 |
| Carlos Casares no Muro das Lamentación en Xerusalén |
En novembro de 1998 Carlos Casares viaxa a Israel. Desde alí enviou cada día a súa crónica "Á marxe" publicadas no xornal La Voz de Galicia.
ISRAEL
Hoxe escribo
desde a cidade de Tiberíades, en Israel, á beira do Mar de Galilea,
un lugar que está situado a trescentos metros por debaixo do nivel
do Mediterráneo. Hai pouco aínda, cando viña para o hotel, ás
seis da tarde, as rúas estaban desertas e as tendas todas pechadas.
Desde que se puxo o sol e saíron as tres primeiras estrelas, a iso
das cinco e media, empezou o “shabbat”, día de descanso para os
xudeus. Durante vinte e cinco horas non poden facer nada, nin sequera
acender unha luz. A cidade, non obstante, vese iluminada. A
tecnoloxía resolveu o conflito. Abonda con dispoñer dun reloxo
programador para que non falte a luz nas casas.
Hai cidades,
non obstante, onde os xudeus ortodoxos son minoría, como Tel Aviv ou
Haifa, nas que estivemos onte e nas que non se cumpre a norma do
descanso: abren os comercios e as discotecas, e a xente pode cociñar
e acender as lámpadas. Por iso teñen a categoría de cidades
impuras. Curiosamente son tamén os lugares onde conviven sen
problemas os árabes, os xudeus e os cristiáns.
Por certo que
no avión israelí que nos trouxo desde Madrid despois de pasar un
control de seguridade que para min xupuxo un interrogatorio de case
media hora, a unha amiga miña presentóuselle un problema
inesperado: un mociño ortodoxo, con kipa na cabeza, pediulle que
cambiase de asento, pois a súa relixión non lle permitía viaxar ao
lado dunha muller. O incordio resolveuse coa intervención de outro
xudeu, este sen kipa, que lle botou unha bronca ao mozo intransixente
polo seu rigor. O mozo fixo a viaxe enfurruñado. Seguro que se tivo
que purificar ao chegar á casa. Tampouco era para tanto: é normal
ducharse despois dunha viaxe.
Sábado,
14 de novembro de 1998.
UN CONSELLO
Nesa terra de
Galilea, en pequenos lugares situados á beira do lago transcorreu un
anaco da vida pública de Xesús de Nazaret. Confeso que a maior
parte deles non me dixeron case nada. No monte Tabor, onde tivo lugar
a Transfiguración, todo se botou a perder cando un frade nos amosou
a marca do pé de Cristo. Na colina do Sermón da Montaña, parece un
sarcasmo que o templo que conmemora un dos discursos máis fermosos
da Historia fose construído por Mussolini. No río Xordán, venden
botellas de auga a tres dólares, mentres centos de turistas
americanos vestidos con túnica branca se bautizan por inmersión
entre aplausos.
Cafarnaúm é
diferente. Esa foi a aldea na que viviu Xesús. Por fortuna, ninguén
pretende coñecer cal era a súa casa aínda que está sinalada a que
pertenceu a Pedro. Abonda con entrar no que queda da sinagoga, onde
el falou, para deixarse levar pola emoción. E sobre todo, mirar
arredor: os camiños, as vistas sobre o lago ou os perfís das
montañas que o rodean, incluídos os célebres altos do Golán.
Ese monte
simboliza en parte a traxedia deste país. Por certo que, entre os
meus compañeiros, vexo a algúns deles preocupados coa crise de
Iraq, sobre todo desde que se soubo que as autoridades de Israel
repartiran máscaras de gas en prevención de calquera ataque de
represalia. Esperemos que non pase nada, pero en todo caso, se pasase
o peor, haberá que seguir o consello que lle deu unha nena pequena,
filla dunha amiga miña, á súa nai: “Mira, mamá, se hai guerra,
ti mantente á marxe”. Son palabras dunha sabedoría apabullante,
moi difíciles, polo tanto, de cumprir. Mentres tanto, o mellor será
gozar do presente. Mañá escribirei desde Xerusalén.
Domingo,
15 de novembro de 1998
XERUSALÉN
Para achegarse
ao Muro das Lamentacións, en Xerusalén, hai que levar kipa, é
dicir, esa especie de solideo que os xudeus practicantes poñen no
cocote. De maneira que, cubertos con ese adminículo, alá nos fumos
un grupo de amigos a mesturarnos cos xudeus ortodoxos, todos vestidos
de negro, que naquel momento facían as súas oracións. Un destes
últimos, vello de barbas brancas con aspecto venerable, foinos
collendo un por un para darnos a bendición mentes cantaba
impoñéndonos a man sobre a fronte. Pareceume un detalle simpático,
incluso algo emotivo. Eu non sabía que o home facía aquilo a cambio
duns dólares, que cobrou feliz.
Polo demais, a
Xerusalén histórica é unha cidade moi fermosa, aínda que os
lugares relacionados coa vida de Xesús resultan un pouco
decepcionantes, o mesmo o Monte das Oliveiras que o Horto de
Xetsemaní. O máis atractivo, polo menos para min, é a convivencia
que se dá entre as relixións, aínda que non puidemos visitar as
dúas mesquitas situadas na esplanada do Templo, que onte pecharon
sen avisar.
Comimos en
Belén, unha cidade que está sendo remozada de arriba a abaixo, hoxe
convertida en territorio autónomo palestino. Nela conviven sen
problemas, palestinos cristiáns e musulmáns, que residen en Israel,
pero non teñen a condición de cidadáns do país. Polo que se pode
deducir, os seus habitantes viven en parte do turismo e as
peregrinacións que acoden a visitar a cova na que, segundo a
tradición, naceu Xesús de Nazaret. Hai bos restaurantes e tendas de
calidade. Por certo que entramos nunha delas para comprar algúns
recordos e, de repente, o dono, un palestino que falaba español,
berrounos: “¡Viva don Manuel Fraga!”.
Luns,
16 de novembro de 1998.
UN CREGO
Para chegar á
igrexa do Santo Sepulcro, edificada sobre o que antigamente foi o
Monte Calvario, normalmente sóbese a chamada Vía Dolorosa, que se
inicia no palacio do procurador romano Poncio Pilatos e prosegue
despois ata o alto a través do barrio árabe, cheo de tendas para
turistas. A igrexa pertence hoxe a sete comunidades relixiosas
diferentes, que a reparten entre si: etíopes, armenios, coptos,
gregos, sirios, católicos e musulmáns. A parte máis importante, é
dicir, o lugar onde se atopa a tumba de Cristo, é dos ortodoxos
gregos, que son os encargados de organizar e encarreirar a riada
enorme de peregrinos de todo o mundo que acoden ata alí.
Non me estraña
que algúns destes sacerdotes teñan mal xenio. Onte, por exemplo, na
porta do sepulcro estaba un noviño duns trinta anos, bastante
desagradable. Rifaba por calquera cousa, ademais de que falaba cunha
voz imperiosa, máis mandarica que cristiá. Confeso que ao pouco de
chegar, mentres faciamos unha longa cola eu xa coñecía a antipatía
que me inspiraba o personaxe.
Pouco despois,
saíu como disparado do seu sitio, dirixiuse berrando cara a nós e
botoulle unha bronca a unha parella de amigos meus, marido e muller,
porque el tiña a man apoiada sobre os ombros dela. Pareceume tan
mal, que non puiden evitar dicirlle que aquela actitude dos meus
amigos era correcta e que non tiña dereito a berrarlles daquel xeito
tan pouco cristián. Coa mesma voz dura de home intransixente,
respondeume: “¡Si, pero isto non é un dormitorio!”. Só me
quedou a dúbida de saber se, no caso hipotético de que a parella,
en vez de apoiarse un no outro, discutise en voz alta, o creguiño
rabudo tería actuado coa mesma dilixencia.
Martes,
17 de novembro de 1998
ORGULLO
Para ir de
Xerusalén a Petra, a mítica cidade situada no veciño reino de
Xordania, hai que seguir un camiño bastante absurdo. En primeiro
lugar, vaise en dirección norte, deixando o río Xordán á dereita,
logo atravésase a fronteira, sobre o río, e iniciase a volta en
sentido contrario, desandando unha boa parte do longo percorrido
feito a través do deserto de Xudea. O incordio débese a razóns de
tipo militar, pois a comunicación entre os dous países, a pesar de
que as relacións entre eles son hoxe moi boas, non resultan, con
todo, fáciles. Entre os ríxidos controis de seguridade duns e a
ineficacia burocrática dos outros, botamos na fronteira arredor de
dúas horas.
Antes, ao
atravesar a cidade bíblica de Xericó, convertida agora nunha
pequena vila de aspecto pobre, emprazada nun oasis, ao pé do Monte
das Tentacións, atopámonos cunha caravana de coches oficiais, con
periodistas, motoristas, unha ambulancia e militares protexendo a
ruta. Era o encontro entre Arafat e o presidente de Alemaña, que se
encontraban alí. Oxalá a entrevista fose para ben.
En Xordania,
todo parece moi pobre, o cal se percibe na amabilidade e na dignidae
da xente. Nunha tenda, a un amigo desapareceulle a carteira cando a
tiña posta sobre a mesa do caixeiro. Houbo consternación nos
xordanos que nos acompañan, entre eles un policía de uniforme que
vén con nós no autobús. Pouco despois chamaron polo móbil dun dos
guías para avisar de que a carteira estaba alí e que todo se debera
a unha confusión. Os xordanos detiveron o autobús para avisar polo
altavoz cun tono épico, digno de quen acaba de descubrir un
continente. Nas súas caras había orgullo. E nós, todos contentos.
Mércores,
18 de novembro de 1998
BEDUÍNOS
Supoño que
Petra debe de ser unha cidade única no mundo. Situada no deserto de
Edom, en Xordania, está totalmente esculpida na roca, o mesmo os
templos que o teatro ou as vivendas. Penétrase naquel recinto
fantástico a través dun longo camiño escavado na pedra, empotrado
entre muros laterais que miden máis de cen metros de alto. Foi
centro de comunicacións, cumpriu funcións relixiosas e serviu de
necrópole e almacén para as caravanas que viñan de Oriente. Hoxe
está convertida nun lugar turístico moi visitado, sobre todo
despois de que o cine descubrise o seu engado en películas tan
populares como Indiana Jones.
Para volver a
Xerusalen hai que viaxar durante tres horas polos desertos sen
horizontes de Edom e de Moab. Por certo que o deserto non está tan
deserto como se podería pensar. Hai bastantes casas, incluso
pequenas aldes, pero sobre todo vense con frecuencia as tendas
rectangulares dos beduínos, habitantes naturais desas terras, que
van con frecuencia dun lado para outro cos seus camelos e os seus
rabaños.
Falando de
beduínos, onte atopamos un deles preto do noso hotel e convidounos a
media ducia de amigos a entrar na súa tenda. Ofreceunos té, que
tomamos sentados no chan, e cantou para nós, acompañándose cun
instrumento dunha corda. Tiña unha voz triste e melancólica, case
de tópico, e uns ollos amigables, de boa xente. Conmoveunos a todos
pola súa hospitalidade. Debía ser un bo tipo, pero tamén un
excelente home de negocios, porque ao rematar a canción ofreceunos
alfombras para comprar. Tiña un amplo surtido. A verdade é que
acabou vendendo unhas cantas, especialmente cando se correu a bóla.
Xoves,
19 de novembro de 1998
O PORCO
De todas
cantas cousas me chamaron a atención nestes días que pasei en
Israel, as máis sorprendentes teñen que ver cos preceptos
relixiosos e os formalismos destinados a burlalos, o cal non quere
dicir que os xudeus sexan hipócritas ou cínicos. Polo contrario,
deume a impresión de que son cumpridores, incluso aqueles que seguen
os mandatos por razóns de tipo cultural e non por motivos
relacionados coa piedade. Por exemplo, nos hoteis só se serve comida
“kasher”, como din eles, ou “kosher”, como din os ingleses.
Iso significa, por exemplo, que resulta imposible tomar café con
leite, porque este último produto está prohibido mesturalo con
carne.
Onte mesmo,
cando viñamos no avión, nunha compañía de Israel, á hora de
xantar, coa bandexa da comida entregáronnos un certificado no que se
nos aseguraba que toda a comida era “kasher”, é dicir, que a
carne procedía dun animal de dobre pezuña e rumiante ou de peixe
con escamas e aletas, sacrificados ademais en presenza dun rabino,
seguindo unhas determinadas regras e normas.
Por non ser
rumiante, o porco queda excluído da dieta. Hai unha lei, aprobada no
seu día polo parlamento de Israel que prohibe que se poidan criar
porcos sobre solo israelí. País democrático, non obstante, as súas
autoridades tiveron que aceptar a burla que atoparon nun buraco legal
os habitantes dun “kibutz” ou granxa colectiva, que montaron
unhas enormes plataformas de madeira, nas que se dedican desde entón
a criar porcos, iso si, tendo en conta que non críen sobre “solo”
de Israel, pois iso iría contra a lei. Naturalmente, en Israel hai
moita xente laica que quere seguir a normas eloxiosas e que quere
comer xamón.
Venres,
20 de novembro de 1998.
NORMAS
Onte falei
aquí desa trampa que atoparon os habitantes dun “kibutz” de
Israel para criar porcos, a pesar de que a lei o prohibe. O porco ou
“jazir” é o animal máis impuro para os xudeus, non se sabe moi
ben por que, aínda que a razón oficial ten que ver con dúas frases
do Talmud. Unha delas afirma: “É impropio criar porcos”. A outra
di: “Maldito sexa o que cría porcos”. Hai quen asegura, non
obstante, que o motivo real procede dun feito histórico, cando os
asirios, que daquela dominaban a terra de Israel, quixeron obrigar
aos seus habitantes a sacrificar porcos no Templo. Sexa como sexa, o
certo é que un xudeu observante nunca comerá carne dese animal.
O pragmatismo
xudaico permite, a pesar do dito, excepcións, pois na súa cultura o
ser humano é o centro da creación e todo existe para el. Iso
explica que, por prescrición médica, por exemplo, se poida comer
calquera alimento, aínda que non sexa “kasher”, é dicir, puro,
incluido o porco; ou que as válvulas do corazón deste, tan
repugnante e despreciado, se aproveiten para facer un transplante.
Pasa o mesmo
coas leis referentes ao traballo no día de descanso, que son moi
estritas, pero que teñen as súas trampas. Como xa dixen, durante o
“shabat” non se pode traballar nin se pode mandar traballar a
outro, aínda que sexa un xentil. Está permitido, non obstante, un
contrato chamado “cablanut”, entre xudeu e xentil, segundo o cal,
o primeiro pode encargarlle a construción dunha casa ao segundo, e
este adminstra pola súa conta que días traballa, sábados
incluídos, e que días non. Esta norma non vale, en cambio, para a
construción dunha sinagoga, polo que os xudeus chaman o “marit
ayin”. Disto falaremos no artigo de mañá.
Sábado,
21 de novembro de 1998.
APARENCIAS
Diciamos onte
que un xudeu pode contratar a un xentil para que lle faga unha casa e
que este, por medio dun subterfuxio formal, non está obrigado a
seguir o precepto que prohibe traballar no “shabat”. Iso non
vale, en cambio, para contruír unha sinagoga. A explicación é moi
sinxela. No primeiro caso, alguén que observe os operarios en pleno
traballo non ten por que saber se a casa que se está levantando é
para un xudeu ou para un xentil. No caso da sinagoga, unha persoa que
vise os traballos feitos en sábado podería tirar a conclusión de
que os dirixentes xudeus incumprían a lei facendo traballar a
outros.
A norma que
rexe este comportamento chámase “marit ayin”. No fondo, trátase
de non dar a entender o contrario do que sucede, de xeito que a xente
non tire conclusións equivocadas respecto do cumprimento das leis.
Esa é a razón de que os xudeus ortodoxos non estean de acordo, en
xeral, coa práctica que seguen algunhas mulleres xudías de levar
perruca en vez de tapar o propio cabelo cun pano.
Un xudeu
practicante raramente pora margarina na mesa, a pesar de que se trata
dun produto vexetal, sen leite, admitido, polo tanto, nunha comida na
que haxa carne. A razón é a mesma dos exemplos anteriores. Alguén
que observase desde lonxe podería confundir a margarina con mateiga,
que por ser produto lácteo, queda excluído do xantar. Desta maneira
sacaría a conclusión equivocada de que se estaba violando a lei.
Nestes días pasados en Israel, foime imposible tomar café cortado
despois das comidas, pois non se serve leite baixo ningún cocepto. A
razón está nunha cita da Biblia: “Non cocerás o cabrito no leite
da súa nai”.
Domingo,
22 de novembro de 1998
A MEZUZA
Estes días
pasados, cando estaba en Israel, todo o mundo andaba moi intrigado
cun pequeño detalle que non podía pasar desapercibido, tendo en
conta que se trataba dun obxecto moi visible, estendido por todas
partes. Nas portas dos hoteis, o mesmo en Tel Aviv que en Xerusalén
ou en Tiberíades, había unha figura en relevo, duns dez centímetros
de longo, cravada sobre o lintel, parecida a un raio. Alguén
descubriu logo que ese signo aparecía en case todas as portas do
país, nos restaurantes, nos cafés, nas sinagogas e incluso nos
portais das casas privadas. Hai, segundo teño entendido, unha lei
que obriga aos xudeus de Israel a usar ese signo.
Chámase a
“mezuzá” e ten un significado baseado na Biblia, como ocorre
case sempre coas normas dos xudeus. A súa orixe remóntase á
historia da morte dos primoxénitos, tal como se conta no Éxodo, que
antes se estudaba nas escolas, cando había a materia de Historia
Sagrada. A “mezuzá” recorda o sangue que sinalou as casas dos
xudeus para que o anxo exterminador pasase de largo.
A utilización
desta marca está sometida a certas regras. Cando un xudeu cambia de
casa, por exemplo, debe retirar as “mezuzot” (plural de “mezuzá”)
dos linteis das portas para evitar a súa posible profanación, sobre
todo cando o novo inquilino sexa un xentil. Hai, non obstante, unha
excepción a esta norma. No caso de que este último puidese sentirse
molesto ou ofendido porque lle quitasen o obxecto citado, o anterior
quedaría autorizado a deixar as cousas como estaban. Non debe
esquecerse que no xudaísmo hai un principio que di que cómpre
evitar tensións entre xudeus e non xudeus. Contrariamente ao que di
o tópico, os xudeus son tolerantes.
Luns,
23 de novembro de 1998.
Á marxe, 1998: obra xornalistica VII
Biblioteca Carlos Casares, Carlos Casares
Literaria (Editorial Galaxia)
ISBN 8498651352, 9788498651355
N.º de páxinas 251
Comentarios