Por Amos Oz
Como
curar a un fanático? Perseguir a un feixe de fanáticos polas montañas
de Afganistán é unha cousa. Loitar contra o fanatismo, outra moi
distinta. Témome que non sei exactamente como perseguir fanáticos polas
montañas, mais pode que teña unha ou dúas reflexións sobre a natureza do
fanatismo e ás formas, se non de curalo, cando menos de controlalo.
Trátase dunha loita entre os que pensan que a xustiza, se entenda o que
se entenda por esta palabra, é máis importante que a vida, e
aqueles que, coma nós, pensamos que a vida ten prioridade sobre moitos
outros valores, convicións ou credos.
A
actual crise do mundo, en Oriente Próximo, ou en Israel/Palestina, non é
consecuencia dos valores do islam. Non se debe á mentalidade dos árabes
como claman algúns racistas. En absoluto. Débese á vella loita entre
fanatismo e pragmatismo. Entre fanatismo e pluralismo. Entre fanatismo e
tolerancia. O 11 de setembro non foi consecuencia da bondade ou a maldade
de Estados Unidos, nin ten que ver con que o capitalismo sexa perigoso
ou flagrante. Nin sequera se é oportuno ou non frear a globalización.
Ten que ver coa típica reivindicación fanática: se penso que algo é
malo, o aniquilo xunto a todo o que o rodea.
O
fanatismo é máis vello có islam, que o cristianismo, que o xudaísmo.
Máis vello que calquera estado, goberno ou sistema político. Máis vello
que calquera ideoloxía ou credo do mundo. O fanatismo é un compoñente
sempre presente na natureza humana, un xene do mal. A xente que fixo
estourar clínicas onde se practicaba o aborto en Estados Unidos, os que
queiman sinagogas e mesquitas en Alemaña ou Francia, só se diferencian
de Bin Laden na magnitude pero non na natureza dos seus crimes.
Desde
logo, o 11 de setembro produciu tristura, ira, incredulidade, sorpresa,
melancolía, desorientación e, si, respostas racistas –antiárabes e
antimusulmás– por doquier. Quen pensaría que ao século XX seguiríalle
de contado o século XI? A miña propia infancia en Xerusalén fíxome
experto en fanatismo comparado. O Xerusalén da miña nenez, alá polos
anos corenta, estaba cheo de profetas espontáneos, redentores e mesías.
Aínda hoxe todo jerosolimitano ten a súa fórmula persoal para a
salvación instantánea. Todos din que chegaron a Xerusalén –e cito unha
frase famosa dunha vella canción– para construíla e ser construídos por
ela. De feito, algúns (xudeus, cristiáns, musulmás, socialistas,
anarquistas e reformadores do mundo) acudiron a Xerusalén non tanto para
construíla nin ser construídos por ela como para ser crucificados ou
crucificar aos demais, ou para ambas cousas ao mesmo tempo.
Hai
un trastorno mental moi arraigado, unha recoñecida enfermidade mental
chamada «síndrome de Xerusalén»: a xente chega, inhala o ar da montaña
e, de súpeto, se inflama e prende lume a unha mesquita, a unha igrexa ou
a unha sinagoga. Ou senón, quítase a roupa, chapa de estampar a unha
rocha e comeza a profetizar. Ninguén escoita xamais. Incluso hoxe,
incluso na Xerusalén actual, en cada cola do autobús é probábel que
estoupe un exaltado seminario da rúa entre xente que non se coñece de
nada pero que discute de política, moral, estratexia, historia,
identidade, relixión e das verdadeiras intencións de Deus.
Os
participantes nos devanditos seminarios, mentres discuten de política e
teoloxía, do ben e do mal, intentan non obstante abrirse paso a codazos
ate os primeiros postos da fila. Todo o mundo berra, ninguén escoita.
Agás eu. Eu escoito a veces e así me gaño a vida. Confeso que de neno,
en Xerusalén, eu tamén era un pequeno fanático co cerebro lavado. Con
ínfulas de superioridade moral, chovinista, xordo e cego a todo discurso
que fose diferente do poderoso discurso xudeu sionista da época. Eu era
un rapaz que lanzaba pedras, un rapaz da «Intifada» xudía. De feito, as
primeiras verbas que aprendín a dicir en inglés, á parte de yes ou non,
foron British go home!, que era o que os rapaces xudeus adoitabamos
berrar ás patrullas británicas de Xerusalén mentres as apedreábamos.
Tal
vez sexa hora de que toda escola, toda universidade, organice polo un
pata da tesoira de cursos de fanatismo comparado, xa que xorde por
doquier. Non refírome só ás manifestacións obvias de fundamentalismo e
fervor cego. Non refírome só aos fanáticos declarados, eses que vemos á
outra beira da pantalla do televisor entre multitudes histéricas que
axitan os seus puños contra as cámaras mentres berran eslóganes en
linguas que non entendemos. Non, o fanatismo xorde por doquier. Con
modais máis silenciosos, máis civilizados. Está presente na nosa
contorno e tal vez tamén dentro de nós mesmos. Coñezo a bastantes non
fumadores que te queimarían vivo por acender un cigarro perto deles!
Coñezo a moitos vexetarianos que xantaríanche vivo por comer carne!
Coñezo a pacifistas (algúns dos meus colegas do Movemento de Paz
israelí, por exemplo) desexosos de dispararme á cabeza só por defender
unha estratexia lixeiramente diferente da súa para acadar a paz cos
palestinos. Non estou dicindo que calquera que alce a súa voz contra
calquera cousa sexa un fanático. Non estou suxerindo que calquera que
manifeste as súas opinións vehementes sexa un fanático. Digo que a
semente do fanatismo sempre agroma ao adoptar unha actitude de
superioridade moral que impide chegar a un acordo. É unha praga moi
común que, por suposto, se manifesta con diferentes graos.
Un
ou unha militante ecoloxista pode adoptar unha actitude de
superioridade moral que lle impida chegar a un acordo pero causará moi
pouco dano se o comparamos, digamos, cun depurador étnico ou un
terrorista suicida. Aínda máis, todos os fanáticos senten unha
atracción, un gusto especial polo kitsch. Ao mesmo tempo, descubriremos
que, a miúdo, os fanáticos son sentimentais sen remedio. Un querido
amigo e colega meu, o novelista israelí Sammy Michael, tivo unha vez a
experiencia, que de vez en cando temos todos, de ir nun taxi durante un
longo traxeto pola cidade cun condutor que lle vai dando a típica
conferencia sobre o importante que é para nós, os xudeus, matar a todos
os árabes. Sammy Michael escoitáballe e, en lugar de berrarlle: «Que
home tan terríbel é vostede! É vostede nazi ou fascista?», decidiu
tomárselo doutra forma e preguntoulle: «E quen cre vostede que debería
matar a todos os árabes?». O taxista dixo: «Que quere dicir? Nós! Os
xudeus israelís! Debemos facelo! Non hai outra elección. E se non mire o
que nos están a facer todos os días!». «Pero quen pensa vostede
exactamente que debería levar a cabo o traballo? A policía? Ou tal vez o
exército? O corpo de bombeiros ou equipos médicos? Quen debería facer o
traballo?» O taxista rascouse o corpo e dixo: «Penso que deberiamos
dividilo entre cada un de nós, cada un de nós debería matar a algúns». E
Sammy Michael, aínda co mesmo xogo, dixo: «De acordo. Supoña que a
vostede tócalle certa barriada residencial da súa cidade natal en Haifa e
chama vostede a cada porta ou preme o timbre e di: “Desculpe, señor, ou
desculpe señora. Non será vostede árabe por casualidade?”. E se a
resposta é afirmativa dispáralle. Logo termina coa súa barriada e
disponse a ir a casa, pero ao facelo –dixo ao taxista– escoita en
algures do cuarto andar do bloque chorar a un recén nado. Volvería para
disparar ao recén nado? Si ou non?». Produciuse un intre de silencio e o
taxista díxolle: «Sabe, é vostede un home moi cruel».
Comentarios