A islamización da política exterior turca


Por Daniel Alaluf

Desde Jerusalem

O achegamento á súa antiga zona de influencia -o mundo árabe no medio Oriente- e a disputa que mantén con Irán para gañar o lugar de potencia rexional, son algúns dos obxectivos que se expón a nova administración de Ankara. Durante os últimos 90 anos Turquía deu practicamente as costas aos países árabes, que no pasado pertenceron ao Imperio Otomán, e centrou a súa atención no mundo occidental. Tras a revolución democrática levada a cabo por Mustafa Kemal Atatürk, o país Turco empeñouse primeiramente en conseguir ser aceptada como membro da OTAN, obxectivo que logrou en 1952, e logo en ingresar á Unión Europea, materia aínda pendente. Estes dous motivos levaron, en gran parte, a que Turquía fortalecese os seus lazos co Estado de Israel. Para a elite secular turca, a amizade co Estado Xudeu significaba o antídoto contra o radicalismo islámico. As relacións no campo de seguridade con Israel, os múltiples acordos militares e acordos de cooperación foron tamén útiles á nación turca para loitar contra os militantes kurdos do PKK (Partido dos Traballadores Kurdos) A relación entre Turquía e os seus veciños transformouse drasticamente desde que, no ano 2002, o "Partido islámico Xustiza e Desenvolvemento" (AKP, segundo as súas siglas en turco) chegase ao poder. Basicamente, o goberno de Ankara mellorou notablemente as relacións con aqueles países cos que tiña problemas históricos - Siria e Irán -; mentres que arruinou case por completo os nexos cos seus aliados tradicionais - Xeorxia, Acerbaixán e Israel. A política exterior actual deste país, mostra unha clara aversión aos países prol-occidentais, sendo este factor sumamente preocupante para os gobernos occidentais.

Turquía, Siria e Irán.

Gran parte dos esforzos diplomáticos do goberno de Ankara -durante a última década - centráronse en mellorar as inexistentes relacións con Siria. Durante a década de 1990, Siria era considerado por Turquía como un país inimigo, debido ao apoio que este lle brindaba ao PKK (Partido de Traballadores Kurdos). Aínda que o achegamento entre Turquía e Siria comezou a finais desa década - cando Siria deixou de apoiar e brindar asilo a exiliados do PKK - só nos últimos sete anos, estes lazos tornáronse máis profundos, en particular, debido á xenerosidade e simpatía demostrada por Turquía cara aos seus veciños árabes. En tan só sete anos, ambos países asinaron case 50 acordos de cooperación, sendo hoxe en día Damasco a capital máis visitada polos ministros do AKP, o partido gobernante turco. No ano 2002, tras a vitoria do AKP, ambos países asinaron un acordo de cooperación militar. Dous anos máis tarde, en xaneiro do 2004, o presidente de Siria Bashar Assad, converteuse no primeiro presidente sirio en visitar Turquía, e en decembro do 2008 o presidente turco visitou por primeira vez ao seu veciño sirio ao asinar un acordo de libre comercio que se negociará por sete anos. Para Damasco -suponse- o achegamento turco representa unha oportunidade inigualable para mellorar as súas relacións cos países da OTAN e facilitar a súa entrada tanto a mercados europeos como á política dese continente. As relacións entre Turquía e Irán tamén melloraron significativamente aínda que non ao extremo visto con Siria, isto débese a que Irán é unha potencia rexional que impón máis respecto ao réxime turco. Irán representa unha ameaza concreta ás aspiracións turcas de liderado rexional árabe. A nivel económico, Turquía depende significativamente do gas iraniano e por iso teme que calquera tipo de sancións ou conflito con este país xere repercusións inmediatas na súa economía.

Turquía e Israel

Turquía foi o primeiro país con maioría árabe en recoñecer ao Estado Xudeu (en 1949), e durante tres décadas, foi o único país árabe en manter relacións con Israel. O establecemento de lazos formais entre ambos os países reflectiu claramente a orientación da política exterior turca e os seus desexos de aliñarse coas potencias occidentais. Aínda que ata 1990 as relacións foron máis simbólicas que sustantivas, durante eses 40 anos Turquía enfrontou constantes presións diplomáticas e económicas árabes que esixían o corte de relacións co Estado Xudeu. Israel investiu durante os seus primeiros anos de existencia, inmensos esforzos a fin de promover as relacións con Irán, Turquía e Etiopía, converténdose Turquía no principal aliado de Israel. Durante varias décadas os lazos entre Jerusalem e Teherán tamén foron sumamente bos, ata a revolución islámica, en 1979. Durante a última década, a medida que as relacións entre Ankara e os seus novos amigos no mundo árabe foron prosperando, paralelamente, os nexos co Estado Xudeu deterioráronse críticamente. Os recentes incidentes en torno ao barco de bandeira turca "Mavi Mármara", son tan só outra proba do cambio de dirección da política turca. A morte de 9 cidadáns turcos -no contexto deste incidente- non xeraría no pasado, a desproporcionada resposta oficial turca que o mundo puido observar. O Premier Turco, Recep Tayyip Erdogan, acusou rapidamente a Israel de perpetrar "terrorismo de Estado" e "unha sanguenta masacre", mentres que o Ministro de Relacións Exteriores deste país, Ahmed Davutoglu, declarou que "este ataque é o 11.9 de Turquía", comparándoo desvergonzadamente cos ataques terroristas perpetrados por Osama Bin Laden en Nova York, que se cobraron a vida de máis de 3.500 persoas (segundo datos oficiais estadounidenses, aínda que se supón máis).

As reaccións do goberno turco non son sorpresivas, se temos en conta que este goberno cumpriu un rol central en promover e incentivar o incidente ao facer oídos xordos as múltiples demandas -tanto de Israel como de Exipto- de evitar a saída desta flotilla pseudo-humanitaria. O táctico apoio de Erdogan a Hamas, sen dúbida, xera o fortalecemento dos sectores máis radicais do islamismo, algo que decididamente se opón aos intereses occidentais na rexión.

Turquía e os Estados Unidos

A agresiva política turca cara a Israel non só dana os intereses israelís senón, fundamentalmente, interfere na política exterior da administración de Barack Obama. O actual goberno dos Estados Unidos, definiu ao proceso de paz entre Israel e os seus veciños como unha de "as súas máis altas prioridades nacionais". Os esforzos do país do norte lograron, tras máis dun ano de estancamento, que israelís e palestinos retomen algún tipo de diálogo. Neste contexto non parece ser o momento máis apropiado para que Erdogan intente pola forza romper o bloqueo internacional imposto sobre a Franxa de Gaza. En maio deste ano, o premier Erdogan e o seu par brasilero, Ignacio Lula dá Silva, chegaron a un sorpresivo acordo con Irán, relacionado ao enriquecemento de uranio, que intentou complicar os esforzos de Obama e Clinton para lograr unha coalición internacional que logre aplicar sancións efectivas a Irán. Como podemos observar, Erdogan e a súa política exterior oponse ás sancións a Irán, por isto a administración de Obama intenta forzar a votación e aprobación destas medidas no Consello de Seguridade das Nacións Unidas antes de que Turquía comece a presidilo, no próximo verán. Unha enquisa levada a cabo pola cadea internacional BBC de Londres, en abril deste ano, reflicte que un 70% dos turcos teñen unha visión negativa dos Estados Unidos. Moitos cidadáns turcos ven aos Estados Unidos como un país "anti-musulmán" e á "guerra contra o terror", como unha "cruzada" en Oriente Medio. Pola súa banda, os islamitas e a esquerda turca sospeitan que os EE.UU. e a OTAN apoiaron a gran sucesión de gobernos apoiados polo exército.

Conclusión

O goberno do partido islamita turco AKP, crebou o histórico e substancial pacto deste país co secularismo nacionalista. Tras ser repetidamente rexeitado o ingreso de Turquía á Unión Europea, Erdogan atopa en Oriente Medio o seu ámbito natural, dentro do cal aspira a converterse nun actor principal. As políticas islámicas anti-israelís e anti-occidentais do AKP, paradoxalmente, ven fortalecidas polo interese dos EE.UU. de retirar as súas tropas da rexión canto antes (tanto de Afganistán como de Iraq, aínda que polo momento, tan só sexa un proxecto) A política dos EE.UU. de "boas relacións" co mundo árabe demostrou que en moitas ocasións debilita as relacións deste país cos seus dous tradicionais aliados na rexión - Exipto e Israel- fortalecendo aos sectores radicais e levando a países árabes moderados a tomar posturas máis extremas. Mentres que no pasado, o paradigma da política exterior turca centrábase no fortalecemento dos intereses nacionais, focalizándose nas relacións con Occidente, o AKP observa e determina os intereses nacionais turcos a través dun prisma relixioso. Ao mesmo tempo a tradicional dinámica entre a cúpula militar e os líderes civís deste país cambiou case por completo. O sector militar - ate agora considerado como o defensor da democracia turca - xa non conta coa "última palabra" fronte ao goberno. A clase militar turca -na actualidade- pode exercer pouco influencia fronte ás medidas "solidarias" que o AKP promove cara aos réximes anti-occidentais (Siria, Irán, Qatar e Sudán) e as constantes ofensas a Israel e os estados árabes seculares prol-occidentais (Exipto, Xordania e Tunisia)

Comentarios