Por Vicenç Villatoro
Diari ARA –
20.03.2014
No outono do ano 1944, a
nai de Jaime e Enrique Vándor, dous nenos xudeus de pouco máis de
dez anos, colleu os seus dous fillos e atravesou o Budapest ocupado
polos nazis e controlado polos colaboracionistas húngaros para ir a
unha das casas onde o encargado de negocios da embaixada de España,
Angel Sanz Briz, ofrecía protección aos xudeus. Para deixar as
casas onde estaban confinados cos outros xudeus da cidade e ir até
as que estaban baixo a protección española, a nai sacou as estrelas
amarelas que os fillos levaban cosidas aos abrigos. Chegaran a
Hungría, o país do pai dos Vándor, cando os nazis se anexionaran
Austria, o país da nai, no ano 1939. O pai estaba en Barcelona,
tentando sacar o resto da familia de Hungría, cando as fronteiras
pecháronse. Grazas a este traxecto por Budapest, a nai e os dous
fillos Vándor salvaron a vida. Primeiro Angel Sanz Briz e despois
Giorgio Perlasca, un mozo fascista italiano que colaboraba coa
embaixada española e que mantivo despois da saída de Sanz Briz con
picaresca e valor as casas protexidas antes de que non chegasen as
tropas soviéticas o xaneiro do 1945, conseguiron salvar un número
notable de xudeus húngaros -máis de cinco mil- do exterminio e da
deportación a que foi sometida a súa comunidade. Moitos membros da
familia Vándor morreron no Holocausto. Eles salváronse e chegaron a
Barcelona pasada a guerra, onde reunironse co pai.
Esta experiencia extrema,
por unha banda o mal absoluto do Holocausto, e pola outra a bondade
inesperada e imprevisible dunhas persoas que se xogaron a vida para
salvar outras, marcou a densa traxectoria intelectual e moral de
Jaime Vándor en Catalunya. Como sobrevivente do Holocausto,
participou en todas aquelas actividades que permitían manter a
memoria e a alerta ideolóxica. Como intelectual, culto, intelixente,
sensible, a experiencia do ben inspiroulle a tese doutoral sobre os
personaxes positivos na historia da literatura, titulada “Os ricos
de espírito”. Estudos volvo a un personaxe literario, e o
contraste entre o ben e o mal estivo no fondo da súa tardía, pero
extensa e moi valiosa, produción poética en castelán. É presente
tamén nas súas memorias, marcadas polo Holocausto, a supervivencia
e os grandes dilemas morais do mundo moderno. Unha obra global,
literaria e vital, que constrúe un canto á vida desde a perspectiva
dun sobrevivente do Holocausto.
Jaime Vándor, profesor
de semíticas na Universitat de Barcelona, especialista en lingua,
cultura e civilización hebreas, foi un referente intelectual e moral
da vida xudía catalá dos últimos anos e axudou a facer presente a
experiencia do Holocausto e as raíces culturais xudías na sociedade
catalá. Así, foi promotor da Entesa Judeocristiana de Catalunya, da
Associació de Relacións Culturals Catalunya-Israel, e dunha
infinidade de entidades e iniciativas culturais: cónsul honorario de
Israel en Barcelona e membro, entre doutras, da Societat Catalá
d´Estudis Hebraics e da Asociación Cultural Catalano-Húngara. E
pronunciou decenas ou centenares de conferencias en todos os ámbitos.
Foi tradutor, ensaísta, memorialista e sobre todo, nos últimos
anos, poeta.
Jaime Vándor (Viena,
1933 - Barcelona, 2014) morreu onte en Barcelona aos 81 anos, despois
dunha longa enfermidade que non lle impediu estar presente até o
final nas actividades que encheran de sentido a súa vida.
Ultimamente, por exemplo, a conmemoración da Noite dos Vidros Rotos
organizada en Barcelona pola Comunitat de Santo Egidi. En casa tiña
gardada a estrela amarela que a nai descosiulle do abrigo no ano 1944
en Budapest.
Comentarios