Por Slavoj Žižek
"La nueva lucha de clases. Los refugiados y el terror"
Editorial Anagrama 2016
Para restaurar o núcleo emancipador da idea de Europa, hai toda unha serie de tabús nas esquerdas -actitudes que fan que algúns temas se convertan en intocables e sexa mellor deixalos en paz- e que habería que rachar.
O primeiro tabú que hai que desbotar de xeito implacable é a ecuación que equipara calquera referencia ao legado emancipador europeo co imperialismo cultural e o racismo: moita xente de esquerdas tende a desdeñar calquera mención dos «valores europeos» coma se fose unha forma ideolóxica do colonialismo eurocéntrico. A pesar da responsabilidade (parcial) de Europa na situación da cal foxen os refuxiados, chegou o momento de abandonar o mantra da esquerda segundo o cal a nosa tarefa básica é a crítica do eurocentrismo. A lección que hai que extraer do mundo posterior ao 11-S é que o soño de Francis Fukuyama dunha democracia liberal global mostrouse ilusorio, pero a nivel económico o capitalismo trunfou en todo o orbe: as nacións do Terceiro Mundo (China, Vietnam...) que o subscriben son aquelas que crecen a un ritmo máis espectacular.
O capitalismo global non ten ningún problema á hora de adaptarse a unha pluralidade de relixións, culturas e tradicións locais; de feito, a máscara da diversidade cultural susténtaa o presente universalismo do capital global, e este novo capitalismo global funciona aínda mellor se se organiza politicamente segundo os así chamados «valores asiáticos», isto é, de maneira autoritaria. De maneira que a cruel ironía do antieurocentrismo é que, en nome do anticolonialismo, se critíca a Occidente xusto no mesmo momento histórico en que o capitalismo global xa non necesita os valores culturais occidentais para que todo vaia como unha seda, e apañase bastante ben coa «modernidade alternativa»: a forma non democrática de modernización capitalista que se da no capitalismo asiático. En resumo, téndese a rexeitar os valores culturais occidentais xusto no momento en que, reinterpretados de maneira crítica, moitos deles (igualitarismo, dereitos fundamentais, Estado do benestar) poderían servir de arma contra a globalización capitalista. Seica esquecemos que toda a idea da emancipación comunista, tal como concibiuna Marx, é absolutamente «eurocéntrica»?
O seguinte tabú que hai que abandonar é a idea de que a protección do noso modo de vida occidental é en si mesma unha categoría protofascista ou racista. A idea é máis ou menos así: se protexemos o noso modo de vida, favorecemos á onda antiinmigración que campa por toda Europa, e cuxa manifestación máis recente é o feito de que, en Suecia, o partido demócrata antiinmigración Sverigedemokraterna superou por primeira vez aos socialdemócratas e converteuse na forza máis poderosa do país.
No entanto, tamén se pode abordar o problema de como a xente corrente ve ameazado o seu modo de vida desde o punto de vista da esquerda, algo do que o político demócrata estadounidense Bernie Sanders é a proba evidente. A verdadeira ameaza ao noso modo de vida comunitario non son os estranxeiros, senón a dinámica do capitalismo global: só nos Estados Unidos, os últimos cambios económicos contribuíron máis a destruír a vida comunitaria nas cidades pequenas - o modo en que a xente corrente participa nos acontecementos políticos e esfórzase por resolver os seus problemas locais de maneira colectiva - que todos os inmigrantes xuntos.
A reacción habitual da esquerda ante todo isto adoita ser un estalido de moralismo arrogante: no momento en que dalgunha maneira aceptamos a «protección do noso modo de vida», xa comprometemos a nosa posición, pois estamos a propor unha versión máis modesta do que os populistas antiinmigración defenden abertamente. Seica non foi esta a historia das últimas décadas? Os partidos centristas rexeitan o aberto racismo dos populistas antiinmigración, pero ao mesmo tempo afirman «comprender as preocupacións» da xente corrente e pór en práctica unha versión máis «racional» das mesmas políticas. A auténtica resposta de esquerdas a este moralismo liberal é que, en lugar de rexeitar a «protección do noso modo de vida» como tal, habería que demostrar que o que propoñen os populistas antiinmigración como defensa do noso modo de vida de feito supón unha ameaza maior que todos os inmigrantes xuntos.
O seguinte tabú que a esquerda debe romper e abandonar é o de prohibir calquera crítica ao islam tachándoa de «islamofobia», unha auténtica imaxe especular da demonización populista antiinmigración do islam: hai que acabar xa con ese medo patolóxico de moitos esquerdistas en Occidente a ser culpables de islamofobia. Salman Rushdie foi denunciado e condenado por provocar de maneira innecesaria aos musulmáns, o que o convertía (polo menos parcialmente) en responsable da fatua que o condenaba á morte: de golpe, o quid da cuestión xa non era a fatua en si, senón o modo en que podiamos excitar a ira dos gobernantes islamitas de Iran.
O resultado do devandito punto de vista é o esperable en tales casos: canto máis profundan na súa culpa a esquerda liberal de Occidente, máis os acusan os fundamentalistas musulmáns de ser uns hipócritas que tentan ocultar o seu odio cara ao islam. Esta constelación reproduce perfectamente o paradoxo do superego: canto máis obedeces o que a axencia pseudomoral esíxeche, máis culpable es: é coma se canto máis tolerases o islam, maior fose a presión que exerce sobre ti. E podemos estar seguros de que o mesmo ocorre coa afluencia de inmigrantes: canto máis estea disposta a aceptalos Europa Occidental, máis culpable sentirá de non aceptar un número aínda maior deles, e nunca teremos suficientes. E cos que temos xa en Europa, canto máis tolerantes mostrémonos cara ao seu modo de vida, máis culpables farannos sentir por non practicar a suficiente tolerancia.
Por exemplo: aos seus fillos non se lles serve porco nas escolas, pero e se o porco que comen os demais moléstalles?; ás nenas permíteselles cubrirse nas escolas, pero e se as europeas que ensinan o embigo moléstanlles?; a súa relixión é tolerada, pero non lla trata co debido respecto; etc., etc. A premisa tácita dos críticos da islamofobia é que o islam dalgún modo opón resistencia ao capitalismo global, que se trata do obstáculo máis poderoso á súa expansión sen molestias; e, por conseguinte, sexan cales sexan as reservas que nos expoña, desde un punto de vista práctico deberiamos pasalas por alto en nome da solidariedade na Gran Loita. Esta premisa hai que rexeitala de maneira radical e inequívoca. As alternativas políticas que proporciona o islam poden identificarse claramente; van do nihilismo fascista, que parasita o capitalismo, ao que representa Arabia Saudita; podemos imaxinar un país máis integrado no capitalismo global que Arabia Saudita ou calquera dos Emiratos? O máximo que o islam pode ofrecer, na súa versión moderada, é outro tipo de «modernidade alternativa» máis, unha visión do capitalismo sen os seus antagonismos, que non pode senón parecerse ao fascismo.
Comentarios