Por que Israel?

Por que chegou a ocupar gran parte da atención negativa da esquerda?

Por Claude S. Fischer. Sociólogo e profesor na Universidade de Berkeley

Por que Israel, é dicir, ¿Por que boicotear a Israel e non, digamos, a China?, converteuse nunha cuestión central nas amargas discusións sobre o Boicot, Desinversión e Sancións (BDS). A última pelexa seguiu á decisión da Asociación de Estudos Americanos (ASA) de apoiar un boicot ás institucións académicas israelís, o seu primeiro e único logro. A cuestión é por que Israel deu lugar ao intento de boicotear aos académicos israelís, as compañías israelís, o hummus israelí, as compañías estadounidenses que venden a Israel, os músicos israelís, os deportistas israelis e así sucesivamente.

Que occidentais de orixe árabe, musulmán ou xudeu estean involucrados (en ambos os lados) pode darse por sentado, e moitos teñen profundos compromisos persoais. Pero por que están tan involucrados tanto militante da esquerda estadounidense e europea, quen non teñen ningún interese persoal no foco de conflito entre Palestina e Israell? Para que quede claro, a pregunta non busca unha xustificación, é dicir, se os políticos israelís ou os partidarios do boicot e outros críticos teñen o prestixio moral das posturas que defenden. O que me interesa aquí é a explicación: Por que chegou Israel a ocupar grande parte da atención negativa da esquerda? 

Os principais activistas anti-israelís da esquerda non dan a inxenua resposta de que singularizan a Israel porque Israel é singularmente merecedor diso. Se a preocupación fose a opresión política, as mortes de civís nas guerras ou o desprazamento dos pobos orixinarios, eles mesmos recoñecen que hai moitos peores delincuentes internacionais. En novembro pasado, unha intérprete da ONU, despois de esquecer que o seu micrófono estaba aceso, expresouno desta maneira: "Cando vostede ten... un total de dez resolucións sobre Israel e Palestina... C'est un peu trop, non? [Resulta un pouco excesivo, non?] ... Hai moita máis merda por aí... pero ninguén quere dicir nada sobre esas outras cousas". Unha resposta válida de por que tanta atención sobre Israel é, simplemente, ¿E por que non Israel?

Esa foi, en efecto, a resposta que deu Curtis Mares, o presidente da Asociación de Estudos Americanos: "un ten que empezar por algunha parte". Calquera que sexa esoutra moita máis merda sucedendo polo mundo, non borra a morte de varios centos de civís na última guerra de Gaza, a destrución dos medios de subsistencia dos agricultores palestinos, ou as confiscaciones de terras. Que moitos outros países poderían representar moito mellor o prototipo de nación paria é, para moitos na esquerda, unha cuestión secundaria. Israel está na súa axenda na actualidade. Iso basta, e é unha xustificación plausible. Con todo, debemos preguntarnos por que Israel é a primeira e, para moitos deles, a única nación na axenda da súa indignación moral. Os críticos ofrecen varias respostas, pero soan tensas, como racionalizacións a posteriori. A miúdo escoitase algunha variante desta explicación: Israel gaña esta singular condena por mor do seu singular privilexio dentro da política exterior estadounidense. Unha versión, tamén fornecida polo presidente da Asociación de Estudos Americanos, argumenta que os críticos poñen a Israel na parte superior da súa listaxe de indignacións por ser o maior beneficiario da axuda militar de EEUU (ben, case, agora mesmo Afganistán é o maior receptor). 

Esta lóxica, con todo, non se aplica dunha forma coherente. En primeiro lugar, nos últimos anos, a axuda estadounidense dirixiuse cara a moitas nacións corrompidas do leste de Asia, América Latina, e máis recentemente Exipto, Iraq e Paquistán, pero esa mesma esquerda non solicitou, nin o pensa, o seu boicot. En segundo lugar, a axuda máis grande que os Estados Unidos ofrece non é o diñeiro, senón a vida dos seus militares, homes e mulleres. Os soldados estadounidenses non loitaron e morreron nunca por Israel, como o fixeron, entre outros, por Europa nos 40, por Corea do Sur na década de 1950, por Vietnam do Sur na década de 1960, por Kuwait na década de 1990, e por Iraq e Afganistán na década de 2000. Mentres que a esquerda opúxese a miúdo a esas guerras, tampouco sostiveron que esa asistencia estadounidense converteunas en obxectivos de posibles boicots. Á inversa, a Sudáfrica do apartheid, nunca foi un destino favorito da axuda americana. En terceiro lugar, aínda que o volume da axuda financeira de EEUU podería racionalizar ese escrutinio da esquerda estadounidense por Israel, non pode explicar por que os europeos occidentais fan o mesmo. Unha variante dese interese tan especial da esquerda polo tratamento especial dos Estados Unidos por Israel, vén derivado da influencia política da comunidade xudía nos Estados Unidos, o que outorgaría a Israel unha protección única e inmunidade. Se a política normal non pode conseguir que os Estados Unidos logren frear a Israel, entón un movemento de cidadáns privados deberá apuntar ao malfeitor.

A lóxica desta explicación tamén erra. En primeiro lugar, a premisa da influencia israelí é esaxerada. Se fose tan grande, os Estados Unidos hai tempo que terian bombardeado Irán, nunca venderían avións de combate avanzados a Arabia Saudita, non presionarian repetidamente a Israel para que se retirase do territorio conquistado, e así sucesivamente. En segundo lugar, non é certo que Israel teña o aval exclusivo dos Estados Unidos. Varios presidentes estadounidenses teñen renunciado sistematicamente a restricións oficiais por incumprimento dos dereitos humanos cando se trataba de axudas ao desenvolvemento e ao comercio a países como Exipto, a República Democrática do Congo, Iemen e Colombia. Mentres que a esquerda opúxose a esas políticas e a eses réximes, con todo non chamou ao boicot das súas institucións. En terceiro lugar, Israel case non ten unha influencia especial ou un grao relevante de inmunidade en Europa (excepto, quizais, en Alemaña), e, con todo, a esquerda europea trátao dunha forma exclusiva e obsesiva. 

Outras explicacións para singularizar a Israel son igualmente débiles, e tamén son notables pola súa deslexitimación do Estado xudeu. Un escoita, por exemplo, as denuncias de que Israel é un estado relixiosamente moi definido. Pero non é o único. Só é necesario contar as bandeiras nacionais que levan cruces, medias lúas, textos coránicos ou imaxes similares, hai ducias, aínda que si é certo que Israel é o único cunha estrela de David. E se un escoita que Israel é un estado definido étnicamente, con todo a maioría dos estados, incluíndo os europeos, son estados étnicos. Que foi da ex Iugoslavia, con sete estados para sete pobos? E, por suposto, un escoita que Israel é xenófobo e anti-árabe (e mesmo un estado de apartheid). Unha vez máis, non sería o único. Aínda que os episodios deplorables israelís non poden igualar nin moito menos aos relatos diarios que nos chegan de todo o mundo sobre ataques patrocinados por outros estados étnicos, con expulsións e masacres moito máis importantes e continuadas (por exemplo, en Gujarat, 2002). Un argumento máis adaptado ao caso de Israel, é que ese Estado foi unha creación bastarda e específica de Occidente, a compensación de Europa aos xudeus europeos polo Holocausto. Pero esta historia tamén é errónea. A loita árabe-xudía en Palestina comezara anos antes de que Hitler chegase ao poder e os británicos pensasen abandonar Palestina, e os analistas con sangue frío apostasen pola vitoria dos xudeus. Israel, tería nacido de todos os xeitos. E aínda se Israel fose o fillo de Occidente, tampouco sería o único neste aspecto. Consideren todas as nacións interétnicas que os poderes coloniais trazaron mentres abandonaban as súas colonias e que sufriron guerras civís desde entón. 

Os partidarios de Israel teñen as súas propias respostas ao por que desta obsesión por Israel. Unha delas é a influencia do diñeiro do petróleo árabe e da numerosa presenza de musulmáns nos países occidentais. Isto pode axudar a explicar a obsesión con Israel nos foros internacionais, como diría o tradutor da ONU), pero a indignación dos catedráticos radicais de Cambridge e de Berkeley non se compra con diñeiro saudita. A explicación principal que ofrecen os defensores de Israel é clara: antisemitismo. Isto tamén é insatisfactorio. Sen dúbida, calquera que coñeza a historia de Occidente, o antisemitismo das vellas elites europeas e o longo rastro de antisemitismo procedente da esquerda (incluíndo a Karl Marx na "cuestión xudía"), debe conceder ao antisemitismo algún papel relevante. A investigación mostra que a xente que hoxe en día mantén esas clásicas actitudes antisemitas - por exemplo, acordando aos xudeus unha especial relevancia nos negocios fraudulentos - son máis propensas que outras a condenar a Israel. Con todo, os círculos de activistas dos que falo non son os clásicos racistas antisemitas. Moitos, quizais a maioría, destes boicotadores poderían dicir sen ironía que algúns dos seus mellores amigos son xudeus. Eles entroncarían culturalmente cos círculos dreyfusard de hai un século. Por outra banda, o antisemitismo diminuíu nas últimas décadas mentres que os puntos de vista anti-Israel creceron. Entón, como explicar a singularización de Israel pola esquerda occidental? 

Estou máis ben convencido de que unha parte crave da explicación radica no desenvolvemento das historias polos medios de comunicación. Ese centro de atención, que unha vez foi halagado por eles, agora é atacado con dureza. Antes da década de 1960 e 70, Israel para os medios occidentais era unha nación valerosa de agricultores que traballaban duro e que con enxeño fixeron florecer o deserto, construíndo unha sociedade igualitaria cos kibbutz e un estado case socialista, dando abrigo aos sobrevivientes do Holocausto e aos traumatizados refuxiados xudeus procedentes dos países árabes, ademais de derrotar aos exércitos de varios estados reaccionarios veciños dunha maneira case bíblica. É importante destacar que os xudeus eran as vítimas, as últimas vítimas do fascismo e as presentes vítimas do terrorismo. Calquera que sexa a mestura de mito e de realidade nese romance, esa narrativa promocionada polos medios fixo a Israel unha nación favorita da esquerda. O historiador Colin Schindler describe a súa "simpatía polas aspiracións sionistas e a construción do socialismo en Palestina". Dentro da esquerda europea, por mor da Segunda Guerra Mundial, foi "común que a causa de Israel fose comparada coa da guerra civil española". A partir dos anos 60, e acelerándose despois, as imaxes e as historias cambiaron. Israel volveuse máis estreitamente aliñada cos Estados Unidos na Guerra Fría, e por tanto corrompeuse cos pecados de América. 

No bloque soviético o antisionismo creceu. Máis importante aínda, Israel xa non era débil e xa non era máis a vítima. Triunfante nas guerras e agora gobernando sobre moitos árabes, Israel comezou a ser visto máis como un Goliat que como un David. En resposta, os medios de comunicación de esquerda, como The Guardian por exemplo, unha vez partidario do sionismo, convertéronse en feroces críticos. A BBC deu o mesmo viraxe. Co novo milenio, en Israel termináronse os secuestros de avións e case se extinguiron os atentados terroristas. As imaxes de nenos xudeus queimados nos autobuses vítimas de atentados terroristas foron substituídas por imaxes de nenos árabes afectados o dominio israelí. O longo e amplamente observado drama da Terra Santa continúa, pero a narrativa investiuse. Vivir pola cámara, morrer pola cámara. Algúns se preguntarán que provocou esa viraxe nos medios de comunicación. Sospeito que en grande parte viraron eles mesmos, xa que está na natureza dos tropos dramáticos simplificar e volver binarios os relatos, con heroes e viláns, e para seguir descansando en certezas morais. Durante as últimas décadas, o crecente poder de Israel, a cada vez maior permanencia da ocupación, e moito máis amplamente a maior dispoñibilidade de imaxes de sufrimento dos palestinos, deron un xiro á historia e á narrativa que distribúen os medios de comunicación. Os líderes israelís quéixanse de que os medios de comunicación occidentais sinalan a Israel inxustamente e que moitas desas imaxes, en efecto, son mentira. 

Os cidadáns israelís quéixanse da hasbara sen intelixencia dos seus líderes ("explicar a realidade", diso trata en realidade as relacións públicas). Pero como moitos xa sinalaron, unhas relacións públicas intelixentes non van cambiar a presentación da historia, non nunha sociedade aberta. Tampouco os esforzos dentro e fóra de Israel por silenciar aos críticos. Os gobernantes de lugares como Irán e China pode anular por decreto as malas noticias, e os gobernantes de moitos outros países poden asumir que aos occidentais non lles importa demasiado o que fan, pero Israel está exposta case totalmente. A reacción á errada incursión israelí da Flotilla de Gaza, a expansión desafiante dos asentamentos, os abusos nos postos de control, e as resolucións xenófobas na Knesset, non se poden relativizar detrás dun episodio máis de mitos e realidades. Certos eventos que pasan ocasionalmente interrompen esa nova narrativa anti-Israel - Israel desaloxando aos seus colonos do Sinaí en 1982 e de Gaza en 2005, por exemplo -. Os ocasionais atentados suicidas e os periódicos ataques con foguetes reviven brevemente a imaxe de Israel como vítima. Pero esa interrupción na nova narrativa dos medias dura pouco máis que un momento. 

Para que Israel fora desaloxado da parte superior da lista de indignacións da aburrida esquerda occidental, e para que esta busque noutra parte outra causa que adoptar, Israel terá que facer grandes modificacións na realidade sobre o terreo. E non está claro se os políticos do país -é a única democracia na rexión, e os votantes israelís seguen apoiando a partidos que apoian a ocupación- permitirán que iso suceda. 

Por que Israel? Os defensores de Israel alegan ese obvio dobre raseiro e atribúeno ao antisemitismo (unha posición adoptada polo Departamento de Estado de EEUU). Con todo, o realismo - e os israelís se enorgullecen de ser uns testarudos realistas- suxire que tales queixas, válidas ou non, non cambiarán a nova narrativa. Ate que novos feitos sobre o terreo cambien esa narrativa, o enfoque selectivo da esquerda contra Israel probablemente continuará.