Jaime Vándor, sobrevivir ao Holocausto


Por Vicenç Villatoro
Diari ARA – 20.03.2014

No outono do ano 1944, a nai de Jaime e Enrique Vándor, dous nenos xudeus de pouco máis de dez anos, colleu os seus dous fillos e atravesou o Budapest ocupado polos nazis e controlado polos colaboracionistas húngaros para ir a unha das casas onde o encargado de negocios da embaixada de España, Angel Sanz Briz, ofrecía protección aos xudeus. Para deixar as casas onde estaban confinados cos outros xudeus da cidade e ir até as que estaban baixo a protección española, a nai sacou as estrelas amarelas que os fillos levaban cosidas aos abrigos. Chegaran a Hungría, o país do pai dos Vándor, cando os nazis se anexionaran Austria, o país da nai, no ano 1939. O pai estaba en Barcelona, tentando sacar o resto da familia de Hungría, cando as fronteiras pecháronse. Grazas a este traxecto por Budapest, a nai e os dous fillos Vándor salvaron a vida. Primeiro Angel Sanz Briz e despois Giorgio Perlasca, un mozo fascista italiano que colaboraba coa embaixada española e que mantivo despois da saída de Sanz Briz con picaresca e valor as casas protexidas antes de que non chegasen as tropas soviéticas o xaneiro do 1945, conseguiron salvar un número notable de xudeus húngaros -máis de cinco mil- do exterminio e da deportación a que foi sometida a súa comunidade. Moitos membros da familia Vándor morreron no Holocausto. Eles salváronse e chegaron a Barcelona pasada a guerra, onde reunironse co pai.

Esta experiencia extrema, por unha banda o mal absoluto do Holocausto, e pola outra a bondade inesperada e imprevisible dunhas persoas que se xogaron a vida para salvar outras, marcou a densa traxectoria intelectual e moral de Jaime Vándor en Catalunya. Como sobrevivente do Holocausto, participou en todas aquelas actividades que permitían manter a memoria e a alerta ideolóxica. Como intelectual, culto, intelixente, sensible, a experiencia do ben inspiroulle a tese doutoral sobre os personaxes positivos na historia da literatura, titulada “Os ricos de espírito”. Estudos volvo a un personaxe literario, e o contraste entre o ben e o mal estivo no fondo da súa tardía, pero extensa e moi valiosa, produción poética en castelán. É presente tamén nas súas memorias, marcadas polo Holocausto, a supervivencia e os grandes dilemas morais do mundo moderno. Unha obra global, literaria e vital, que constrúe un canto á vida desde a perspectiva dun sobrevivente do Holocausto.

Jaime Vándor, profesor de semíticas na Universitat de Barcelona, especialista en lingua, cultura e civilización hebreas, foi un referente intelectual e moral da vida xudía catalá dos últimos anos e axudou a facer presente a experiencia do Holocausto e as raíces culturais xudías na sociedade catalá. Así, foi promotor da Entesa Judeocristiana de Catalunya, da Associació de Relacións Culturals Catalunya-Israel, e dunha infinidade de entidades e iniciativas culturais: cónsul honorario de Israel en Barcelona e membro, entre doutras, da Societat Catalá d´Estudis Hebraics e da Asociación Cultural Catalano-Húngara. E pronunciou decenas ou centenares de conferencias en todos os ámbitos. Foi tradutor, ensaísta, memorialista e sobre todo, nos últimos anos, poeta.


Jaime Vándor (Viena, 1933 - Barcelona, 2014) morreu onte en Barcelona aos 81 anos, despois dunha longa enfermidade que non lle impediu estar presente até o final nas actividades que encheran de sentido a súa vida. Ultimamente, por exemplo, a conmemoración da Noite dos Vidros Rotos organizada en Barcelona pola Comunitat de Santo Egidi. En casa tiña gardada a estrela amarela que a nai descosiulle do abrigo no ano 1944 en Budapest.

Comentarios