 |
| Vasili Grossman |
 |
| Ilyá Ehrenburg |
Hai uns días morreu Ronald Fraser, ilustre autor de Recuérdalo tú y recuérdalo a otros, unha historia oral da Guerra Civil. Un libro de entrevistas con xente corrente, que iso é a historia oral, bordeando a antropoloxía.
Por Horacio Vázquez-Rial
Fraser, con todo, non foi adoptado nin promovido polos próceres da memoria histórica: porque a historia oral non é de ningún xeito simple memoria, non é a acumulación dos recordos de calquera, senón un relato organizado con textos doutros. Iso é o que fai que a historia non sexa obra dos vencedores nin dos vencidos, senón, sobre todo, dos sobreviventes. Escribín sobre isto nestas mesmas páxinas: aquí e aquí.
Non outra cousa que o testemuño dos sobreviventes é o Libro negro que nos chega asinado por Ilyá Ehrenburg e Vasili Grossman, dous dos maiores narradores que produciu a Unión Soviética (o terceiro é Pasternak). É o testemuño de xudeus e combatentes pola liberdade dos territorios da URSS conquistados polos alemáns durante a primeira parte da Segunda Guerra Mundial, nos que perpetraron tantas barbaridades como en calquera outra parte. Barbaridades ligadas ao intento de aniquilación da poboación xudía alí onde foren.
Nin Pasternak nin Grossman eran tan coñecidos na URSS dos primeiros anos corenta como Ilyá Ehrenburg, o escritor soviético por antonomasia, que logrou sobrevivir, a pesar da súa condición de xudeu até 1967. Hai unha escena de Vida e destino de Grossman en que se reproduce unha situación que corresponde tanto a Ehrenburg como a Mijaíl Bulgákov, aínda que se atribúe a unha personaxe: o matemático xudeu que é acosado pola súa dedicación ás matemáticas puras ata que recibe unha chamada de Stalin. No momento máis baixo da súa carreira teatral, Bulgákov, que deu renda solta a súa razoable paranoia e di a quen lle quere ouvir que está a ser perseguido e apartado do traballo dramático, recibe unha chamada de Stalin na que este ofrecelle a dirección do Teatro de Arte de Moscova: Bulgákov comprobará que unha cousa non impide a outra, e que o dispor dun emprego non lle fai menos vítima.
Ehrenburg, pola súa banda, recibe unha noite a indeseada visita dos esbirros de Beria. Non lles abre a porta: chama por teléfono a Stalin, facendo uso por única vez dun privilexio concedido a moi poucos, e é inmediatamente rescatado. Todo, o mellor e o peor, díxose de Ehrenburg: sobrevivir nun réxime totalitario como aquel, ser ademais un escritor que viaxa, a paradigma dos autores do socialismo real que gozan de liberdade para percorrer o mundo, ten un prezo en perda de prestixio e de confianza. Até se deu o luxo, despois do XX Congreso do PCUS, de porlle nome, ao titular unha novela, á etapa de Kruschev: O desxeo.
O interese demostrado en impedir a edición do Libro negro fíxome pensar durante anos que se trataba de antisemitismo soviético. Foi un acto de heroísmo de Ehrenburg, que quedase asociado para sempre a Grossman nun asunto de rebeldía. Era unha estupidez pola miña banda crer iso. Ehrenburg fixo o que puido, pero á súa maneira sibilina, nadando e gardando a roupa. Por outra banda, el mesmo era unha proba, ao ser un autor oficial do sistema e ser xudeu, de que o antisemitismo non era unha tara estrutural do estalinismo.
O que realmente sucedeu foi que moita xente que presenciara monstrosidades no curso da ocupación alemá de diversas rexións occidentais do territorio soviético empezou a escribirlle ao escritor máis popular do país, contándolle o que viran, para que el o dera a coñecer. Formaba parte da imaxe do escritor socialista ser o portavoz dos pobres, dos castigados, dos feridos. Ehrenburg decidiu que todo aquel material merecía a publicación. Viuse alentado a promover a súa edición pola voz autorizada de Albert Einstein, que nos Estados Unidos tiña o apoio dos xudeus e dos loitadores antinazis de América.
Pero o asunto expuña problemas políticos, e moi graves. As peripecias polas que atravesou o libro antes de ver a luz, por fin, case medio século despois da súa composición, están narradas no prólogo de Ilyá Altman á edición que acaba de aparecer en español. Na preparación dos orixinais, Ehrenburg e, máis tarde, Grossman contaron coa axuda do Comité Xudeu Antifascista da URSS, moitos de cuxos dirixentes foron condenados por traizón e fisilados en 1952. Pero tanto os autores/editores do material como o CJA víronse no seu momento apremados polos censores, que por encima da verdade narrada nos documentos pretendían disimular o apoio recibido polos alemáns, no seu labor de exterminio dos xudeus, por parte da poboación autóctona, sobre todo en Ucraína, onde os nazis atoparon unha entusiasta colaboración. Ninguén debería sorprenderse por iso, xa que o antisemitismo foi un fenómeno máis difundido, e durante máis tempo, en Rusia e Polonia que na propia Alemaña: baste con lembrar que durante a Gran Guerra moitos xudeus estiveron de parte das Potencias Centrais porque en Alemaña foran ben tratados despois de tráxicas experiencias vividas no Imperio dos Tsares.
Eu convídolles a ler esta monumental obra, digno complemento da destrución dos xudeus de Europa de Raúl Hillberg. É imprescindible no camiño do esclarecemento do proceso do antisemitismo en Rusia e outros países do leste europeo previo ao comunismo.
http://www.izquierdareaccionaria.com/
Comentarios