Por Juan Cruz
El País - 11.04.2010
.
Día gris, nevado, xeo puro en Buchenwald. Parece un calco do que viviron Jorge Semprún e miles de sobreviventes do horror deste campo de concentración nazi hai 65 anos, cando as tropas aliadas comunicáronlles que xa estaban libres. Semprún di, no seu libro La escritura o la vida, sobre ese momento terrible de Europa, que ese 11 de abril nevaba sobre Buchenwald, e aínda así os sobreviventes saíron aos camiños, coas súas armas, a celebrar a liberdade. Trescentos deses sobreviventes escoitaron a Semprún rememorar ese momento das súas vidas; o relato do escritor español, que dedicou gran parte da súa obra a esa memoria, é unha peza que prolonga aquel libro fundamental para entender a raíz ferida da súa memoria europea. As idades dos sobreviventes fan presaxiar unha resta progresiva da memoria que eles representan, de modo que este testemuño e os que hoxe se escoitan en Buchenwald parecen o campo de batalla a favor do recordo, en contra do esquecemento.
.
.
Hai xente da idade de Semprún, que veu moi nova ao campo, e que ten 86 anos, como o seu compañeiro asturiano Vicente García, ou da idade do cordobés Virgilio Pena, que ten 96 anos e unha xovialidad que lle leva a falar en metáforas cheas de bo humor. "Teño máis anos que unha oliveira". "Aquel día chorabamos de alegría bágoa
s que parecían babas de vaca". E hai un austriaco, Leitiger, que é o máis veterano de todos, ten 104 anos. Practican aquí, neste campo abatido, a cerimonia da fraternidade contra o Mal. A frase é de Andre Malraux, e Semprún a cita reiteradamente nese libro, La escritura o la vida. "Se recupero isto", escribe Malraux, "é porque busco a rexión crucial da alma onde o Mal absoluto oponse á fraternidade". Unha moza historiadora alemá, de Weimar, que organiza agora exposicións sobre o dominio nazi e as súas consecuencias humanas e políticas en Alemaña e no mundo, falábanos precisamente disto, antes de que os sobrevivientes se xuntasen baixo o frío xeado do campo de concentración. Ela, Johanna Wensch, unha nova estudiosa do pasado nazi, dicíanos que empezou a estudar este período porque se preguntaba como o seu avó puido participar no proceso nazi; moitos o fixeron por covardía ou porque eran antidemócratas, "xente que non cría na fraternidade, no respecto ao outro".
s que parecían babas de vaca". E hai un austriaco, Leitiger, que é o máis veterano de todos, ten 104 anos. Practican aquí, neste campo abatido, a cerimonia da fraternidade contra o Mal. A frase é de Andre Malraux, e Semprún a cita reiteradamente nese libro, La escritura o la vida. "Se recupero isto", escribe Malraux, "é porque busco a rexión crucial da alma onde o Mal absoluto oponse á fraternidade". Unha moza historiadora alemá, de Weimar, que organiza agora exposicións sobre o dominio nazi e as súas consecuencias humanas e políticas en Alemaña e no mundo, falábanos precisamente disto, antes de que os sobrevivientes se xuntasen baixo o frío xeado do campo de concentración. Ela, Johanna Wensch, unha nova estudiosa do pasado nazi, dicíanos que empezou a estudar este período porque se preguntaba como o seu avó puido participar no proceso nazi; moitos o fixeron por covardía ou porque eran antidemócratas, "xente que non cría na fraternidade, no respecto ao outro"..
Esa é a raíz da conmemoración, a reafirmación da fraternidade, e diso falan todos os discursos de hoxe, incluído o de Semprún, e diso falan os vellos militantes que acudiron aquí detrás do reclamo dunha alegría que veu despois dun sufrimento indicible, de días que foron así, como relata Semprún: "Podería contarse un día calquera -empezando polo espertar ao catro e media da madrugada, até a hora do toque de queda: o traballo atafegante, a fame perpetua, a falta permanente de soño, as vexacións dos kapos, as faenas nas letrinas, as schlague (golpes) dos S.S., o traballo en cadea nas fábricas de armamento, o fume do crematorio, as execucións públicas, os recontos interminables baixo a neve dos invernos, o esgotamento, a morte dos compañeiros..."
.
Esa é a raíz da conmemoración, a reafirmación da fraternidade, e diso falan todos os discursos de hoxe, incluído o de Semprún, e diso falan os vellos militantes que acudiron aquí detrás do reclamo dunha alegría que veu despois dun sufrimento indicible, de días que foron así, como relata Semprún: "Podería contarse un día calquera -empezando polo espertar ao catro e media da madrugada, até a hora do toque de queda: o traballo atafegante, a fame perpetua, a falta permanente de soño, as vexacións dos kapos, as faenas nas letrinas, as schlague (golpes) dos S.S., o traballo en cadea nas fábricas de armamento, o fume do crematorio, as execucións públicas, os recontos interminables baixo a neve dos invernos, o esgotamento, a morte dos compañeiros..."
.
Esa é a esencia, e o leit motiv é esa reflexión sobre o Mal. Sobrevoando, permítase a expresión, os paxaros, ou a súa ausencia. Cando se produce a liberación, aquel 11 de abril de hai 55 anos, Semprún comentoulle a un dos soldados que acudiron a liberarlles que non había paxaros, que os paxaros fuxiran, que non había paxaros sobre Buchenwald. Porque fuxiron do cheiro dos fornos crematorios. Cando se penetrou nos bosques, cara á casiña que foi de Goethe, Semprún descubriu os paxaros, sentiu o seu rumor, os seus trinos, e quedou presa dun ataque, "case irresponsable", di, de alegría.
.
Hoxe en Buchenwald non había paxaros; busqueinos coa mirada, quixen escoitar o seus trinos; non hai, o frío será esta vez o que o escorrentou, no medio dunha atmosfera dunha extrema melancolía, coma se o tempo estivese a enviar a súa propia mensaxe de fraternidade pero tamén de rabia polo que quedou no tempo como a metáfora dun cheiro terrible.
Comentarios