Por Pilar Rahola
La Vanguardia –
20.03.2014
Morreu Helmut Jacques
Vándor, coñecido entre nós como Jaime Vándor. Quizáis o seu nome
non diga nada a moita xente, pero para quen tivemos a sorte de
coñecer a súa humanidade, ler as súas poesías, gozar da súa
serena compañía e emocionarnos coa súa intensa vida, a morte de
Jaime é un bofetón seco. Non podo por menos que expresar a miña
tristura profunda pola desaparición dunha gran persoa cuxo libro da
vida, a pesar da dureza dalgúns episodios, foi sempre escrito coa
tinta da bondade.
Jaime naceu en Viena en
1933, de pais xudeus, a nai austriaca e o pai húngaro. Facía poucas
semanas que Hitler chegara ao poder. En 1939, despois da anexión
nazi de Austria, a súa familia refuxiouse en Budapest, porque o seu
pai, que pasou a Primeira Guerra Mundial na fronte rusa e que fora
prisioneiro en Siberia, non quería volver vivir outra guerra. Pero a
longa man do nazismo chegou a Hungría coa invasión alemá do 1944,
e os Vándor sufriron a brutalidade das leis antixudías. A pesar de
que o seu destino eran os campos da morte, onde morreron millóns de
xudeus, incluíndo á maioría da súa familia, eles salváronse
grazas ao bo facer do embaixador español Angel Sanz Briz, que sendo
un falanxista convencido, salvou a miles de xudeus facéndoos pasar
por sefardíes e outorgándolles
pasaportes españois. A súa boa
obra acabou cando o réxime de Franco, ao darse de conta do seu
labor, retornouno a España, pero xa salvara a máis de cinco mil. O
Anxo de Budapest foi unha desas persoas con luz que existiron nun
mundo escuro e terrible, e grazas a el, un neno chamado Jaime Vándor
salvouse, veu a Barcelona e aquí tivo a vida que querían negarlle.
Morreu e xa non o
volverei a ver na sinagoga, ou nalgunhas efemérides en recordo da
shoah, ou en calquera debate dos que aínda se deben facer para
combater o antisemitismo. Ese feito inevitable de non atoparme con
Jaime en calquera momento, prodúceme o baleiro profundo que deixan
as grandes persoas, cando se van. Jaime Vándor naceu nun mundo de
bárbaros, pero alzou a voz da cultura; coñeceu as tebras, pero
salvouno a luz; e a pesar de ser perseguido polo odio, só
conseguiron que amase. Deste gran ser humano, xudeu e por iso
universal, un anaquiño da súa poesía dedicada ao pedagogo polaco
Janusz Korczak, director dun orfanato de nenos que foron encerrados
no gueto e despois deportados aos campos de exterminio. Janusz puido
salvarse e non quixo, conduciu aos nenos á praza Umschlagplatz,
subiu con eles aos trens e morreu en Treblinka:
"En balde
buscarías a lápida
AQUÍ HABITOU JANUSZ
KORCZAK
como serían a mesa, o
camastro
papel, lapis, a Biblia
e un dicionario
o cuarto que el soñaba
pequeno e calado
onde ser un vello
estudante pobre
ser, aprender hebreo e
descubrir o porqué?".
Comentarios