Por Yohanan Petrovsky-Shtern
H-Net Reviews
.
Moshko Blank, un bisavó materno de Vladimir Ulianov (Lenin), era xudeu. Neste volume, Yohanan Petrovsky-Shtern, un prolífico erudito da historia xudía de Rusia, medita sobre a "cuestión irrelevante" da ascendencia xudía de Lenin. A "cuestión xudía" de Lenin non é unha historia dos xudeus ou das políticas xudías baixo Lenin. En lugar diso, Petrovsky-Shtern refírese a como as xenófobas elites dirixentes soviéticas e post soviéticas "utilizaron" a ascendencia de Lenin e o que podemos aprender acerca da historia moderna de Rusia. O libro comeza con dous capítulos sobre Moshko Blank, que naceu ao redor de 1758 e morreu nalgún momento da década de 1850. Aquí, Petrovsky-Shtern fai un uso xuicioso das probas descubertas por outros investigadores, aínda que tamén conta con novos materiais procedentes de varias coleccións de arquivos de Rusia que determinan aspectos da vida de Blank dentro do seu contexto. Un terceiro capítulo, baseado en grande medida na análise das obras completas de Lenin, analiza as relacións deste cos xudeus e a súa actitude cara a temas xudeus. Un cuarto capítulo examina como e por que a dirección do Partido Comunista esmagou a investigación e as publicacións acerca das conexións coa familia xudía de Lenin. O último capítulo investiga como a dereita ultranacionalista comunista e post-comunista soviética e rusa utilizou a ascendencia de Lenin. Para Petrovsky-Shtern, cada aspecto da cuestión xudía de Lenin - a apostasía do seu bisavó, a aproximación maquiavélica de Lenin cos xudeus, os esforzos atormentados do goberno soviético para ocultar o pasado da familia de Lenin, e as tentativas racistas a culpar á suposta "xudeidade" biolóxica e cultural de Lenin dos traumatismos no século XX de Rusia -, pódense resumir nunha cuestión: a centralidade da identidade imperial rusa como unha forma de poder.
No primeiro capítulo, Petrovsky-Shtern describe a vida xudía a finais do século XVIII e principios do XIX en Starokonstantinov, o shtetl de Moshko Blank do que tratou de fuxir, e na capital do seu distrito administrativo, a cidade de Zhitomer, á cal "escapou". No segundo capítulo, o autor descríbenos detalles das causas xudiciais e de peticións oficiais que nos revelan como Moshko Blank era realmente un home bastante desagradable. Queda claro como o seu desprezou polos seus compañeiros xudeus, en quen buscaba a súa vinganza persoal e aos que denunciaba ás autoridades estatais sempre que era posible. Petrovsky-Shtern argumenta que o rexeitamento de Blank cara á vida xudía tradicional non reflicte que asumise os principios do movemento reformista xudeu da Haskalá. A súa motivación era a procura de poder, status e riqueza. Por encima de todo, tratou de asumir a identidade imperial rusa, que el asociaba co poder, tanto para si mesmo como para os seus fillos. Blank ocupouse persoalmente da conversión dos seus fillos á ortodoxia rusa, e o seu fillo Alejandro (o avó de Lenin) parece converterse nunha persoa totalmente aculturada, un ruso completamente asimilado. Así mesmo, Blank ofrécenos unha guía da orientación do goberno ruso sobre a "cuestión xudía" (como o seu intento de converter aos xudeus en "rusos normais"), unha proposta que en realidade tomou un gran impulso baixo o tsar Nicolás I.
Nos seus últimos anos, Moshko Blank tamén converteuse á ortodoxia rusa. Dentro da ideoloxía oficial da época de Nicolás I, a relixión e a cultura estaban no centro da identidade da Grande Rusia imperial, non a herdanza. A conversión esencialmente permitía borrar a "xudeidade". Debido ao nacemento de Lenin en 1870, o pasado xudeu da familia non era simplemente un segredo, era máis ben descoñecido para toda a familia Ulianov. Petrovsky-Shtern sostén que a Lenin (que non sabía nada acerca do seu bisavó materno) non lle importaban de ningunha maneira nin os xudeus individualmente, nin como pobo, nin as cuestións xudías. Para Lenin, o que importaba eran as necesidades pragmáticas do momento, dirixirse cara ao logro do obxectivo final: o poder centralizado para o Partido Bolxevique. Este obxectivo condicionou as relacións de Lenin cos xudeus, tanto individual como colectivamente. Por exemplo, Lenin considerou a Julius Mártov (Tsederbaum) como un amigo útil ate que a relación rompeu en 1903 por cuestións organizativas, despois de que o líder menchevique entrase en lista de inimigos de Lenin. Do mesmo xeito, Lenin valorou a capacidade do Bund (partido xudeu socialista e diasporista, que buscaba principalmente unha ampla autonomía
cultural xudía baseada no yiddish) para organizar e mobilizar aos traballadores, pero a negativa do Bund a disolverse no Partido Social Demócrata Ruso do Traballo converteu a estes xudeus socialistas en inimigos. Petrovsky-Shtern explícanos que Lenin rexeitou a posición do Bund, a existencia dunha autonomía cultural xudía, en parte porque cría que non eran propiamente xudeus, e porque consideraba que non poderían chegar a ser unha nación. Pero o máis importante, sinálanos o autor, é que Lenin viu ao Bund como un impedimento para a centralización. Petrovsky-Shtern chega á conclusión de que Lenin, tanto durante a organización da revolución como unha vez no poder, non "contemplaba" a cuestión das nacionalidades, o único que lle importaba era se unha persoa ou un grupo serían útiles ou un obstáculo para o programa de Lenin. Suxírenos que Lenin compartía este trazo de carácter con Moshko Blank (aínda que non de que se trataba dunha "tendencia herdada").
Non moito tempo despois da morte de Lenin, a súa irmá Anna Elizarova-Uliánova descubriu documentos sobre os seus antepasados, os Blank. En repetidas ocasións tratou de convencer ao Partido Comunista e ao liderado do estado soviético para apoiar a investigación e a publicación das raíces da familia de Lenin ( segundo ela como un medio para loitar contra a crecente onda de antisemitismo popular na Unión Soviética). Petrovsky-Shtern infórmanos como os líderes do partido - xudeus e non xudeus - rexeitaron de plano a divulgación das "raíces xudías" de Lenin e continuaron facéndoo até o colapso da URSS. Ademais, proporciónanos unha narración fascinante de como varios investigadores nos anos 1930 e 1960 tropezaron coa familia Blank en varios arquivos. En cada caso, o investigador pensou inxenuamente que o partido querería dar a coñecer os novos descubrimentos sobre o amado Lenin, pero foron silenciados. En 1965, todos os rastros dos documentos sobre os Blank foron borrados sistematicamente dos arquivos estatais e gardados baixo chave (o máis probable nos inaccesibles arquivos do Comité Central do Partido Comunista). A razón, segundo sostén Petrovsky-Shtern, é que desde a década de 1920 até o seu colapso, o réxime necesitaba dun Lenin puramente ruso. Unha vez máis, a cuestión fundamental era o poder - na URSS e cos tsares) -, unha poderosa identidade rusa era o pegamento que mantiña unido o imperio. A identidade imperial rusa cimentou o poder, e isto requiría dun Lenin puramente ruso. Os líderes soviéticos eran conscientes - e de feito, polo xeral, estaban de acordo - do xeneralizado punto de vista popular de que os xudeus non eran e nunca poderían ser rusos.
Petrovsky-Shtern explica como a ultranacionalista dereita rusa de principios do século XX aferrábase á linguaxe dun antisemitismo racial, e atacaba sen cesar aos xudeus como exóticos inimigos raciais do pobo ruso que conspiraban para destruír a cultura rusa. Como explicar mellor o malestar social e o movemento revolucionario na Santa Nai Rusia, a pesar da profunda unidade espiritual entre o tsar e o pobo?
Despois de 1917, os emigrados dereitistas culparon aos xudeus da Revolución Rusa. Os xudeus, segundo eles, utilizaran o Partido Comunista e o Estado soviético para esclavizar aos rusos. Petrovsky-Shtern demostra como, a finais da era de Stalin, elementos xenófobos do Partido Comunista tomaron parte dos argumentos destes emigrados dereitistas, os cales seguiron resoando nos círculos do partido até os anos de Gorbachov. Unha vez máis, o autor insiste en que isto se debía máis á utilidade do discurso identitario imperial ruso que ao propio antisemitismo. O discurso xenófobo e racista, común en certas revistas literarias soviéticas, en realidade puña de relevo a pouca profundidade da retórica oficial do partido baseada na loita de clases.
O autor analiza coidadosamente varios produtos literarios e históricos "cultos" dirixidos ao mercado de masas, publicados en Rusia desde 1990, que tratan a "judeidad" de Lenin como unha especie de bala de prata, é dicir, como o único feito que explica todas as calamidades que sufriu Rusia no século XX. Petrovsky-Shtern conclúe dicindo como os "historiadores" xenófobos, comunistas e dereitistas, centráronse na nacionalidade, a raza e os xudeus porque non queren e non poden "entender a historia de Rusia, explicándoa e asumindo a responsabilidade por iso".
O libro no seu conxunto está ben desenvolvido. Cando o autor especula sobre a base dunha evidencia limitada, avírtello ao lector. Un dos puntos fortes do libro é a sensibilidade que Petrovsky-Shtern mostra pola linguaxe e os textos, sobre todo cando analiza as peticións e denuncias que Moshko Blank formulou ante as institucións; os temas xenófobos nas revistas literarias da era de Brezhnev, e as pseudo historias antisemitas publicadas desde 1990. Especialista nos aspectos da historia moderna de Rusia e da Rusia xudía, é case seguro atopar algúns puntos concretos cos que non estar de acordo. Pero iso non resta en absoluto valor a este excelente libro, escrito con gran enxeño e enerxía e que simplemente resulta un pracer poder ler.
.
Moshko Blank, un bisavó materno de Vladimir Ulianov (Lenin), era xudeu. Neste volume, Yohanan Petrovsky-Shtern, un prolífico erudito da historia xudía de Rusia, medita sobre a "cuestión irrelevante" da ascendencia xudía de Lenin. A "cuestión xudía" de Lenin non é unha historia dos xudeus ou das políticas xudías baixo Lenin. En lugar diso, Petrovsky-Shtern refírese a como as xenófobas elites dirixentes soviéticas e post soviéticas "utilizaron" a ascendencia de Lenin e o que podemos aprender acerca da historia moderna de Rusia. O libro comeza con dous capítulos sobre Moshko Blank, que naceu ao redor de 1758 e morreu nalgún momento da década de 1850. Aquí, Petrovsky-Shtern fai un uso xuicioso das probas descubertas por outros investigadores, aínda que tamén conta con novos materiais procedentes de varias coleccións de arquivos de Rusia que determinan aspectos da vida de Blank dentro do seu contexto. Un terceiro capítulo, baseado en grande medida na análise das obras completas de Lenin, analiza as relacións deste cos xudeus e a súa actitude cara a temas xudeus. Un cuarto capítulo examina como e por que a dirección do Partido Comunista esmagou a investigación e as publicacións acerca das conexións coa familia xudía de Lenin. O último capítulo investiga como a dereita ultranacionalista comunista e post-comunista soviética e rusa utilizou a ascendencia de Lenin. Para Petrovsky-Shtern, cada aspecto da cuestión xudía de Lenin - a apostasía do seu bisavó, a aproximación maquiavélica de Lenin cos xudeus, os esforzos atormentados do goberno soviético para ocultar o pasado da familia de Lenin, e as tentativas racistas a culpar á suposta "xudeidade" biolóxica e cultural de Lenin dos traumatismos no século XX de Rusia -, pódense resumir nunha cuestión: a centralidade da identidade imperial rusa como unha forma de poder.
No primeiro capítulo, Petrovsky-Shtern describe a vida xudía a finais do século XVIII e principios do XIX en Starokonstantinov, o shtetl de Moshko Blank do que tratou de fuxir, e na capital do seu distrito administrativo, a cidade de Zhitomer, á cal "escapou". No segundo capítulo, o autor descríbenos detalles das causas xudiciais e de peticións oficiais que nos revelan como Moshko Blank era realmente un home bastante desagradable. Queda claro como o seu desprezou polos seus compañeiros xudeus, en quen buscaba a súa vinganza persoal e aos que denunciaba ás autoridades estatais sempre que era posible. Petrovsky-Shtern argumenta que o rexeitamento de Blank cara á vida xudía tradicional non reflicte que asumise os principios do movemento reformista xudeu da Haskalá. A súa motivación era a procura de poder, status e riqueza. Por encima de todo, tratou de asumir a identidade imperial rusa, que el asociaba co poder, tanto para si mesmo como para os seus fillos. Blank ocupouse persoalmente da conversión dos seus fillos á ortodoxia rusa, e o seu fillo Alejandro (o avó de Lenin) parece converterse nunha persoa totalmente aculturada, un ruso completamente asimilado. Así mesmo, Blank ofrécenos unha guía da orientación do goberno ruso sobre a "cuestión xudía" (como o seu intento de converter aos xudeus en "rusos normais"), unha proposta que en realidade tomou un gran impulso baixo o tsar Nicolás I.
Nos seus últimos anos, Moshko Blank tamén converteuse á ortodoxia rusa. Dentro da ideoloxía oficial da época de Nicolás I, a relixión e a cultura estaban no centro da identidade da Grande Rusia imperial, non a herdanza. A conversión esencialmente permitía borrar a "xudeidade". Debido ao nacemento de Lenin en 1870, o pasado xudeu da familia non era simplemente un segredo, era máis ben descoñecido para toda a familia Ulianov. Petrovsky-Shtern sostén que a Lenin (que non sabía nada acerca do seu bisavó materno) non lle importaban de ningunha maneira nin os xudeus individualmente, nin como pobo, nin as cuestións xudías. Para Lenin, o que importaba eran as necesidades pragmáticas do momento, dirixirse cara ao logro do obxectivo final: o poder centralizado para o Partido Bolxevique. Este obxectivo condicionou as relacións de Lenin cos xudeus, tanto individual como colectivamente. Por exemplo, Lenin considerou a Julius Mártov (Tsederbaum) como un amigo útil ate que a relación rompeu en 1903 por cuestións organizativas, despois de que o líder menchevique entrase en lista de inimigos de Lenin. Do mesmo xeito, Lenin valorou a capacidade do Bund (partido xudeu socialista e diasporista, que buscaba principalmente unha ampla autonomía
cultural xudía baseada no yiddish) para organizar e mobilizar aos traballadores, pero a negativa do Bund a disolverse no Partido Social Demócrata Ruso do Traballo converteu a estes xudeus socialistas en inimigos. Petrovsky-Shtern explícanos que Lenin rexeitou a posición do Bund, a existencia dunha autonomía cultural xudía, en parte porque cría que non eran propiamente xudeus, e porque consideraba que non poderían chegar a ser unha nación. Pero o máis importante, sinálanos o autor, é que Lenin viu ao Bund como un impedimento para a centralización. Petrovsky-Shtern chega á conclusión de que Lenin, tanto durante a organización da revolución como unha vez no poder, non "contemplaba" a cuestión das nacionalidades, o único que lle importaba era se unha persoa ou un grupo serían útiles ou un obstáculo para o programa de Lenin. Suxírenos que Lenin compartía este trazo de carácter con Moshko Blank (aínda que non de que se trataba dunha "tendencia herdada").Non moito tempo despois da morte de Lenin, a súa irmá Anna Elizarova-Uliánova descubriu documentos sobre os seus antepasados, os Blank. En repetidas ocasións tratou de convencer ao Partido Comunista e ao liderado do estado soviético para apoiar a investigación e a publicación das raíces da familia de Lenin ( segundo ela como un medio para loitar contra a crecente onda de antisemitismo popular na Unión Soviética). Petrovsky-Shtern infórmanos como os líderes do partido - xudeus e non xudeus - rexeitaron de plano a divulgación das "raíces xudías" de Lenin e continuaron facéndoo até o colapso da URSS. Ademais, proporciónanos unha narración fascinante de como varios investigadores nos anos 1930 e 1960 tropezaron coa familia Blank en varios arquivos. En cada caso, o investigador pensou inxenuamente que o partido querería dar a coñecer os novos descubrimentos sobre o amado Lenin, pero foron silenciados. En 1965, todos os rastros dos documentos sobre os Blank foron borrados sistematicamente dos arquivos estatais e gardados baixo chave (o máis probable nos inaccesibles arquivos do Comité Central do Partido Comunista). A razón, segundo sostén Petrovsky-Shtern, é que desde a década de 1920 até o seu colapso, o réxime necesitaba dun Lenin puramente ruso. Unha vez máis, a cuestión fundamental era o poder - na URSS e cos tsares) -, unha poderosa identidade rusa era o pegamento que mantiña unido o imperio. A identidade imperial rusa cimentou o poder, e isto requiría dun Lenin puramente ruso. Os líderes soviéticos eran conscientes - e de feito, polo xeral, estaban de acordo - do xeneralizado punto de vista popular de que os xudeus non eran e nunca poderían ser rusos.
Petrovsky-Shtern explica como a ultranacionalista dereita rusa de principios do século XX aferrábase á linguaxe dun antisemitismo racial, e atacaba sen cesar aos xudeus como exóticos inimigos raciais do pobo ruso que conspiraban para destruír a cultura rusa. Como explicar mellor o malestar social e o movemento revolucionario na Santa Nai Rusia, a pesar da profunda unidade espiritual entre o tsar e o pobo?
Despois de 1917, os emigrados dereitistas culparon aos xudeus da Revolución Rusa. Os xudeus, segundo eles, utilizaran o Partido Comunista e o Estado soviético para esclavizar aos rusos. Petrovsky-Shtern demostra como, a finais da era de Stalin, elementos xenófobos do Partido Comunista tomaron parte dos argumentos destes emigrados dereitistas, os cales seguiron resoando nos círculos do partido até os anos de Gorbachov. Unha vez máis, o autor insiste en que isto se debía máis á utilidade do discurso identitario imperial ruso que ao propio antisemitismo. O discurso xenófobo e racista, común en certas revistas literarias soviéticas, en realidade puña de relevo a pouca profundidade da retórica oficial do partido baseada na loita de clases.
O autor analiza coidadosamente varios produtos literarios e históricos "cultos" dirixidos ao mercado de masas, publicados en Rusia desde 1990, que tratan a "judeidad" de Lenin como unha especie de bala de prata, é dicir, como o único feito que explica todas as calamidades que sufriu Rusia no século XX. Petrovsky-Shtern conclúe dicindo como os "historiadores" xenófobos, comunistas e dereitistas, centráronse na nacionalidade, a raza e os xudeus porque non queren e non poden "entender a historia de Rusia, explicándoa e asumindo a responsabilidade por iso".
O libro no seu conxunto está ben desenvolvido. Cando o autor especula sobre a base dunha evidencia limitada, avírtello ao lector. Un dos puntos fortes do libro é a sensibilidade que Petrovsky-Shtern mostra pola linguaxe e os textos, sobre todo cando analiza as peticións e denuncias que Moshko Blank formulou ante as institucións; os temas xenófobos nas revistas literarias da era de Brezhnev, e as pseudo historias antisemitas publicadas desde 1990. Especialista nos aspectos da historia moderna de Rusia e da Rusia xudía, é case seguro atopar algúns puntos concretos cos que non estar de acordo. Pero iso non resta en absoluto valor a este excelente libro, escrito con gran enxeño e enerxía e que simplemente resulta un pracer poder ler.
Comentarios