A propósito de Amos Oz
Por Kepa Bilbao Ariztimuño
Hika, nº150 - decembro 2003
Amos Oz, grande mestre da prosa moderna hebrea, é un dos escritores israelís máis lido -traducido a máis de trinta linguas- e recoñecido internacionalmente pola súa loita para que a paz se abra camiño entre os fanatismos de israelís e palestinos.
É un intelectual que non se cansa de repetir que o choque entre xudeus israelís e árabes palestinos non é unha historia de bos e malos, senón unha traxedia: un choque entre dereito e dereito. Entre o xusto e o xusto, non entre o xusto e o inxusto.
Proclama que tanto os israelies como os palestinos teñen unha reivindicación moi fundamentada. Unha causa moi xusta, que ambos defenden ás veces de forma equivocada. E díxoo tantas veces que gañouse o título de traidor a ollos de algúns dos seus compatriotas así como aos dos seus amigos os árabes palestinos aos que nunca conseguiu satisfacer por completo, en parte, porque pensan que a súa postura non é o suficientemente radical, propalestina nin proárabe.
Acúsanlle de traidor como a Profi, o protagonista da novela "Unha pantera no soto", coa que gañou en 1988 o premio nacional de literatura e que desencadeou un escándalo en Israel, levando a dereita o caso ao Tribunal Superior de Xustiza, o cal finalmente desestimou o recurso.
E non lles falta razón aos seus compatriotas, os seus escritos molestan. Amos, co humor que lle caracteriza, recibe o título de traidor como unha condecoración máis a engadir ao do premio nacional e o defíne como aquel que cambia no medio dos que non cambian e odian o cambio e nin sequera poden imaxinar un cambio, a pesar de que sempre queiran cambiarlle a un.
De pais sobrevivientes do Holocausto na Europa oriental, Amos Oz naceu en 1939 en Xerusalén, unha das cidades máis cosmopolitas do mundo, na que había barrios árabes, barrios xudeus, barrios armenios, barrios alemáns, unha colonia americana e outra grega. Unha cidade mestiza na que en cada barrio rezábase de xceito diferente, falábase unha lingua diferente, vestíase de forma diferente. Había tensións pero non violencia, a pesar de que todos pensaban que Xerusalén era realmente súa.
Ao catorce anos Amos Klausner cóntanos como se rebelou contra o mundo do seu pai: «Xa estaba farto desa atmosfera erudita, dos valores burgueses da clase media e da política de dereita. Así que decidín converterme en todo o que o meu pai non era. El era de dereitas, eu decidín ser socialista. El era un erudito, eu decidín manexar un tractor. El era un intelectual, eu decidín ser granxeiro sionista e socialista. E entre outras cousas, tamén decidín adoptar un novo apelido hebreo, Oz, que significa coraxe, determinación, forza, cousas que eu necesitaba profundamente cando deixei a miña casa e funme a vivir só nun kibbutz».
Entre 1953 e 1986 viviu no kibbutz Hulda no que compaxinou os seus labores no campo coa escritura. Pasou algúns períodos fóra do kibbutz. Fixo o servizo militar no exército israelí en 1961, e combateu na guerra do Seis Días (1967) e de Iom Kippur (1973). Nesta época, estudou filosofía e literatura na Universidade Hebrea de Xerusalén. Estivo como profesor convidado nas universidades de Oxford (1969-70) e Colorado (1984-85). En 1986 a enfermidade asmática do seu fillo fixo que se trasladase a Arat polo seu clima seco, unha pequena poboación de 20.000 habitantes no corazón do deserto de Judea.
Cun estilo no que destacan a claridade, o saber colocarse no lugar do outro, o humor, a ironía e o paradoxo, Oz, explora os conflitos e tensións da sociedade israelí contemporánea; as tensións e presións que soportan as persoas pola ideoloxía, as fronteiras xeográficas e o pasado histórico brutal. As súas primeiras obras publicadas datan da década do sesenta. Quizais noutra parte, dedicada á memoria do seu pai, foi adaptada para o teatro. "O meu marido Mikhail" (1968), levada ao cinema por Dan Wollman en 1975, foi elixida por un xurado en Alemaña como unha das cen mellores novelas do século XX. "Un descanso verdadeiro" (1982) transcorre en vésperas da guerra do Seis Días. Tamén é autor dunha paz perfecta (1982) e unha infinidade de novelas curtas e ensaios. Obtivo o Premio da Paz en Alemaña (1992) e en Francia gañou o Prix Femina ao mellor libro estranxeiro. Candidato ao Premio Nobel, os seus artigos de opinión sobre o conflito palestino-israelí recóllense nos principais diarios de Europa e EEUU.
Recentemente a editorial Siruela, á publicación das novelas "Non digas Noite", "Un descanso verdadeiro", "Unha pantera no soto" e "O mesmo mar" sumou un novo título de Amos Oz, "Contra o fanatismo", no que recollense tres conferencias sobre o tema pronunciadas polo escritor israelí entre o 2001 e o 2002.
Amos confésanos nelas como de neno el tamén era un pequeno fanático con ínfulas de superioridade moral, chovinista, xordo e cego a todo discurso que fose diferente ao poderoso discurso xudeu sionista da época: «eu era un mozo que lanzaba pedras, un mozo da Intifada xudía. De feito, as primeiras palabras que aprendín a dicir en inglés, á parte de yes ou non, foron British go home!, que era o que os mozos xudeus adoitabamos berrar ás patrullas británicas en Xerusalén mentres as apedreábamos» (p.15).
En todos estes anos, Oz, di converterse nun experto en fanatismos comparados e avoga porque nas escolas e universidades de todo o mundo se impartan cursos sobre este tema, aos que gustosamente prestaríase. E é que o fanatismo para Oz está activo en todo o mundo e atópase en todos os lados, non só o político, hai moitas outras formas. Así mesmo, di, todos podemos contaxiarnos do fanatismo cando tratamos de combatelo. A virtude pódese converter no seu contrario. A historia ensínanos con que frecuencia o ocupado convértese en ocupante, o oprimido en opresor, a vítima de onte en verdugo, con que facilidade cámbianse os papeis. Cre que é tempo de usar as palabras e considera o silencio como un abuso da linguaxe, un mal uso da linguaxe, non só por parte dos intelectuais, dos profesores ou escritores, senón de calquera cidadán. Non importa o impopular que uno poida ser entre os fanatismos de ambos os bandos. Cando un líder, un escritor, ou un simple cidadán diríxese aos seus semellantes como parásitos ou elementos indesexables, tarde ou cedo esas persoas serán tratadas sen dignidade humana. Un escritor, di, que trata cotidianamente coas palabras, cos seus matices, que é experto nun adxectivo singular, ao escoitar unha linguaxe contaminada ten o deber de gritar fogo.
Amos Oz considérase un alumno de Chejov e non de Shakespeare. Unha traxedia pódese resolver dunha maneira shakesperiana na cal a xustiza poética frota sobre o escenario cheo de cadáveres, ou nunha forma chejoviana, na cal todos están melancólicos, desilusionados, esnaquizados, co corazón roto, pero vivos. Tanto nas súas novelas como na loita política, Oz, aposta por algún tipo de desdichada contemporización chejoviana. Non hai acordos felices: un acordo feliz é unha contradición. Un oxímoron.
Transcribo a continuación algúns parágrafos que considerei significativos tirados do seu libro "Contra o fanatismo" (Siruela, 2003). K.B.
Sobre a natureza do fanatismo
«O fanatismo é máis vello que o islam, que o cristianismo, que o xudaísmo. Máis vello que calquera Estado, goberno, ou sistema político. Máis vello que calquera ideoloxía ou credo do mundo. Desgrazadamente, o fanatismo é un compoñente sempre presente na natureza humana.»
«O fanatismo xorde por todas as partes. Con modais máis silenciosos, máis civilizados. Está presente na nosa contorna e talvez dentro de nós mesmos.»
«Traidor é quen cambia a ollos daqueles que non poden cambiar e non cambiarán, aqueles que odian cambiar e non poden concibir o cambio, a pesar de que sempre queiran cambiarlle a un. Noutras palabras, traidor, a ollos do fanático, é calquera que cambia. E é dura a elección entre converterse nun fanático ou converterse nun traidor. Non converterse nun fanático significa ser, até certo punto e dalgún xeito, un traidor a ollos do fanático. Eu fixen a miña elección...»
«Non estou a suxerir que calquera que mantén opinións vehementes sexa un fanático, claro que non. Digo que a semente do fanatismo sempre brota ao adoptar unha actitude de superioridade moral que impide chegar a un acordo. É unha praga moi común, que por suposto, maniféstase en diferentes graos.»
«Moi a miúdo, o fanático só pode contar até un, xa que dous é un número demasiado grande para el ou ela. Ao mesmo tempo, descubriremos que, a miúdo, os fanáticos son sentimentais sen remedio.»
«Conformidade e uniformidade, a urxencia por pertencer a e o desexo de facer que todos os demais pertenzan a, poden constituír perfectamente as formas de fanatismo máis amplamente difundidas, aínda que non as máis perigosas. (...) con frecuencia, o culto á personalidade, a idealización de líderes políticos ou relixiosos, a adoración de individuos sedutores, ben poden constituír outras formas estendidas de fanatismo.»
«Creo que a esencia do fanatismo reside no desexo de obrigar aos demais a cambiar.(...) O fanático é un gran altruísta. A miúdo, está máis interesado nos demais que en si mesmo. Quere salvar a túa alma, redimirte. Liberarche do pecado, do erro (...) Dun xeito ou doutro, o fanático está máis interesado no outro que en si mesmo pola sinxela razón de que ten un si mesmo bastante exiguo ou ningún si mesmo en absoluto.»
«Moi a miúdo, todo comeza na familia. O fanatismo, creo - comeza en casa (...) Debería concluír dicindo que o antídoto tamén se pode atopar en casa: está en potencia na xema dos dedos cando escribimos»
«Moito coidado, o fanatismo é extremadamente pegañento, máis contaxioso que calquera virus. Pódese contraer o fanatismo facilmente, mesmo ao tentar vencelo ou combatelo. Lendo os xornais ou vendo a televisión, é posíbel comprobar todos os días o facilmente que a xente se converte en fanática antifanática»
Sobre a necesidade de chegar a un compromiso e a súa natureza
«Os europeos benintencionados, os esquerdistas europeos, os intelectuais europeos, os liberais europeos sempre necesitan saber, primeiro e sobre todo, quen son os mozos bos e quen son os mozos malos da película. Neste sentido, Vietnam era moi fácil. (...) O apartheid era moi claro (...) Cando se trata dos fundamentos do conflito árabe-israelí, en particular os conflitos palestino-israelís, as cousas non son nin moito menos tan simples (...) non é unha película do salvaxe Oeste. Non é unha loita entre o ben e o mal, máis ben considéroo unha traxedia no sentido máis antigo e preciso do termo: un choque entre dereito e dereito, entre unha reivindicación moi convincente, moi profunda, moi poderosa, e outra reivindicación moi diferente pero non menos convincente, non menos poderosa, non menos humana.»
«Chegar a un acordo, a un compromiso ten unha reputación nefasta na sociedade europea. Especialmente entre os mozos idealistas, que seguen considerando que chegar a un acordo é oportunista e algo artero e escuro que implica falta de coraxe. Non é o meu vocabulario. Para min chegar a un acordo significa vida. E o contrario de chegar a un acordo non é idealismo nin devoción. O contrario é fanatismo e morte.»
«Requírese chegar a un acordo, a un compromiso, non chegar a unha capitulación. O que significa que os palestinos xamais deberían axeonllarse. Nin tampouco os xudeus.(...) pero quero dicir desde o principio que vai doer de xeito abondo. (...) Moitos xudeus israelís non se decatan do profunda que é a conexión emocional dos palestinos coa terra. Igual que moitos palestinos non conseguen darse de conta do profunda que é a conexión xudía coa mesma terra. Pero para chegar a comprendelo, ambas nacións teñen que atravesar un doloroso proceso que pasa por prescindir dos soños, das ilusións, das esperanzas e dos vellos eslóganes do pasado en ambos os bandos.»
«Non son un pacifista no sentido sentimental da palabra. (...) Nunca loitaría -prefiro ir a prisión- por máis territorios. Nunca loitaría por un dormitorio de máis para a nación. Nunca loitaría por lugares sacros ou por vistas aos santos lugares. Nunca loitaría por supostos intereses nacionais. Pero loitaría e loito como un demo pola vida e a liberdade. Por nada máis.»
«Cando formulei ou acuñei a expresión: "Fai a paz, non o amor", desde logo non predicaba en contra de facer o amor. Pero si tentaba acabar dalgunha forma con ese revoltallo sentimental de paz e amor (...) que fai pensar á xente que só con que os mozos malos soltasen as armas o mundo converteríase de inmediato nun marabilloso e adorable lugar. Dá a casualidade de que creo que o amor é pouco cómodo.(...) Non creo que o amor sexa a virtude a través da cal se resolvan os problemas internacionais. Requírense outras virtudes. Requírese sentido da xustiza pero tamén sentido común, imaxinación, habilidade extrema para imaxinar ao outro, para pornos ás veces na pel do outro. Requírese a capacidade racional de comprometernos e, ás veces, de facer sacrificios e concesións. Pero non se require que nos suicidemos a favor da paz.»
«Se chego a ver en vida ao Estado de Israel e ao Estado de Palestina vivir porta con porta como veciños honestos sen explotación, sen derramamento de sangue, sen terror, sen violencia, quedarei saciado mesmo aínda que non prevaleza o amor.»
«Fun moi crítico co movemento nacional palestino durante moitos anos (...) son igualmente crítico con xeracións de israelís sionistas incapaces de imaxinar que hai un pobo palestino, un pobo real, con dereitos lexítimos e reais. Así que ambos os liderados -si, o pasado e o actual- son culpábeis de non entender a traxedia ou polo menos de non contarlla ao seu pobo como cómpre.»
«Non creo nunha lúa de mel repentino. Non son un sentimental.(...) de esperar algo, trataríase máis ben dun divorcio limpo e xusto entre Israel e Palestina. E os divorcios nunca son felices. Por moi xustos que sexan, seguen ferindo, son dolorosos. Especialmente este divorcio en concreto, que será rarísimo porque as dúas partes en litixio quedarán definitivamente no mesmo apartamento. Ninguén vaise mudar de piso.»
«Máis urxente que a cuestión das fronteiras, máis urxente que a disputa dos santos lugares, máis urxente que calquera outra cuestión é a traxedia dos refuxiados (...) Todos e cada un dos refuxiados palestinos sen fogar, sen traballo nin país deberían ser provistos de fogar, traballo e pasaporte. Israel non pode admitir a esa xente en grandes cantidades. Se o fai nunca máis será Israel. Pero debería participar na solución, debería admitir parte da responsabilidade nesta traxedia.»
«Os palestinos e outros árabes tiñan verdadeira dificultade para pronunciar a palabra Israel. Adoitaban chamalo a entidade sionista, a criatura artificial, a intrusión, a infección, aldaula almazuuma (o estado ou ser artificial). (...) os israelís non eran mellores naqueles anos ...incapaces de pronunciar as palabras explícitas pobo palestino. Adoitabamos recorrer a eufemismos como os habitantes árabes do país.»
«Agora os dous pobos saben que o outro existe de verdade e a maioría da xente de ambos os bandos sabe que o outro non se irá. Gústalles a idea? En absoluto. É un momento alegre? En absoluto. É un momento moi doloroso.»
«Podedes seguir soñando, non hai censuras nos soños. Pero a realidade é, grosso modo, o texto de 1967. Ponde ou quitade un chisco aquí e alá de mutuo acordo. E algunhas solucións con final aberto para os santos lugares en disputa, porque só unha solución con final aberto pode funcionar aí. No momento en que os líderes de ambos os bandos estean preparados para dicir isto, atoparán aos seus dous pobos tristemente preparados para iso. Non felizmente, pero preparados. Máis preparados que nunca. Foi un duro camiño a través da dor e o derramamiento de sangue, pero preparados.»
«Nunca infravaloro a miopía e a estupidez dos líderes de ambos os bandos. Pero sucederá.»
Por Kepa Bilbao Ariztimuño
Hika, nº150 - decembro 2003
Amos Oz, grande mestre da prosa moderna hebrea, é un dos escritores israelís máis lido -traducido a máis de trinta linguas- e recoñecido internacionalmente pola súa loita para que a paz se abra camiño entre os fanatismos de israelís e palestinos.
É un intelectual que non se cansa de repetir que o choque entre xudeus israelís e árabes palestinos non é unha historia de bos e malos, senón unha traxedia: un choque entre dereito e dereito. Entre o xusto e o xusto, non entre o xusto e o inxusto.
Proclama que tanto os israelies como os palestinos teñen unha reivindicación moi fundamentada. Unha causa moi xusta, que ambos defenden ás veces de forma equivocada. E díxoo tantas veces que gañouse o título de traidor a ollos de algúns dos seus compatriotas así como aos dos seus amigos os árabes palestinos aos que nunca conseguiu satisfacer por completo, en parte, porque pensan que a súa postura non é o suficientemente radical, propalestina nin proárabe.
Acúsanlle de traidor como a Profi, o protagonista da novela "Unha pantera no soto", coa que gañou en 1988 o premio nacional de literatura e que desencadeou un escándalo en Israel, levando a dereita o caso ao Tribunal Superior de Xustiza, o cal finalmente desestimou o recurso.
E non lles falta razón aos seus compatriotas, os seus escritos molestan. Amos, co humor que lle caracteriza, recibe o título de traidor como unha condecoración máis a engadir ao do premio nacional e o defíne como aquel que cambia no medio dos que non cambian e odian o cambio e nin sequera poden imaxinar un cambio, a pesar de que sempre queiran cambiarlle a un.
De pais sobrevivientes do Holocausto na Europa oriental, Amos Oz naceu en 1939 en Xerusalén, unha das cidades máis cosmopolitas do mundo, na que había barrios árabes, barrios xudeus, barrios armenios, barrios alemáns, unha colonia americana e outra grega. Unha cidade mestiza na que en cada barrio rezábase de xceito diferente, falábase unha lingua diferente, vestíase de forma diferente. Había tensións pero non violencia, a pesar de que todos pensaban que Xerusalén era realmente súa.
Ao catorce anos Amos Klausner cóntanos como se rebelou contra o mundo do seu pai: «Xa estaba farto desa atmosfera erudita, dos valores burgueses da clase media e da política de dereita. Así que decidín converterme en todo o que o meu pai non era. El era de dereitas, eu decidín ser socialista. El era un erudito, eu decidín manexar un tractor. El era un intelectual, eu decidín ser granxeiro sionista e socialista. E entre outras cousas, tamén decidín adoptar un novo apelido hebreo, Oz, que significa coraxe, determinación, forza, cousas que eu necesitaba profundamente cando deixei a miña casa e funme a vivir só nun kibbutz».
Entre 1953 e 1986 viviu no kibbutz Hulda no que compaxinou os seus labores no campo coa escritura. Pasou algúns períodos fóra do kibbutz. Fixo o servizo militar no exército israelí en 1961, e combateu na guerra do Seis Días (1967) e de Iom Kippur (1973). Nesta época, estudou filosofía e literatura na Universidade Hebrea de Xerusalén. Estivo como profesor convidado nas universidades de Oxford (1969-70) e Colorado (1984-85). En 1986 a enfermidade asmática do seu fillo fixo que se trasladase a Arat polo seu clima seco, unha pequena poboación de 20.000 habitantes no corazón do deserto de Judea.
Cun estilo no que destacan a claridade, o saber colocarse no lugar do outro, o humor, a ironía e o paradoxo, Oz, explora os conflitos e tensións da sociedade israelí contemporánea; as tensións e presións que soportan as persoas pola ideoloxía, as fronteiras xeográficas e o pasado histórico brutal. As súas primeiras obras publicadas datan da década do sesenta. Quizais noutra parte, dedicada á memoria do seu pai, foi adaptada para o teatro. "O meu marido Mikhail" (1968), levada ao cinema por Dan Wollman en 1975, foi elixida por un xurado en Alemaña como unha das cen mellores novelas do século XX. "Un descanso verdadeiro" (1982) transcorre en vésperas da guerra do Seis Días. Tamén é autor dunha paz perfecta (1982) e unha infinidade de novelas curtas e ensaios. Obtivo o Premio da Paz en Alemaña (1992) e en Francia gañou o Prix Femina ao mellor libro estranxeiro. Candidato ao Premio Nobel, os seus artigos de opinión sobre o conflito palestino-israelí recóllense nos principais diarios de Europa e EEUU.
Recentemente a editorial Siruela, á publicación das novelas "Non digas Noite", "Un descanso verdadeiro", "Unha pantera no soto" e "O mesmo mar" sumou un novo título de Amos Oz, "Contra o fanatismo", no que recollense tres conferencias sobre o tema pronunciadas polo escritor israelí entre o 2001 e o 2002.
Amos confésanos nelas como de neno el tamén era un pequeno fanático con ínfulas de superioridade moral, chovinista, xordo e cego a todo discurso que fose diferente ao poderoso discurso xudeu sionista da época: «eu era un mozo que lanzaba pedras, un mozo da Intifada xudía. De feito, as primeiras palabras que aprendín a dicir en inglés, á parte de yes ou non, foron British go home!, que era o que os mozos xudeus adoitabamos berrar ás patrullas británicas en Xerusalén mentres as apedreábamos» (p.15).
En todos estes anos, Oz, di converterse nun experto en fanatismos comparados e avoga porque nas escolas e universidades de todo o mundo se impartan cursos sobre este tema, aos que gustosamente prestaríase. E é que o fanatismo para Oz está activo en todo o mundo e atópase en todos os lados, non só o político, hai moitas outras formas. Así mesmo, di, todos podemos contaxiarnos do fanatismo cando tratamos de combatelo. A virtude pódese converter no seu contrario. A historia ensínanos con que frecuencia o ocupado convértese en ocupante, o oprimido en opresor, a vítima de onte en verdugo, con que facilidade cámbianse os papeis. Cre que é tempo de usar as palabras e considera o silencio como un abuso da linguaxe, un mal uso da linguaxe, non só por parte dos intelectuais, dos profesores ou escritores, senón de calquera cidadán. Non importa o impopular que uno poida ser entre os fanatismos de ambos os bandos. Cando un líder, un escritor, ou un simple cidadán diríxese aos seus semellantes como parásitos ou elementos indesexables, tarde ou cedo esas persoas serán tratadas sen dignidade humana. Un escritor, di, que trata cotidianamente coas palabras, cos seus matices, que é experto nun adxectivo singular, ao escoitar unha linguaxe contaminada ten o deber de gritar fogo.
Amos Oz considérase un alumno de Chejov e non de Shakespeare. Unha traxedia pódese resolver dunha maneira shakesperiana na cal a xustiza poética frota sobre o escenario cheo de cadáveres, ou nunha forma chejoviana, na cal todos están melancólicos, desilusionados, esnaquizados, co corazón roto, pero vivos. Tanto nas súas novelas como na loita política, Oz, aposta por algún tipo de desdichada contemporización chejoviana. Non hai acordos felices: un acordo feliz é unha contradición. Un oxímoron.
Transcribo a continuación algúns parágrafos que considerei significativos tirados do seu libro "Contra o fanatismo" (Siruela, 2003). K.B.
Sobre a natureza do fanatismo
«O fanatismo é máis vello que o islam, que o cristianismo, que o xudaísmo. Máis vello que calquera Estado, goberno, ou sistema político. Máis vello que calquera ideoloxía ou credo do mundo. Desgrazadamente, o fanatismo é un compoñente sempre presente na natureza humana.»
«O fanatismo xorde por todas as partes. Con modais máis silenciosos, máis civilizados. Está presente na nosa contorna e talvez dentro de nós mesmos.»
«Traidor é quen cambia a ollos daqueles que non poden cambiar e non cambiarán, aqueles que odian cambiar e non poden concibir o cambio, a pesar de que sempre queiran cambiarlle a un. Noutras palabras, traidor, a ollos do fanático, é calquera que cambia. E é dura a elección entre converterse nun fanático ou converterse nun traidor. Non converterse nun fanático significa ser, até certo punto e dalgún xeito, un traidor a ollos do fanático. Eu fixen a miña elección...»
«Non estou a suxerir que calquera que mantén opinións vehementes sexa un fanático, claro que non. Digo que a semente do fanatismo sempre brota ao adoptar unha actitude de superioridade moral que impide chegar a un acordo. É unha praga moi común, que por suposto, maniféstase en diferentes graos.»
«Moi a miúdo, o fanático só pode contar até un, xa que dous é un número demasiado grande para el ou ela. Ao mesmo tempo, descubriremos que, a miúdo, os fanáticos son sentimentais sen remedio.»
«Conformidade e uniformidade, a urxencia por pertencer a e o desexo de facer que todos os demais pertenzan a, poden constituír perfectamente as formas de fanatismo máis amplamente difundidas, aínda que non as máis perigosas. (...) con frecuencia, o culto á personalidade, a idealización de líderes políticos ou relixiosos, a adoración de individuos sedutores, ben poden constituír outras formas estendidas de fanatismo.»
«Creo que a esencia do fanatismo reside no desexo de obrigar aos demais a cambiar.(...) O fanático é un gran altruísta. A miúdo, está máis interesado nos demais que en si mesmo. Quere salvar a túa alma, redimirte. Liberarche do pecado, do erro (...) Dun xeito ou doutro, o fanático está máis interesado no outro que en si mesmo pola sinxela razón de que ten un si mesmo bastante exiguo ou ningún si mesmo en absoluto.»
«Moi a miúdo, todo comeza na familia. O fanatismo, creo - comeza en casa (...) Debería concluír dicindo que o antídoto tamén se pode atopar en casa: está en potencia na xema dos dedos cando escribimos»
«Moito coidado, o fanatismo é extremadamente pegañento, máis contaxioso que calquera virus. Pódese contraer o fanatismo facilmente, mesmo ao tentar vencelo ou combatelo. Lendo os xornais ou vendo a televisión, é posíbel comprobar todos os días o facilmente que a xente se converte en fanática antifanática»
Sobre a necesidade de chegar a un compromiso e a súa natureza
«Os europeos benintencionados, os esquerdistas europeos, os intelectuais europeos, os liberais europeos sempre necesitan saber, primeiro e sobre todo, quen son os mozos bos e quen son os mozos malos da película. Neste sentido, Vietnam era moi fácil. (...) O apartheid era moi claro (...) Cando se trata dos fundamentos do conflito árabe-israelí, en particular os conflitos palestino-israelís, as cousas non son nin moito menos tan simples (...) non é unha película do salvaxe Oeste. Non é unha loita entre o ben e o mal, máis ben considéroo unha traxedia no sentido máis antigo e preciso do termo: un choque entre dereito e dereito, entre unha reivindicación moi convincente, moi profunda, moi poderosa, e outra reivindicación moi diferente pero non menos convincente, non menos poderosa, non menos humana.»
«Chegar a un acordo, a un compromiso ten unha reputación nefasta na sociedade europea. Especialmente entre os mozos idealistas, que seguen considerando que chegar a un acordo é oportunista e algo artero e escuro que implica falta de coraxe. Non é o meu vocabulario. Para min chegar a un acordo significa vida. E o contrario de chegar a un acordo non é idealismo nin devoción. O contrario é fanatismo e morte.»
«Requírese chegar a un acordo, a un compromiso, non chegar a unha capitulación. O que significa que os palestinos xamais deberían axeonllarse. Nin tampouco os xudeus.(...) pero quero dicir desde o principio que vai doer de xeito abondo. (...) Moitos xudeus israelís non se decatan do profunda que é a conexión emocional dos palestinos coa terra. Igual que moitos palestinos non conseguen darse de conta do profunda que é a conexión xudía coa mesma terra. Pero para chegar a comprendelo, ambas nacións teñen que atravesar un doloroso proceso que pasa por prescindir dos soños, das ilusións, das esperanzas e dos vellos eslóganes do pasado en ambos os bandos.»
«Non son un pacifista no sentido sentimental da palabra. (...) Nunca loitaría -prefiro ir a prisión- por máis territorios. Nunca loitaría por un dormitorio de máis para a nación. Nunca loitaría por lugares sacros ou por vistas aos santos lugares. Nunca loitaría por supostos intereses nacionais. Pero loitaría e loito como un demo pola vida e a liberdade. Por nada máis.»
«Cando formulei ou acuñei a expresión: "Fai a paz, non o amor", desde logo non predicaba en contra de facer o amor. Pero si tentaba acabar dalgunha forma con ese revoltallo sentimental de paz e amor (...) que fai pensar á xente que só con que os mozos malos soltasen as armas o mundo converteríase de inmediato nun marabilloso e adorable lugar. Dá a casualidade de que creo que o amor é pouco cómodo.(...) Non creo que o amor sexa a virtude a través da cal se resolvan os problemas internacionais. Requírense outras virtudes. Requírese sentido da xustiza pero tamén sentido común, imaxinación, habilidade extrema para imaxinar ao outro, para pornos ás veces na pel do outro. Requírese a capacidade racional de comprometernos e, ás veces, de facer sacrificios e concesións. Pero non se require que nos suicidemos a favor da paz.»
«Se chego a ver en vida ao Estado de Israel e ao Estado de Palestina vivir porta con porta como veciños honestos sen explotación, sen derramamento de sangue, sen terror, sen violencia, quedarei saciado mesmo aínda que non prevaleza o amor.»
«Fun moi crítico co movemento nacional palestino durante moitos anos (...) son igualmente crítico con xeracións de israelís sionistas incapaces de imaxinar que hai un pobo palestino, un pobo real, con dereitos lexítimos e reais. Así que ambos os liderados -si, o pasado e o actual- son culpábeis de non entender a traxedia ou polo menos de non contarlla ao seu pobo como cómpre.»
«Non creo nunha lúa de mel repentino. Non son un sentimental.(...) de esperar algo, trataríase máis ben dun divorcio limpo e xusto entre Israel e Palestina. E os divorcios nunca son felices. Por moi xustos que sexan, seguen ferindo, son dolorosos. Especialmente este divorcio en concreto, que será rarísimo porque as dúas partes en litixio quedarán definitivamente no mesmo apartamento. Ninguén vaise mudar de piso.»
«Máis urxente que a cuestión das fronteiras, máis urxente que a disputa dos santos lugares, máis urxente que calquera outra cuestión é a traxedia dos refuxiados (...) Todos e cada un dos refuxiados palestinos sen fogar, sen traballo nin país deberían ser provistos de fogar, traballo e pasaporte. Israel non pode admitir a esa xente en grandes cantidades. Se o fai nunca máis será Israel. Pero debería participar na solución, debería admitir parte da responsabilidade nesta traxedia.»
«Os palestinos e outros árabes tiñan verdadeira dificultade para pronunciar a palabra Israel. Adoitaban chamalo a entidade sionista, a criatura artificial, a intrusión, a infección, aldaula almazuuma (o estado ou ser artificial). (...) os israelís non eran mellores naqueles anos ...incapaces de pronunciar as palabras explícitas pobo palestino. Adoitabamos recorrer a eufemismos como os habitantes árabes do país.»
«Agora os dous pobos saben que o outro existe de verdade e a maioría da xente de ambos os bandos sabe que o outro non se irá. Gústalles a idea? En absoluto. É un momento alegre? En absoluto. É un momento moi doloroso.»
«Podedes seguir soñando, non hai censuras nos soños. Pero a realidade é, grosso modo, o texto de 1967. Ponde ou quitade un chisco aquí e alá de mutuo acordo. E algunhas solucións con final aberto para os santos lugares en disputa, porque só unha solución con final aberto pode funcionar aí. No momento en que os líderes de ambos os bandos estean preparados para dicir isto, atoparán aos seus dous pobos tristemente preparados para iso. Non felizmente, pero preparados. Máis preparados que nunca. Foi un duro camiño a través da dor e o derramamiento de sangue, pero preparados.»
«Nunca infravaloro a miopía e a estupidez dos líderes de ambos os bandos. Pero sucederá.»
Comentarios