Pedro "Perico" Cepeda (Málaga, 1922) chegou á Unión Soviética aos 15 anos, acompañado polo seu irmán Rafael. Ambos foron "nenos da guerra", rapaces que fuxiron do horror español para atopar un refuxio seguro no suposto paraíso comunista. Perico, un raparigo simpático, falador e cantarín, axiña descubriu que o fermoso celofán da propaganda soviética agochaba unha realidade sinistra e represiva. Nada máis pisar terra rusa, foi trasladado a Samarcanda (Usbequistán) e logo a Tiflis (Xeorxia), viviu recluído nun orfanato e tivo que traballar como lubricador de máquinas téxtiles. O seu irmán Rafael aínda tivo peor sorte: e rematou na delinquencia e foi encarcerado por roubo. «A miña vida neste país -escribiu Perico aos seus pais- foi verdadeiramente unha odisea, fatigas, fame, padecementos e sufrimentos».
 |
| Pilotos españois en Moscova da cuarta promoción de Kirovabad, fotografados nunha casa de repouso de Moscova antes da súa detención e ingreso no gulag |
O destino de
Perico Cepeda puido mudar grazas á súa prodixiosa voz. Tras ser
examinado nun conservatorio, conseguiu un posto no teatro Stanislavski
de Moscova. Pero unhas complicacións vocais e a posterior intervención
cirúrxica truncaron a carreira musical de Perico, que se viu de novo na
rúa e obrigado a buscar traballo. Atopouno como tradutor na embaixada
arxentina. Farto de penurias, quixo escapar da Unión Soviética «a
calquera prezo». Desexaba vivir en México, onde residían os seus pais,
pero as autoridades moscovitas negábanse a concederlle o permiso de saída
aos republicanos españois que querían abandonar a URSS:
«O verdadeiro comunista -dicían os comisarios políticos- manifestará
deseguido os seus desexos de ficar na URSS. O traidor, non o dubidamos,
preferirá marchar ao estranxeiro».
Perico, desesperado, estaba
disposto a xogarse «a última carta» e ideou un plan de fuga cun antigo
capitán republicano, José Tuñón, que traballaba como debuxante na
produtora cinematográfica Moscova Suomo Films, e con dous membros da
embaixada arxentina: Pedro Conde e Antonio Bazán. Conde e Bazán
regresaban a Buenos Aires con todos os permisos legais e aceptaron
esconder nos seus baúis a Perico Cepeda e a José Tuñón. «Ocultos baixo
as grandes malas fixemos dous orificios moi ben disimulados para a
renovación do aire», explica Conde nas súas memorias. Os dous
republicanos españois adelgazaron máis de dez quilos para caber neles e,
durante tres meses, fixeron varias probas de resistencia. Finalmente, o
2 de xaneiro de 1948, as seis da mañá, os diplomáticos arxentinos saían
cos seus pesados baúis rumbo ao aeródromo Vnúkovo de Moscova. Perico
Cepeda botara a súa «última carta» sobre o tapete.
O plan fallou. Xusto antes do embarque, detectaron sobrepeso no baúl de Antonio Bazán, no que viaxaba Perico. Debía pagar unha peaxe especial. En rublos. O diplomático arxentino só levaba dólares encima e os funcionarios negáronse a aceptar unha moeda estranxeira. Bazán e o seu baúl tiveron que quedar en terra. Polo menos, Pedro Conde e o outro republicano escondido, José Tuñón, puideron despegar con dirección a Praga, primeira escala dun voo que lles debía conducir a París e a Buenos Aires. Pero Tuñón só aguantou 12 minutos. Levaba seis horas encerrado. Comezou a golpear o baúl e o capitán da nave, Piotr Mijailov, ordenou inspeccionar o avión. Unha vez descuberta a estrataxema, aterraron en Lvov (Ucraína) e a policía soviética comezou a atar cabos. Os implicados confesaron baixo torturas e o viceministro de Seguridade Estatal da URSS, o tenente xeneral Ogoltsov, leu a sentenza o 28 de xullo de 1948: Perico Cepeda e José Tuñón foron condenados a 25 anos de traballos forzados en campos de concentración. Tamén caeron, por colaboración coa trama, o médico Julián Fuster Ribó (20 anos) e o enxeñeiro Francisco Ramos Molins (10 anos).
A 50 baixo cero
A biografía de Perico protagoniza parte da investigación da politóloga romanesa Luiza Iordache. A súa Memoria de Doutoramento ('Republicanos españois no Gulag') recibiu en 2007 o premio anual do Institut de Ciències Polítiques i Socials da Universidade Autónoma de Barcelona, que editou o traballo. Iordache saca así á luz a traxedia esquecida dun grande número de republicanos que primeiro foron derrotados na Guerra Civil e que logo foron aldraxados pola Unión Soviética por cometer o insólito delito de querer marcharse a outro país. Algúns buscaban un chisco de liberdade; outros, simplemente querían reunirse coas súas familias. Iordache, a piques de finalizar a súa tese doutoral sobre a materia, prepara xa unha triloxía sobre a peripecia persoal destes españois -a maioría socialistas- que fuxiron do franquismo para caer nas redes do estalinismo.
Perico Cepeda cumpriu a súa condena no campo de concentración de Intá e logo foi trasladado ao de Karagandá, na república de Kazajstán, lugar ao que foron parar decenas de republicanos españois. José Tuñón tivo peor destino: foi recluído nun gulag siberiano, ao norte do Círculo Polar Ártico. Sen abrigo nin alimento suficiente, cos pés cubertos por trapos, os presos soportaban xornadas laborais de máis de 12 horas a case 50 graos baixo cero, enterrados en neve. Non todos o superaron. Iordache recolle o caso de cinco pilotos españois, Vicente Monclús, Joan Salga, Luís Milla, Juan Navarro e Josep Gironés, que foron condenados a construír a liña férrea que unía Kotlás e Vorkutá. «No outono de 1940, Navarro morreu sobre a vía. A Luís Milla o deportaron á estepa de Salsk, tras debaterse un mes entre a vida e a morte». Os outros tres lograron escaparse do campo, pero foron capturados e encerrados nun «calabozo de castigo».
Pilotos, mariños e nenos
A politóloga romanesa revela que a represión soviética cebouse con pilotos, mariños e nenos da guerra. Durante a Guerra Civil, o goberno republicano enviou a varias promocións de militares á escola aérea de Kirovabad (Acerbaixán): alá aprendían a manexar os avións e logo regresaban á España. Pero á cuarta promoción a derrota final pilloulle en territorio soviético. A pesar dos esforzos didácticos das comisións enviadas por Moscova e polo PCE, que trataban de facer ver aos pilotos españois a pésima situación dos países capitalistas, a maioría seguía teimuda en emigrar. Coa escusa de preparar o seu traslado ao estranxeiro, as autoridades soviéticas recluíronos en casas de repouso moscovitas. Meses despois foron ingresados en cárceres, torturados e enviados ao gulag. Parecida sorte correron os mariños aos que o final da Guerra sorprendeu nos portos soviéticos de Odessa, Feodosia ou Murmansk. Nos primeiros intres, algúns lograron regresar a España, pero quen desexaban marchar a outros países xamais obtiveron o visado. Nos cárceres topáronse con moitos nenos da guerra que, urxidos pola miseria e a fame, cometeran roubos e outros delitos. En total, Luiza Iordache leva máis de 300 casos documentados de republicanos españois vítimas da represión estalinista. Algúns morreron; outros conseguiron por fin saír do país tras a morte de Stalin no ano 1953.
Despois de cumprir a súa condena, Perico Cepeda casou cunha violinista rusa e percorreu a URSS dando recitais de ópera. Regresou a España en 1966. Morreu en 1984, tras unha operación de cataratas. «Se teño mala sorte -escribira aos seus pais antes de meterse no baúl- non chorarme, senón odiar a todas as clases de ditaduras, culpables únicas de todas as desgrazas».
http://www.diariosur.es/v/20100328/sociedad/infierno-vermello-20100328.html
Comentarios