Por Miguel Angel Moratinos
El País . 29/10/2011
O Palacio de Oriente abriu as súas portas un 29 de outubro de 1991 ás delegacións árabes, israelí, norteamericana e rusa, así como a unha esvaecida representación europea nun día frío e nubrado día de Outono, tipicamente madrileño. Todos os asistentes sabiamos que iamos ser testemuñas dunha importante páxina da historia diplomática internacional. Eramos conscientes de que se pechaba unha longa serie de enfrontamentos e desencontros, e que o primeiro capítulo da paz en Oriente Próximo escribiríase en Madrid. Entendíamos que sería un deses momentos estelares da historia, como diría Stefan Zweig, e así foi tamén a percepción que tiveron as opinións públicas árabes e a israelí.
Vinte anos máis tarde da histórica Conferencia de Madrid é lexítimo preguntarse onde estamos e se a paz está máis preto ou máis lonxe en Oriente Próximo. Sen dúbida, nestas dúas décadas tivemos luces e sombras. Os eternos agoreiros dirannos que "todo segue igual" e mesmo "peor" que antes. Pensan que os esforzos diplomáticos esgotáronse e que debemos volver ás orixes do conflito: defender o establecemento de "un único Estado binacional". Afirman, con algunha razón, que a violencia, a morte e a destrución foron protagonistas estes anos. É certo que a guerra de Líbano en 2006 ou as intervencións militares en Gaza emlamaron con sangue e dor o retrovisor da historia e fixéronnos esquecer os Acordos de Oslo, o Tratado de Paz Árabe, entre Israel e Xordania, o establecemento da Autoridade Nacional Palestina, os Acordos de Hebrón, a retirada do sur de Líbano, a Folla de Ruta e a retirada da franxa de Gaza. Tamén é certo que aínda non se selou a paz con Siria e Líbano, pero o debuxo final está practicamente ultimado. Con Siria a fronteira de 1967 foi recoñecida como base esencial do acordo e só uns cantos quilómetros cadrados en torno ao lago Kinneret impedírono finalmente en Sheperdstown e Xenebra. En canto a Líbano, Israel retirouse do sur en maio de 2000 e só permanecen pendentes algunhas reivindicacións territoriais libanesas vencelladas a un acordo de paz con Siria.
Sobre as negociacións cos palestinos, ademais da retirada unilateral de Gaza executada por Ariel Sharon, os contornos dun arranxo definitivo poderían estar practicamente trazados, tras as negociacións de Camp David (xullo de 2000), os parámetros do presidente Clinton (decembro de 2000), os Acordos de Taba (febreiro de 2001), a proposta de Ehud Olmert (agosto de 2008).
En definitiva, se comparamos o mapa de 1991 co actual, as conclusións non son tan pesimistas. En 1991 Xordania non tiña un acordo de paz con Israel, o sur de Líbano estaba ocupado e a franxa de Gaza tamén. Hoxe esta situación é diferente e aínda que todos estes escenarios seguen sendo testemuñas de crises e están sometidos a grande incerteza, a realidade é que en todos eles púxose fin á ocupación. Fronte a estas luces a maior sombra foi o terrorismo e os seus actos de barbarie que atenazou á sociedade israelí e fíxoa máis reticente a negociacións e compromisos. Outra ameaza a estas luces foi a expansión da política de asentamentos. Esta non se detivo durante os últimos 20 anos e fai cada vez máis difícil unha delimitación das futuras fronteiras. Ademais, a influencia do islamismo radical na rexión tense exacerbado, mentres que Hezbolláh e Hamás reforzan a súa presenza.
Pero a paz é posíbel e iso a pesar de que nestes momentos non haxa conversas directas. Ao redor dun 70% de israelís e palestinos son favorábeis á solución de dous Estados que convivan en paz e seguridade. O primeiro ministro israelí e líder do Likud, Benjamín Netanyahu, aceptou a posibilidade dun Estado palestino. E pola súa banda, os palestinos contan cun presidente, Mahmud Abbas, que posúe autoridade moral e política para que se recoñeza a Palestina como Estado membro de Nacións Unidas e para negociar, con espírito construtivo, un acordo de paz estábel e duradeiro con Israel.
Na historia política e na diplomacia as cousas non ocorren ao chou ou por simple casualidade; fai falta a implicación e a vontade política dos principais actores de cada momento para transformar unha posibilidade nunha realidade satisfactoria de paz e de reconciliación. A tenacidade e o liderado norteamericano en 1991, representada polo seu secretario de Estado, James Baker, fixo posíbel pasar a páxina de tantas guerras e enfrontamentos, e convocar, con tan só con 10 días de antelación, a Conferencia de Paz de Madrid. Non foi unha conferencia improvisada, pois antes de chamar ao ministro de Asuntos Exteriores español do momento, Francisco Fernández Ordóñez, Baker levaba seis meses traballando e varias decenas de visitas a Damasco e Xerusalén; é dicir, moitas horas de quefacer político e diplomático. Hoxe tamén farían falta máis horas de diplomacia.
A Pax Americana abriu o camiño o 29 de outubro de 1991. Hoxe sería o Cuarteto de Madrid quen debe desenvolver ese papel político-diplomático. A partitura que comezou a escribir o Cuarteto o pasado mes de setembro en Nova York só necesita ser ensaiada e interpretada para a súa audición. Os elementos están aí, aínda que se poidan incorporar novas propostas ou arranxos.
Na miña opinión deberían iniciarse de inmediato conversas sen condicións previas e que estas conten, en todo momento, co acompañamento do Cuarteto. En calquera caso, a conxelación dos asentamentos debe constituír unha prioridade da comunidade internacional.
Non basta con denunciar ou condenar a política de colonización, senón que habería que buscar a fórmula para que os propios israelís interiorizasen a necesidade de paralizar esta política. Se houbo un acordo entre o Goberno de Israel e Hamás para a liberación dun soldado israelí e de máis de 1.000 prisioneiros palestinos, por que non imaxinar unha negociación para deter os asentamentos? É urxente que o Cuarteto asuma a súa responsabilidade e, de ser así, este podería convocar ás partes a regresar a Madrid 20 anos máis tarde. O ministro de Asuntos Exteriores da URSS, Boris Pankin, afirmou nas súas palabras finais que a Conferencia de Madrid concluíra, aínda que o ministro de Asuntos Exteriores sirio, Farouk Shara, tomou a palabra e espetoulle afirmando que a conferencia non concluíra, senón que seguía aberta.
De ser así, nesta ocasión os termos de referencia non deberían ser só "paz por territorios", senón "paz, territorios e seguridade", á vez que habería que tomar en consideración o novo papel de Irán na rexión e a primavera árabe.
Comentarios