Por Shlomo Ben-Amí
Haaretz - 03.02.2014
O proceso de paz entre israelís e palestinos, obstaculizado polas diferenzas irreconciliables entre as partes, sempre dependeu do contexto estratéxico rexional. Naceu, á fin e ao cabo, por mor da primeira Guerra do Golfo, e foi facilitado polas consecuencias rexionais do fin da Guerra Fría. Na actualidade, o proceso está moldeado por dúas grandes dinámicas rexionais, a denominada Primavera Árabe e o acordo nuclear con Irán.
O acordo con Irán converteuse nunha das crises de confianza máis graves de todos os tempos no que refire ás relacións entre Estados Unidos e os seus aliados no Medio Oriente. A pesar de que non teñen outra alternativa, tanto a Israel como aos Estados árabes resúltalles extremadamente difícil confiar nos futuros compromisos que puidese realizar Estados Unidos con relación á seguridade dos seus Estados. Para o primeiro ministro israelí, Benjamín Netanyahu, o presidente de EE.UU., Barack Obama traizoou a Israel cando sacrificou ao ex presidente de Exipto, Hosni Mubarak, e facilitou o camiño para o ascenso ao poder da Irmandade Musulmá. Agora Obama colleu o coitelo por segunda vez ao chegar a un acordo con Irán, supostamente ás costas de Netanyahu.
A convencional sabedoría estratéxica de Israel baseouse na ecuación "Bushehr versus Yizhar" , é dicir, na disposición de desmantelar os asentamentos en Cisxordania se se desmantelan as centrifugadoras iranianas en Bushehr. Segundo Netanyahu, isto non está a ocorrer.
Tampouco as revolucións árabes son situacións que aconsellan que os planificadores estratéxicos de Israel tomen riscos de seguridade. Poderíase dicir que na actualidade Israel atópase rodeado por Estados/rexións en proceso de deterioración e implosión (Líbano, Siria, Gaza e a Península do Sinaí en Exipto), así como por un Estado colchón que é estratexicamente vital: Xordania, cuxa supervivencia a longo prazo non se pode dar por sentada. A anarquía ao longo das fronteiras de Israel está a converterse nun caldo de cultivo para os extremistas sunitas, para quen o Estado xudeu é o seu máximo inimigo. Crear un Estado palestino cando os Estados árabes xa existentes estanse desmoronando (e cando parte da Palestina atópase baixo o control de Hamás) non aparenta ser unha idea brillante.
Netanyahu é un conservador en tempos revolucionarios. Sen deixarse impresionar co que outros viron como o comezo dunha era de democracia no mundo árabe, Netanyahu preferiu non ceder en ningunha fronte, incluíndose entre eles a fronte palestina. Agora, ten que facer fronte a un pesadelo estratéxico que se pode tornar en realidade: a posible integración de Irán á comunidade internacional, sen que este país desmantele o seu potencial de construción de armas nucleares.
Neste contexto, a iniciativa de paz de John Kerry, Secretario de Estado de EE.UU., quedou atrapada nun xogo de poder paralizante. Kerry advirte que se o proceso falla, EE.UU. non poderá rescatar a Israel da onda de condena e sancións internacionais que se desataría na súa contra. Con todo, a carta que ten Netanyahu é máis que soamente unha ameaza. Os seus amigos no Senado de EE.UU. xa presentaron un proxecto de lei, que na actualidade ten 59 copatrocinadores, lei que imporía novas sancións contra Irán; este proxecto de lei equivale a torpedear o acordo con Irán na súa totalidade.
É esta realidade a que levou aos estadounidenses a apoiar dúas posicións israelís (o recoñecemento de Israel como un Estado xudeu e medidas de seguridade intrusivas) que os palestinos se atopan obrigados a rexeitar. Recoñecer ao Estado xudeu sería unha traizón ao etos constituínte do nacionalismo palestino, mentres que as medidas de seguridade intrusivas serían unha invitación permanente aos grupos radicais para que loiten contra o que sería visto como unha ocupación disimulada. En lugar de controlar aos extremistas, unha robusta presenza de seguridade israelí en Palestina podería precipitar o colapso das súas institucións.
Irán non cambiará as súas políticas rexionais da noite para a mañá. O acordo nuclear non é o "grande compromiso" que Irán propuxo á EE.UU. no ano 2003 e que se supuña que debía abordar, ademais da disputa nuclear, unha ampla gama de asuntos rexionais, incluídos entre eles o conflito palestino-israelí. Para Irán, unha alianza estratéxica con EE.UU. sería a traizón máxima que puidese cometerse contra a revolución islámica, un cambio inconcibible de identidade.
Con ou sen un acordo nuclear, Irán, a quen retirouselle a invitación á Conferencia de Xenebra II sobre Siria debido a que rexeitou os seus termos de referencia de inspiración estadounidense, aspira a desafiar as políticas de Estados Unidos e tamén aspira representar unha vía alternativa para a rexión. "Non acordamos desmantelar absolutamente nada", dixo o ministro de Relacións Exteriores de Irán de maneira insistente e desafiante ao referirse á interpretación estadounidense do acordo nuclear.
Esa forma de falar permite que Netanyahu persista coa súa retórica chea de catastróficos agoiros. Poderíase esperar que, debido á crecente ameaza iraniana que fomenta a tácita cooperación no ámbito de seguridade entre Israel e os seus veciños árabes máis estables (en especial Arabia Saudita), Netanyahu podería aspirar a resolver o problema palestino, eliminando desta forma o último obstáculo para unha asociación estratéxica que sexa de coñecemento público. Esta foi exactamente a forma de pensar detrás do respaldo que deu o primeiro ministro Isaac Rabin ao proceso de Oslo, desde o seu inicio.
Pero a escola de pensamento de Netanyahu é radicalmente diferente. Non só propugna unha presenza israelí en Cisxordania (a patria bíblica de Judea e Samaria), senón que tamén vincula as concesións territoriais aos palestinos á neutralización das ameazas existenciais que emanan desde o círculo exterior da rexión.
Entre os presidentes de EE.UU., George W. Bush foi quen se identificou máis fortemente con esta filosofía da dereita israelí; ademais, a súa guerra en Iraq e as súas políticas con respecto a Irán concordaban perfectamente coa devandita filosofía. Nos feitos, tanto el como o seu pai mobilizáronse para promover un acordo de paz entre israelís e palestinos só despois das súas respectivas guerras en Iraq. A Conferencia de Paz de Madrid do ano 1991 celebrouse despois da Guerra do Golfo, mentres que a "folla de ruta para a paz" elaborouse despois da guerra con Iraq.
Ao presente, con todo, a aceptación internacional de Irán como un Estado no limiar nuclear, xunto coa ameaza que emana dos veciños árabes de Israel, contradin abertamente os supostos de Netanyahu acerca das condicións que deben cumprirse para que Israel ofreza "concesións dolorosas" aos palestinos. Claramente parece que alguén vai caer dentro dunha trampa estratéxica, pero aínda falta saber quen será.
Comentarios