Por Joe Velarde
A neve chegou a principios do inverno de 1933 cando a nosa gran familia cubana se mudou a Williamsburg, en Brooklyn. Tiña eu dez anos. Nós eramos os primeiros de fala hispana en chegar ao lugar, e acomodámonos máis ou menos facilmente naquela veciñanza multitudinaria e multicultural. Rapidamente comezamos a aprender un pouco de italiano, algunhas palabras en grego e polaco, moito idish e sen perder o noso pronunciado acento en inglés. A primeira vez que escoitei a expresión "Xa vén Shabat" foi can
do o Sr.Rosenthal rexeitou abrir a porta da súa tenda de alimentación na avenida Bedford. A miña nai enviárame cunha moeda de dez centavos para mercar un par de calcetíns negros para o meu pai. Naquel tempo, os homes usaban sobre todo negro e azul mariño. O marrón e o gris eran dalgún xeito especiais e custaban máis. O Sr. Rosenthal estivo de pé detrás da porta pechada, de brazos cruzados, mirándome aireadamente a través do groso vidro mentres unha nevada pesada e a escuridade comezaron a caer un venres pola tarde. "Xa pechamos", dixo o Sr.Rosenthal sacudindo a súa cabeza, "Que non ves que xa vén Shabat? Non sexas insistente! Vaite á túa casa!". Eu podía sentir a fría humidade que cubría a miña cabeza e pensei que Shabat era a palabra xudía para a neve. A miña percepción errada sobre o Shabat non durou moito tempo, xa que a cultura dominante da área pronto se fixo evidente; os xentiles eran a minoría. De aí en diante, como Shabat viña coa súa regularidade inmutable e a tradición xudía enchía a vida da veciñanza, deime de conta de como tantas actividades humanas, xeralmente normais en calquera día da semana, cesaban, e un silencio palpable, unha agradable tranquilidade, caía sobre todos nós. Foi entón cando as familias con algunha necesidade urxente en Shabat enviaban a alguén para "traer ao raparigo de fala hispana o máis rápido posible". Esa era eu. Xusto a tempo, deixei de ser anónimo e fíxenme chamar Yussel, ás veces Yuss ou Yussele. E así comezou a miña vida como un Goy de Shabat, voluntariamente facendo tarefas para os meus veciños os venres pola noite e os sábados: prendendo as estufas, facendo mandados, conseguindo receitas médicas para os anciáns, alimentando caldeiras a carbón, prendendo ou apagando luces, e limpando a neve e o xeo de beirarrúas esvaradías. Facendo todo o que lle foi prohibido ao xudeu facer en Shabat, polo seu código relixioso. (Grazas a min, toda a miña familia converteuse en adicta á pastelaría xudía.) As tardes do venres eran especiais. Eu camiñaba a casa desde a escola asaltado polo rico aroma que emanaba das cociñas xudías, que preparaban aquela tarde o menú especial para Shabat. Para ese entón, eu lograra unha lista de "clientes" estables, de familias xudías que dependían de min. As caldeiras, en particular, demandaban unha atención permanente durante os invernos xeados de Brooklyn . Estremézome recordando os ventos brutalmente fríos que sopraban desde o leste. As ansias subían a medida que pensaba nas comidas caseiras quentes que eu traería a casa esa noite despois de que as miñas roldas de Shabat rematasen. Grazas a min, toda a miña familia converteuse en adicta á pastelaría xudía. Eu? Aínda son adicto ao sopapo marmolada, a jalvá e ás cremas de ovo. Recordo coma se fora onte como descubrín que os xudeus eran as persoas máis intelixentes no mundo. Como verás, na nosa casa cubana a todos nós gustábannos os extremos dos pans e, para manter a paz, o meu pai sempre 
decidía quen ficaría con eles. Unha noite áspera de inverno fun recompensado polas miñas dilixencias cun anaco quente de jalá de Shabat (nós dicímoslle "santa") e deime de conta de que fun testemuña de algo xenial! Quen máis podería inventar un pan que marabillosamente tivese finais por todas partes -e que alcanzase para cada un dos integrantes dunha familia numerosa? Había un aspecto "Internacional" nos meus anos de adolescente en Williamsburg. A familia Sternberg tiña dous fillos que loitaran na Brigada Abraham Lincoln en España. Cada vez que nós conseguiamos a súa atención, eles enfeitizábannos con contos de aventuras arriscadas que pasaron na Guerra Civil Española. Estes veteranos de guerra de aproximadamente 20 anos de idade tamén nos mostraron unha nova forma de pensar, que incluía ideas humanas tales como "De cada cal segundo a súa capacidade e a cada cal segundo a súa necesidade". En retrospectiva, esta exposición inocente a unha filosofía diferente foi o punto de partida dunha viaxe que tamén incorporaría o concepto de Tzedaká no meu guía persoal ao mundo. Na época á que os historiadores máis tarde chamarían a Grande Depresión, un níquel era moito diñeiro e o seu poder económico podía comprar unha nova Spaldeen, o nome local que lle dabamos a unha pelota de goma rosada que nese entón era producida pola Empresa Spalding. A famosa Spaldeen era crucial nos nosos xogos infinitos da rúa: pegarlle cun pau como no béisbol, coa man contra a parede ou simplemente cos pés. Unha tarde de verán as nosas fantasías adolescentes converteron ao noso barrio nun estadio repleto, e a un de nós no bateador estrela, bateando unha pelota con efecto que gañou o campionato. Realmente pensamos que gañamos, xúroo. Os nosos veciños, máxicamente transformáronse en espectadores que alentaban desde as súas xanelas de cor marrón, e foron testemuñas dunha versión única de béisbol das grandes ligas. A miña ocupación como Goy de Shabat chegou ao seu fin logo de Pearl Harbor, o 7 de decembro de 1941. Retireime do Colex
io de Brooklyn ao día seguinte e uninme ao exército estadounidense. En xuño de 1944, o corpo aéreo do exército embarcoume a casa despois de voar sesenta misións de combate sobre Italia e os Balcáns. Eu estaba atafegado ao decatarme de que varios dos meus amigos xudeus e veciños puxeran un lugar para min nas súas mesas cada Shabat ao longo de toda a miña ausencia, incluíndome tamén nos seus rezos. Que mitzvot! O meu regreso a casa foi acompañado por marabillosas invitacións a cear. Podes imaxinarche o efecto logo de 22 meses de racións de comida do exército? (Eu aprendera o significado da amizade, da lealdade, da honra e do respecto.) A medida que a miña vida de post Segunda Guerra Mundial desenvolveuse, a natureza da asociación que eu tivera coas familias xudías durante os meus anos de formación fíxose máis clara. Eu aprendera o significado da amizade, a lealdade, a honra e o respecto. Descubrín a obediencia sen o servilismo. E a preocupación por todos os seres vivos fíxose tan natural na miña vida como a respiración. O valor dunha ética de traballo forte, con dedicación e sentido fíxose manifesto. O amor polo estudo floreceu e comecei a fixar metas máis altas para o desenvolvemento das miñas habilidades, e obxectivos máis elevados para futuras actividades e soños. Nada disto foi o resultado dunha educación formal; a miña escola xudía fora a veciñanza. Aprendín estas cousas, absorbinas mellor dito, pola asociación e os modelos a seguir, por facer sempre unha pregunta curiosa, e a través do que os educadores chaman "o estudo incidental" no crisol de Williamsburg previo á Segunda Guerra Mundial. Parece ser que os ensinos máis importantes da vida, adquírense desta maneira. Mentres o fogar cubano dos meus pais abrigoume cun cálido e íntimo afecto, e asegurou o meu benestar e a miña autoestima, o grupo de familias xudías que coñecín e axudei no Williamsburg dos anos 1930 foi unha tribo adoptiva que incitou o meu rito adolescente de paso á adultez. Un podería mesmo dicir que nós experimentaramos unha clase especial de Bar-Mitzvá. Eu non podía explicar entón o concepto de tikun olam, pero
comprendín a medida que ía madurando o ben que fun orientado, a través da experiencia xudía, a vivilo e aplicalo. Que visión verdadeiramente elevada da vida dáche o estar motivado "a reparar o mundo". Nestes anos de vellez cando de cando en vez dinlle á miña esposa "O teu marido é un home divertido", son consciente de que o meu humor ten as súas raíces no teatro idish da Segunda Avenida, nos comediantes xudeus nos hoteis de verán, e nos seus moitos imitadores. E, cando discuto sobre temas de dereitos humanos ou civís e son advertido de expor demasiado fervor, recordo como a jutzpá primeiro floreceu sobre as beirarrúas de Williamsburg, competindo por améndoas con fortes nenos que levan peyes e kipot. Ao longo do camiño xoguei xadrez e frontón, aprendín a practicar a esgrima, a escoitar a Rimsky-Korsakov, comín castañas torradas, lin a Maimónides e estudei tamén a Saúl Alinsky. Estou absolutamente agradecido por ter a oportunidade de ser un Goy de Shabat.
do o Sr.Rosenthal rexeitou abrir a porta da súa tenda de alimentación na avenida Bedford. A miña nai enviárame cunha moeda de dez centavos para mercar un par de calcetíns negros para o meu pai. Naquel tempo, os homes usaban sobre todo negro e azul mariño. O marrón e o gris eran dalgún xeito especiais e custaban máis. O Sr. Rosenthal estivo de pé detrás da porta pechada, de brazos cruzados, mirándome aireadamente a través do groso vidro mentres unha nevada pesada e a escuridade comezaron a caer un venres pola tarde. "Xa pechamos", dixo o Sr.Rosenthal sacudindo a súa cabeza, "Que non ves que xa vén Shabat? Non sexas insistente! Vaite á túa casa!". Eu podía sentir a fría humidade que cubría a miña cabeza e pensei que Shabat era a palabra xudía para a neve. A miña percepción errada sobre o Shabat non durou moito tempo, xa que a cultura dominante da área pronto se fixo evidente; os xentiles eran a minoría. De aí en diante, como Shabat viña coa súa regularidade inmutable e a tradición xudía enchía a vida da veciñanza, deime de conta de como tantas actividades humanas, xeralmente normais en calquera día da semana, cesaban, e un silencio palpable, unha agradable tranquilidade, caía sobre todos nós. Foi entón cando as familias con algunha necesidade urxente en Shabat enviaban a alguén para "traer ao raparigo de fala hispana o máis rápido posible". Esa era eu. Xusto a tempo, deixei de ser anónimo e fíxenme chamar Yussel, ás veces Yuss ou Yussele. E así comezou a miña vida como un Goy de Shabat, voluntariamente facendo tarefas para os meus veciños os venres pola noite e os sábados: prendendo as estufas, facendo mandados, conseguindo receitas médicas para os anciáns, alimentando caldeiras a carbón, prendendo ou apagando luces, e limpando a neve e o xeo de beirarrúas esvaradías. Facendo todo o que lle foi prohibido ao xudeu facer en Shabat, polo seu código relixioso. (Grazas a min, toda a miña familia converteuse en adicta á pastelaría xudía.) As tardes do venres eran especiais. Eu camiñaba a casa desde a escola asaltado polo rico aroma que emanaba das cociñas xudías, que preparaban aquela tarde o menú especial para Shabat. Para ese entón, eu lograra unha lista de "clientes" estables, de familias xudías que dependían de min. As caldeiras, en particular, demandaban unha atención permanente durante os invernos xeados de Brooklyn . Estremézome recordando os ventos brutalmente fríos que sopraban desde o leste. As ansias subían a medida que pensaba nas comidas caseiras quentes que eu traería a casa esa noite despois de que as miñas roldas de Shabat rematasen. Grazas a min, toda a miña familia converteuse en adicta á pastelaría xudía. Eu? Aínda son adicto ao sopapo marmolada, a jalvá e ás cremas de ovo. Recordo coma se fora onte como descubrín que os xudeus eran as persoas máis intelixentes no mundo. Como verás, na nosa casa cubana a todos nós gustábannos os extremos dos pans e, para manter a paz, o meu pai sempre decidía quen ficaría con eles. Unha noite áspera de inverno fun recompensado polas miñas dilixencias cun anaco quente de jalá de Shabat (nós dicímoslle "santa") e deime de conta de que fun testemuña de algo xenial! Quen máis podería inventar un pan que marabillosamente tivese finais por todas partes -e que alcanzase para cada un dos integrantes dunha familia numerosa? Había un aspecto "Internacional" nos meus anos de adolescente en Williamsburg. A familia Sternberg tiña dous fillos que loitaran na Brigada Abraham Lincoln en España. Cada vez que nós conseguiamos a súa atención, eles enfeitizábannos con contos de aventuras arriscadas que pasaron na Guerra Civil Española. Estes veteranos de guerra de aproximadamente 20 anos de idade tamén nos mostraron unha nova forma de pensar, que incluía ideas humanas tales como "De cada cal segundo a súa capacidade e a cada cal segundo a súa necesidade". En retrospectiva, esta exposición inocente a unha filosofía diferente foi o punto de partida dunha viaxe que tamén incorporaría o concepto de Tzedaká no meu guía persoal ao mundo. Na época á que os historiadores máis tarde chamarían a Grande Depresión, un níquel era moito diñeiro e o seu poder económico podía comprar unha nova Spaldeen, o nome local que lle dabamos a unha pelota de goma rosada que nese entón era producida pola Empresa Spalding. A famosa Spaldeen era crucial nos nosos xogos infinitos da rúa: pegarlle cun pau como no béisbol, coa man contra a parede ou simplemente cos pés. Unha tarde de verán as nosas fantasías adolescentes converteron ao noso barrio nun estadio repleto, e a un de nós no bateador estrela, bateando unha pelota con efecto que gañou o campionato. Realmente pensamos que gañamos, xúroo. Os nosos veciños, máxicamente transformáronse en espectadores que alentaban desde as súas xanelas de cor marrón, e foron testemuñas dunha versión única de béisbol das grandes ligas. A miña ocupación como Goy de Shabat chegou ao seu fin logo de Pearl Harbor, o 7 de decembro de 1941. Retireime do Colexio de Brooklyn ao día seguinte e uninme ao exército estadounidense. En xuño de 1944, o corpo aéreo do exército embarcoume a casa despois de voar sesenta misións de combate sobre Italia e os Balcáns. Eu estaba atafegado ao decatarme de que varios dos meus amigos xudeus e veciños puxeran un lugar para min nas súas mesas cada Shabat ao longo de toda a miña ausencia, incluíndome tamén nos seus rezos. Que mitzvot! O meu regreso a casa foi acompañado por marabillosas invitacións a cear. Podes imaxinarche o efecto logo de 22 meses de racións de comida do exército? (Eu aprendera o significado da amizade, da lealdade, da honra e do respecto.) A medida que a miña vida de post Segunda Guerra Mundial desenvolveuse, a natureza da asociación que eu tivera coas familias xudías durante os meus anos de formación fíxose máis clara. Eu aprendera o significado da amizade, a lealdade, a honra e o respecto. Descubrín a obediencia sen o servilismo. E a preocupación por todos os seres vivos fíxose tan natural na miña vida como a respiración. O valor dunha ética de traballo forte, con dedicación e sentido fíxose manifesto. O amor polo estudo floreceu e comecei a fixar metas máis altas para o desenvolvemento das miñas habilidades, e obxectivos máis elevados para futuras actividades e soños. Nada disto foi o resultado dunha educación formal; a miña escola xudía fora a veciñanza. Aprendín estas cousas, absorbinas mellor dito, pola asociación e os modelos a seguir, por facer sempre unha pregunta curiosa, e a través do que os educadores chaman "o estudo incidental" no crisol de Williamsburg previo á Segunda Guerra Mundial. Parece ser que os ensinos máis importantes da vida, adquírense desta maneira. Mentres o fogar cubano dos meus pais abrigoume cun cálido e íntimo afecto, e asegurou o meu benestar e a miña autoestima, o grupo de familias xudías que coñecín e axudei no Williamsburg dos anos 1930 foi unha tribo adoptiva que incitou o meu rito adolescente de paso á adultez. Un podería mesmo dicir que nós experimentaramos unha clase especial de Bar-Mitzvá. Eu non podía explicar entón o concepto de tikun olam, pero comprendín a medida que ía madurando o ben que fun orientado, a través da experiencia xudía, a vivilo e aplicalo. Que visión verdadeiramente elevada da vida dáche o estar motivado "a reparar o mundo". Nestes anos de vellez cando de cando en vez dinlle á miña esposa "O teu marido é un home divertido", son consciente de que o meu humor ten as súas raíces no teatro idish da Segunda Avenida, nos comediantes xudeus nos hoteis de verán, e nos seus moitos imitadores. E, cando discuto sobre temas de dereitos humanos ou civís e son advertido de expor demasiado fervor, recordo como a jutzpá primeiro floreceu sobre as beirarrúas de Williamsburg, competindo por améndoas con fortes nenos que levan peyes e kipot. Ao longo do camiño xoguei xadrez e frontón, aprendín a practicar a esgrima, a escoitar a Rimsky-Korsakov, comín castañas torradas, lin a Maimónides e estudei tamén a Saúl Alinsky. Estou absolutamente agradecido por ter a oportunidade de ser un Goy de Shabat.
Comentarios