O 1 de agosto de
1492 é a data da expulsión definitiva dos xudeus “hispánicos. Nas linguas
xudeorománicas, a Península Ibérica era denominada como Sefarad. Polo tanto, os
seus moradores xudeus (e os seus descendentes espallados por medio mundo) eran
e serán coñecidos como sefarditas. Con todo, os xudeus cataláns nunca se
autodenominaron así; e con este xentilicio tan só se designaban os xudeus do
centro e do sur da Península.
En calquera caso, da época visigótica, todos eles padeceron moi variadas formas de discriminación. Desde o pago de impostos especiais ate prohibicións tan variadas como exteriorizar o culto, habitar fóra dos seus barrios, construír sinagogas, exercer cargos públicos ou honoríficos, casarse con persoas doutra relixión... Formas de exclusión que atopamos tanto nas terras andalusines como (especialmente) en territorios cristiáns. Aínda así, pero, as comunidades xudías viven unha etapa de esplendor económico, social e cultural ate o século XIV. E, sen dúbida, a última obra de Manuel Forcano (A fil d’espasa. Les croades vistes pels jueus) é un dos mellores xeitos para coñecer ese mundo apasionante xudeu.
A presenza dos xudeus nas terras do Mediterráneo occidental remóntase aos tempos case immemorials da diaspora. É indubidable a súa relevancia dende a primixenia etapa fundacional de Catalunya, no afastado século IX. En concreto, un mensaxeiro do emperador Carles el Calb, chamado Judacot, parece ser o primeiro xudeu catalán ben documentado pola Historia. O vencello dos xudeus coa nosa historia vai moito máis alà, xogando tamén un papel moi relevante no momento da formación dos Países Cataláns, ao financiar boa parte da expansión da Coroa catalanoaragonesa. Ademais, no mesmo século XIII, coincidindo coas grandes conquistas de Jaume I, protagonizan un alude immigratorio procedente doutras partes de Europa (e, talvez, especialmente da Occitània), asentándose nas vilas e cidades de Mallorca, de Valencia e do mesmo Principat. O certo é que malia que non coñecemos con precisión o seu peso demográfico absoluto e relativo, os xudeus despuntan en ámbitos artesanais, comerciais e financeiros; e, baixo a decidida protección do Conqueridor, ocupan cargos moi relevantes na administración pública.
Aínda máis. Estes cátaros e xudeus comparten algo moito máis profundo que a riqueza ou que o medo á represión francopapal. Comparten ,cando menos, varias razóns polas cales son perseguidos: unha actitude de pureza relixiosa perante o mundo e unha profunda esixencia ética respecto da vida. Recordamos que en parte os cátaros son a Igrexa católica algo semellante a aquilo que os cabalistas son respecto da ortodoxia xudía. Dado que expresan a necesidade dunha relación mística con Deus. En concreto, a Càbala xorde da necesidade de lograr unha experiencia inmediata e absoluta de Deus e é un conxunto de interpretacións metafísicas (situadas máis aló da natureza), que pretenden facer a exexesi (interpretación) esotérica (dirixida tan só aos iniciados) dos verdadeiros segredos da vida, que resultan escuros para a maioría dos humanos.
E, significativamente, o catarismo e o cabalismo afunden as súas raígames no espazo catalano-occitano do século XII. Pois, tal como explican (entre outros Gershom Scholem e Moshe Idel, a Cábala moderna nace en Catalunya e na Provenza, no momento que ambos territorios comparten a soberanía de Ramon Berenguer III e de Alfons o Trobador. E, sen dúbida, esta é unha das achegas máis transcendentes dos cataláns á cultura universal.
Comentarios