Por Eduardo Martín de Pozuelo
.
De Moscova a Londres. "Vichinsky considera inadmisible negociar con Hitler". Este lacónico mensaxe de finais de xullo de 1944 encerra a clave do fracaso da operación blood for money. Andrei Vichinsky, ministro de Asuntos Exteriores soviético, pechou en nome de Stalin a salvación dos xudeus reféns de Eichmann. As alternativas estudadas polos anglo-norteamericanos tamén supuñan pagos aos nazis e negociar con Hitler. Stalin dixo non e a finais de agosto de 1944 o asunto cancelouse definitivamente. Joel Brand non regresou a Budapest.
.
Todo sucedeu moi rápido. Os nazis ocuparon Hungría en marzo de 1944 e o 19 de maio Joel Brand xa viaxaba a Turquía levando como equipaxe unha monstruosa proposta de Adolf Eichmann consistente en trocar a vida dun millón de persoas por camións e diñeiro. Pasou tan pouco tempo entre a invasión alemá e a proposta que é lícito pensar que a ocupación puido formar parte dun plan de Hitler para provocar un intercambio xigantesco de seres humanos que entorpecese a marcha dunha guerra que xa estaba a perder. Aos tres meses de lanzada a proposta, o tema foi liquidado. Stalin deu portada e os anglo-norteamericanos aceptárono. A mediados de xullo de 1944 e a pesar dos intentos de atopar vías alternativas que evitasen o exterminio dos xudeus balcánicos, en Washington vían o asunto moi negro, ademais de observar un crecente nerviosismo de Berlín pola falta de avance na súa proposta. Cabe dicir que Brand, no seu obrigado peche no Cairo, tamén era presa da inquietude, o mesmo que negociadores como Shertok, o segundo da Axencia Xudía, ou Hirschmann, o enviado de Estados Unidos. Unha mensaxe que encaixa no marco descrito é o de Washington a Londres de 11 de xullo no que se dicía que pescudaran de fontes xudías que a Gestapo estaba moi molesta porque Brand e Grosz non regresaran a Hungría".
.
Ademais, engadían que "en opinión da Gestapo a viaxe de Brand é só unha medida preliminar para futuras negociacións en Lisboa" pero que "Moscova non aceptará o envío aos nazis de 10.000 camións". Por esas datas Londres e Washington impedían que o tema saíse á luz pública e se cuestionaba se era posible falar cos alemáns. A partida xogábase a varias bandas simultaneamente e aínda que quedaba un indicio de esperanza pola vía da negociación a través de terceiros países (Suíza), o asunto encamiñábase claramente cara ao fracaso. O 20 de xullo o Foreign Office díxolle ao seu embaixador en España, sir Samuel Hoare, que as propostas alemás eran consideradas unha chantaxe, e engadía: "Hai evidencias secretas, que comunicamos ao Goberno de EE.UU., de que os nazis usan aos xudeus para entrar en contacto cos aliados como cobertura para unha proposta de paz co obxectivo de dividir aos anglonorteamericanos e a URSS. Nestas circunstancias, os gobernos aliados rexeitamos estas propostas e estamos en contra de que calquera persoa entre en contacto cos alemáns en España (...) é esencial para nós que Moscova non teña ningunha sospeita de que negociamos cos alemáns".
.
Pero en previsión de que Moscova se decatase de que naquel instante había conversas en Suíza en busca da posibilidade dunha evacuación de xudeus, o ministro Anthony Eden púxose a venda antes que a ferida e deu instrucións á súa xente en Moscova para que tranquilizase ao goberno soviético. Nun telegrama ao seu amigo o embaixador na URSS sobre os "plans para rescatar a xudeus húngaros", Eden xustificou por que a esas alturas aínda non se producira un rexeitamento frontal á oferta de Eichmann. "Sen dúbida comprendes as razóns de por que non rexeitamos a oferta alemá", díxolle a sir Archibald Clark Kerr, barón de Inverchapel, un home cunha magnífica relación persoal con Stalin. Entre os motivos argumentados por Eden para non facer pública unha negativa anglo-norteamericana aos nazis estaban "as violentas protestas" que recibirían das organizacións xudías mundiais "ao rexeitar esta proposta na que prometían un horrible destino aos xudeus" e que o goberno de EE.UU. compartía "a mesma ansiedade", dado que se achaba en "ano electoral". "Dille aos soviéticos que o que facemos cos suízos non é negociar cos alemáns e que non hai intercambio comercial", salientou Eden, quen engadiu: "Debes explicar aos soviéticos que se non damos algunha resposta aos nazis eles poderán dicir que propuxeron un plan para salvar a millóns de xudeus e os aliados rexeitámolo. Unha propaganda así tería un efecto negativo na opinión xudía mundial".
.
É evidente que sir Archibald Clark Kerr cumpriu as instrucións e falou con Stalin, quen non debeu de quedar nada convencido, como delata o cable que este embaixador enviou ao seu superior, Eden, o primeiro de agosto: "Se deixamos que Brand regrese a Hungría, que lles dicimos aos soviéticos? Poden sospeitar que tratamos cos alemáns. Poden sorprenderse". Pouco despois Vichisnky, en nome de Stalin, rompía a baralla. En setembro de 1944 un desesperado Brand soubo polos británicos que todo acabara. Se quería volver a Budapest en busca da súa esposa e amigos sería pola súa conta, sen oferta aliada. Para salvarlle, nomeárono tenente e déronlle papeis a nome de Jacobsen e só o deixaron ir a Xerusalén o 6 de outubro, tres días antes de que os alemáns comezasen a retirarse de Hungría perseguidos polo Exército Roxo. Joel Brand arribou a Budapest en agosto de 1945.
.
A noticia que ninguén quixo confirmar
.
Facía dous meses que o asunto blood for money acabara. O exército soviético avanzaba cara a Alemaña a través de Hungría mentres as cámaras de gas en Polonia facían o seu macabro traballo sen tregua. Un rumor sobre a existencia dunha negociación cos nazis para o intercambio de xudeus circulaba polas redaccións dos diarios. Londres saíu ao paso e atallou o asunto filtrando información confusa. O rotativo The Times, na súa edición do 20 de novembro de 1944, publicou o que puido pescudar nun tempo no que a guerra fixo que os segredos fosen inescrutables. "Oferta monstruosa. Chantaxe alemá. Intercambio de xudeus por municións", son algunhas das expresións que utilizou o xornalista. Este, ademais, mencionou que dúas persoas chegaran a Turquía coa idea de salvar a 350.000 xudeus a cambio de camións. "O goberno británico está en contra deste tipo de tratos", dicíase naquela información que falaba da morte de 400.000 xudeus en Hungría.
Comentarios