Por Joan B. Culla i Clará
El País - 29/12/2010
.
O final dun ano e o comezo doutro propician, nos medios de comunicación, toda sorte de balances, inventarios e recontos do acaecido durante os 12 meses anteriores nos distintos campos da actividade humana. Permítanme, pois, que me acolla a este vello costume xornalístico para facer, nos seguintes parágrafos, unha breve relación de figuras relevantes en moi diversas disciplinas que faleceron en 2010. Tomarei como base, sinxelamente, os obituarios que publica de maneira regular El País e outros grandes xornais internacionais.
O pensamento político de esquerdas sufriu en Francia dúas baixas moi sensíbeis: o filósofo e militante trotskista Daniel Bensaïd, un dos inspiradores do Maio do 68, e Claude Lefort, pensador antitotalitario, pai da revista e do grupo "Socialismo ou Barbarie". Sen deixar as ideas, pasamos á acción, hai que citar entón o óbito de Abraham Serfaty, comunista marroquí, o máis celebre e encarcerado opositor ao réxime de Hassan II. Sen esquecer a prematura morte de Tony Judt, historiador e analista británico de renome internacional. Aínda que carentes da celebridade global de Judt, non sería xusto descoñecer os falecementos do influínte xornalista alemán Ernst Cramer, que foi director do diario hamburgués Die Welt, do diplomático holandés Max Kohnstamm, impulsor nos anos cincuenta da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro (CECA), ou do diplomático norteamericano Richard Holbrooke, artífice dos acordos de Dayton sobre Bosnia.
As perdas que quero evocar no mundo do cinema empezan forzosamente pola de Tony Curtis, o inesquecíbel actor de "Con faldas y a lo loco" e outras grandes películas da mesma década, e seguen polo seu prolífico colega Harold Gould, e continúan co director Irvin Kerschner, responsábel de importantes e taquilleiros títulos no Hollywood do setenta. Pero tanto ou máis celebrados que os filmes de Curtis en Occidente eran os que coetáneamente dirixía na URSS Vladímir Motyl, falecido o pasado mes de febreiro.
Se penetramos polas veredas da arte, ao longo de 2010 fixeron mutis polo foro o reputado violinista e director de orquestra ruso Rudolf Barshai e, nas súas antípodas, o músico, poeta underground e militante anarquista norteamericano Tuli Kupferberg. E o escritor arxentino David Lagmanovich, mestre do microrrelato; e o seu colega holandés Harry Mulisch, un do tres autores máis importantes dos Países Baixos durante a segunda metade do século XX; e o novelista marroquí en lingua francesa Edmond Amran el Maleh; e o relevante pintor expresionista estadounidense Jack Levine
O final dun ano e o comezo doutro propician, nos medios de comunicación, toda sorte de balances, inventarios e recontos do acaecido durante os 12 meses anteriores nos distintos campos da actividade humana. Permítanme, pois, que me acolla a este vello costume xornalístico para facer, nos seguintes parágrafos, unha breve relación de figuras relevantes en moi diversas disciplinas que faleceron en 2010. Tomarei como base, sinxelamente, os obituarios que publica de maneira regular El País e outros grandes xornais internacionais.
O pensamento político de esquerdas sufriu en Francia dúas baixas moi sensíbeis: o filósofo e militante trotskista Daniel Bensaïd, un dos inspiradores do Maio do 68, e Claude Lefort, pensador antitotalitario, pai da revista e do grupo "Socialismo ou Barbarie". Sen deixar as ideas, pasamos á acción, hai que citar entón o óbito de Abraham Serfaty, comunista marroquí, o máis celebre e encarcerado opositor ao réxime de Hassan II. Sen esquecer a prematura morte de Tony Judt, historiador e analista británico de renome internacional. Aínda que carentes da celebridade global de Judt, non sería xusto descoñecer os falecementos do influínte xornalista alemán Ernst Cramer, que foi director do diario hamburgués Die Welt, do diplomático holandés Max Kohnstamm, impulsor nos anos cincuenta da Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro (CECA), ou do diplomático norteamericano Richard Holbrooke, artífice dos acordos de Dayton sobre Bosnia.
As perdas que quero evocar no mundo do cinema empezan forzosamente pola de Tony Curtis, o inesquecíbel actor de "Con faldas y a lo loco" e outras grandes películas da mesma década, e seguen polo seu prolífico colega Harold Gould, e continúan co director Irvin Kerschner, responsábel de importantes e taquilleiros títulos no Hollywood do setenta. Pero tanto ou máis celebrados que os filmes de Curtis en Occidente eran os que coetáneamente dirixía na URSS Vladímir Motyl, falecido o pasado mes de febreiro.
Se penetramos polas veredas da arte, ao longo de 2010 fixeron mutis polo foro o reputado violinista e director de orquestra ruso Rudolf Barshai e, nas súas antípodas, o músico, poeta underground e militante anarquista norteamericano Tuli Kupferberg. E o escritor arxentino David Lagmanovich, mestre do microrrelato; e o seu colega holandés Harry Mulisch, un do tres autores máis importantes dos Países Baixos durante a segunda metade do século XX; e o novelista marroquí en lingua francesa Edmond Amran el Maleh; e o relevante pintor expresionista estadounidense Jack Levine
.
Sen desdeñar ao lonxevo campión xadrecista húngaro Avidor Lilienthal, ou ao gran economista austriaco Kurt W.Rothschild, é talvez no campo das ciencias onde as perdas son máis numerosas: o físico e astrofísico norteamericano Gerson Goldhaber, descubridor da enerxía escura; o seu colega e compatriota Samuel Cohen, creador en 1958 da bomba de neutróns; o físico francés Georges Charpak, premio Nobel do ramo en 1992; o tamén francés e matemático Benoît Mandelbrot; o antropólogo molecular estadounidense Morris Goodman, o primeiro que formulou o parentesco biolóxico entre humanos e grandes simios...
E ben, á parte de falecer durante o último ano, que teñen en común estas dúas ducias de personaxes cuxa relevancia se debe a motivos tan dispares? Por que me pareceu xustificado aliñalos un detrás doutro? Pois porque todos eles eran xudeus. Franceses, norteamericanos, rusos, alemáns, húngaros, marroquís, británicos ou arxentinos, pero xudeus. De esquerdas, de dereitas, apolíticos, relixiosos, agnósticos ou ateos, pero xudeus. Con traxectorias persoais ou familiares moi a miúdo marcadas (emigracións, exilios, cambios de apelido...) por esa condición xudía.
Non, non é que 2010 fose especialmente mortífero para os xudeus a escala mundial; de feito, unha lista semellante á que bosquexei nas liñas anteriores podería confeccionarse cada ano, e é probábel que estea elaborada. Doutra parte, e por fortuna, as noticias de carácter económico, literario, científico ou político con protagonistas xudeus non aparecen só na sección de necrolóxicas. Sen saír deste diario, ao longo dos últimos meses puidemos ler acerca das visitas a Madrid do premio Nobel de Economía en 2007, Eric Maskin, e da escritora mexicana Sabina Berman, e do escritor alemán Edgar Hilsenrath. E soubemos da aparición da última novela de Philip Roth, Nemesis, e dun novo libro dos arxentino Marcelo Birmajer, e da chegada ao liderado dos laboristas británicos do mozo Ed Miliband, e das rarezas do hirsuto matemático ruso Grigori Perelman. E, por suposto, seguiuse falando dos clásicos: a reedición das memorias de Harpo Marx, a aparición de inéditos de Vasili Grossman, de Primo Levi... Outra vez, todos xudeus.
Considerando que, no noso planeta de case 6.800 millóns de habitantes, os xudeus suman menos de 14 millóns de individuos, o relevo que membros deste grupo humano -xa se lle defina como nacional, socio-cultural, relixioso, étnico ou o que for- manteñen desde hai dous séculos nos terreos da política, a economía, a ciencia, a creación artística e literaria, etcétera, non pode cualificarse máis que de asombroso. Que, sendo os xudeus apenas o 0,2% da humanidade, acumulen desde 1901 uns 170 premios Nobel en todas as categorías (un 29% dos concedidos), iso non pode ser froito máis que dunha vasta conspiración.
Unha conspiración, si. Un complot que comezou cando a Revolución Francesa derrubou as portas dos guetos europeos, liberando así as cantidades inxentes de talento, de creatividade, de enerxía, de capacidade de estudo que 50 xeracións de xudeus acumularan durante máis de mil anos de opresión, discriminacións, persecución e restricións. A riada subseguinte asulagou ao mundo occidental durante as dúas centurias seguintes, de Marx a Disraeli, dos Rothschild a Trotski, de Freud a Elias Canetti, de Harold Pinter a Einstein. E todo induce a pensar que, nestes albores do terceiro milenio, o desembalse aínda non terminou.
Así as cousas, ante a evidencia de que a nosa civilización (a literatura que lemos, o cinema e a televisión que vemos, a ciencia que nos asombra, o medicamento que nos cura, a tecnoloxía que nos cambia a vida, a arte que nos cega...) serían infinitamente máis pobres sen as achegas de miles de talentos xudeus, resulta tan sorprendente como inquedante a persistencia en España de ancestrais prexuízos antisemitas. Segundo distintas enquisas realizadas de 2008 a 2010, entre un máximo do 46% e un mínimo do 34,6% dos españois teñen unha opinión desfavorábel acerca dos xudeus, e a metade dos nosos escolares non quixesen ter como compañeiro de clase a un neno xudeu, aínda que admiten que tampouco saberían como recoñecelo, agora que a teoría segundo a cal os xudeus posúen cornos e rabo xa perdeu vigor.
Fronte a estes datos, que nos sitúan á cabeza do triste ranking do antisemitismo europeo sendo así que temos unha das comunidades xudías máis pequenas e pouco visibles de Occidente, un pregúntase que é o que, dos xudeus, desagrada tanto a entre un terzo e a metade dos españois. Discrepan da teoría da relatividade? Enfurécelles a psicanálise? Abominan dos filmes de Woody Allen? Dálles dor de cabeza a música de Leonard Cohen? Desgústalles esa creación de Mark Zuckerberg chamada Facebook? Rexeitarían pasar unha velada en compañía de Natalie Portman, ou de Rachel Weisz, ou de Scarlett Johansson ou de Adrien Brody? Porque se resultase que recelan dos xudeus por mor da política de Israel, a réplica sería ben simple: ninguén no seu san xuízo se declara italianófobo ou antirruso por hostilidade cara á xestión de Silvio Berlusconi ou de Vladímir Putin. A feixes, a maioría dos xudeus non son cidadáns de Israel, e mesmo entre estes últimos son numerosos quen discrepan das actuacións do seu Goberno.
De todo o cal non debe deducirse que os xudeus constitúan, xunto a querubines, serafines e demais espíritos alados, unha orde anxélico. Bastará lembrar a Henry Kissinger con todo o seu Premio Nobel, ou a Jack Abramoff -o superlobbista corrupto da era Bush- ou ao estafador Bernard Madoff. Deixouno dito un deles, o inmenso Billy Wilder, e o axioma vale o mesmo para persoas que para colectivos: "ninguén é perfecto".
Comentarios