 |
| Ramón Villares, presidente do Consello da Cultura Galega |
Ramón Villares: "Auschwitz é unha metáfora da indignidade á que pode chegar o xénero humano"
O 27 de xaneiro conmemórase o 70 aniversario da liberación do campo de concentración nazi de Auschwitz, e o Museo destas instalacións, en Polonia, ten un Mapa do Recordo onde figuran todos os actos que se celebran no mundo. nesta data Entre os 117 organizados, figura Moaña que dende o luns e ó longo da semá proxecta uns vídeos coas testemuñas de duas superviventes do Holocausto xudeo. O venres é o acto central, no salón de plenos do Concello, coa presenza do presidente do Consello da Cultura Galega e académico, Ramón Villares. Moderará unha homenaxe na que se contará tamén cunha das superviventes Annia Horszowski, que reside en Caldas; e Francis Papiernik-Wolanowsky, que reside en Vigo e que é filla da outra das superviventes , Micheline Wolanowsky que vive entre Vigo e Arxentina.
Ramón Villares falará dende a sua condición de historiador e coñecedor de campos como o de Dachau, en Múnich. Ten a sinatura pendente de visitar Auschwitz.
-Que vencellos ten Galicia con Auschwitz?
-Hai algúns vencellos no sentido de que Galicia ten o mesmo nome de moitos dos que morreron en Auschwitz e está situado na antiga Galitza polaca ou ucraina. De modo que xa hai algunha vinculación dende o punto de vista onomástico, nominal. Dende o punto de vista real, a relación é moi pequena porque os galegos que estiveron en campos de concentración, ou ben estiveron en Mauthausen ou no campo de Buchenwald. Non sei, pode que haxa algún galego en Auschwitz pero nunha cantidade ínfima respeto da que foi a principal poboación do campo que foi a dos xudeos de Europa Oriental. Auschwitz ten enorme importancia porque no fondo é unha metáfora da Guerra Mundial, tamén da indignidade á que pode chegar o xénero humano, da limpeza étnica e das políticas de destrucción final diseñadas polos Nazis, pero tamén das que se aplicaron na Unión Sovietica de Stalin. Case a totalidade dos xudeos que morreron en campos de exterminio eran orixinarios da Europa oriental, da zona oriental de Austria-Hungría, do Imperio Alemán, Polonia, do que hoxe é Ucrania, Bielorrusia e repúblicas Bálticas. Voltando á pregunta, hai unha relación nominal coa Galicia polaca o Galitzia ucraniana e afectiva con esta solución final que segue siendo hoxe un dous capítulos máis negros da historia da humanidade.
-Esa indignidade do xénero humano segue presente?
-Hai aspectos que probablemente non, tal e como foi Auschwitz no son previsibles que sucedan na actualidade, pero os procesos de fundamentalismo e fanatismo relixioso e de limpeza étnica seguen existindo no mundo. As mortes que se producen no Oriente Medio, nalgunhas partes de Asia despois da II Guerra Mundial, mesmo en África, teñen oríxenes étnicas e relixiosas; non son comparables a Auschwitz, pero estes perigros seguen. En todo caso o que pasou en Auschwitz converteuse tamén, igual que noutros campos de concentración, nunha alerta para a cultura occidental, despois de moitos anos de non ter conciencia do que alí sucedera. O día 30 vaise facer un acto de memoria pero esta memoria realmente non foi ó día seguinte da liberación de Auschwitz, senon que pasou moito tempo sen que o problema da morte por xenocidio fose parte da conciencia cultural e política do mundo occidental. Foi realmente nos 50-60 cando esto comenzou a tomarse serio. O asunto de Adolf Eichmann cando foi preso en Arxentina e xulgado en Jerusalén, deu lugar a un gran debate de onde saiu o gran libro de Hannah Arendt e logo houbo películas e series televisivas como "Holocausto", que foi fundamental para recuperar a memoria sobre esto. Creo que na actualidade, esta capacidade para recordar está moi presente en boa medida porque a propia memoria está moi vencellada ao pobo xudeo que alimenta, en grande medida, este deber de memoria, no que estamos.
-Seguen existindo, aínda que de xeito diferente na sociedade actual, campos de concentración ou guetos?
-Existen campos de refuxiados, pero non de concentración, de continxentes de poboacións desprazadas, como por exemplo a palestina. Tamén agora coa guerra en Irak e en Siria hai desprazamentos masivos de poboación que é acollida en campos de refuxiados que, nalgún casos, teñen condicións non moi adecuadas. Pero ningún deles son son campos co fin de destruir ou eliminar sistemáticamente a unha raza ou a un conxunto homexéneo de poboación. Neste sentido, os campos de concentración son irrepetibles ou espero que sexan irrepetibles. Pode haber naturalmente limpezas étnicas ou matanzas; houboas en Uganda, Centroafrica, no Congo, na India, en Camboia...moitos outros lugares, pero estas matanzas non son comparables a que foi a solución final, unha morte científicamente planificada. Iso foron os campos de concentración e os gulag na Unión Soviética.
-Está moi cercano o atentado yihadista de París contra o semanario satírico Charlie Hebdo no que morreron doce persoas a mans de dous terroristas islámicos. Como se pode explicar este atentado por un motivo relixioso nesta sociedade?
-O atentado de París espero que vaia dar lugar a unha debate porque pon sobre a mesa dous problemas. Un é o problema da liberdade de expresión e outro, os límites desa liberdade. É posible pensar que podemos limitar a nosa mirada sobre outras etnias, culturas, relixións? É como o debate da morte digna que non temos unha concordia sobre el. Este atentado é inxustificable, se pode explicar pero non xustificar nin defender política, cultural ni moralmente. Agora, Occidente tamén ten que pensar que meter o dedo no ollo, non como o dixo o Papa, ou facer críticas moi despreciativas, coma por exemplo de actitudes relixiosas ou comportamentos doutros países ou relixións, probablemente tiña que haber un certo límite. Estamos alimentando o odio, e o odio é acción, reacción. Creo que é mellor facer esto que campe ou se difunda unha situación de choque ou de odio que ó final nos va levar a situacións máis drásticas, mesmo en Occidente. Sería prudente neste asunto de Cjharlie Hebdo. Comprendo todas as manifestacións, este punto de encontro dos republicanos franceses e non franceses de defender a liberdade de expresión, pero creo que tamén temos que pensar que hai posicións que creemos que son claras pero para outros países, culturas e relixións non son así e temos que ser conscientes tamén de que facemos dano. Non temos ningún dereito a obrigar ós demáis a que pensen como nós. Temos dereito a esixir convivir, pero non a que pensen como nós. Eso ó final nos leva ó choque.
-Voltando a Auschwitz, hai 117 actos no mundo rexistrados no Mapa do Recordo para conmemorar este 70 aniversario da liberación do campo de concentración. Cre que son poucos?
-Pode que sí.pero creo que hoxe o mundo está repleto de memorias, non só sobre Auschwitz senon sobre a solución final do Holocausto. Hai museos, monumentos, días... Hai dous anos estive no campo de concentración de Dachau, que é un campo menor ao pé de Múnich, nunhas celebracións de recordo, a principios de maio, cando se celebra a liberación do campo. No de Auschwitz hai un monumento en Berlín de homenaxe ao Holocausto, obra de Peter Eisenman, o mesmo arquitecto da Cidade da Cultura; en Berlín hai un extraordinario museo xudeo que foi construido con grande sentido por un arquitecto Libeskind. Hai unha gran cantidade de biografías e relatos que se difunden na cultura occidental a través de series televisivas, películas e fan que haxa unha memoria moi viva. O que sucede é que esa memoria tardou vinte ou trinta en reflotar desde que se abrira. Despois dos 70 anos que levamos da liberación de Auschwitz, os primeiros vinte ou trinta pasaron practicamente sen ningún tipo de memoria. Despois pasou a ser un punto na axenda política mundial. Un exemplo que dicia ben foi o italiano Primo Levi que ao pouco de sair do campo de concentración escribiu un libro "Se questo é un uomo" "Se isto é un home", e non atopou editor e botou vinte anos sin ser lido nin traducido. Sen embargo e un libro mundialmente coñecido. Houbo un refratamento da memoria previsible nos xuizos de Nuremberg o nos primeiros pasos da guerra fría nese froito da reflexión sobre o totalitarismo, o mal e as bases morais da solución final.
-Visitou Auschwitz nalgunha ocasión?
-Non, o teño pendente. De campos de concentración vistei Dachau, a última hai dous anos. Non é que me encante ir ós campos, pero sí lin con gusto relatos que non son tan dramáticos como Primo Levi, como a obra literaria e cinematográfica de Jorge Semprún. E inseparable da sua experiencia no campo de concentración de Buchenwald e está moi presente na propia cultura española a través da súa figura. Non é preciso visitalos para saber o que son, pero si teño ocasión, xunto a la Galitzia polaca, irei a Auschwitz para ver directamente esa famosa frase de que "O traballo fainos libres".
Comentarios