Unha entrevista de Florentino Portero (GEES)
Diante da crise actual no Medio Oriente e a ausencia de dirixentes cunha mirada e decisións proactivas, Ben Ami embate contra a mediocridade dos dirixentes israelís e palestinos e non ve posibles avances significativos nese sentido. E afirma algo politicamente incorrecto para os Estados Unidos e a política de dereita da rexión: “Hamas non é al-Qaeda, pero se Hamas désfaise, quen lle sucederá será al-Qaeda. Estados Unidos ten que entender que a política con Hamas non debe enfocarse só dentro do marco da loita contra o terrorismo islamista”.
O proceso de paz dirixido a lograr un acordo diplomático entre israelís e palestinos ten un momento capital en Camp David e na tarefa diplomática do tramo final da Administración Clinton. Por que cre que as negociacións fracasaron? Onde estivo a clave do problema?
A clave para comprender o acontecido reside en entender que aquel foi o final do antigo paradigma do peace making. Non fracasou por razóns técnicas. O que fallou foi o paradigma. Esgotouse a posibilidade de chegar a un acordo en negociacións libres entre estas dúas partes segundo o concepto de Oslo, que fala de dous estados nas fronteiras do '67. Os dous pobos non vían con especial ilusión a solución que se podía dar a este conflito, co cal non tiñan a suficiente ilusión para empurrar e presionar aos seus líderes para chegar ao acordo final. Hai que entender que o acordo posible non era moi atractivo. Cando estás falando de 27.000 km cadrados entre Israel e Palestina, xuntos, e isto hai que dividilo en dous estados con dous ethos nacionais que chocan, con lugares santos, asentamientos, refuxiados… todo compromiso resulta que non foi suficientemente atractivo para as partes.
Para os palestinos significaría un mini estado, cuspido a San Mariño, dificilmente viable; cun problema de continuidade entre ambas partes; cuns soños para Xordania irrealizables, porque alí está parte do pobo palestino; cuns soños para Israel, unha mudanza de fronteiras que debía acomodar asentamientos…
Falouse moito do papel de Arafat no fracaso das negociacións. Arafat era unha persoa que entrará na Historia como o última dirixente palestino con lexitimidade para lograr unha solución negociada de dous Estados. Morreu e levouse esa lexitimidade con el á tumba. O vello paradigma do proceso de paz naceu cos “tunecinos”, os palestinos que chegan da diáspora. A diferenza entre o sionismo e o movemento nacional palestino estriba en que no primeiro os que mandaban eran aqueles que vivían en Palestina, os Ben Gurión, Golda Meir…, había unha diáspora que achegaba diñeiro e apoio loxístico pero as decisións as tomaban os de dentro. Entre os palestinos ocorreu o contrario. A diáspora retiña o liderado e os de dentro non tiñan ningunha importancia Cando empeza a cambiar isto? Na primeira Intifada, que se declara polos de dentro, sen coñecemento de Arafat e sen coñecemento da OLP. Desde unha perspectiva histórica, o verdadeiro significado de Oslo non é que aí empeza o proceso de paz, o que aí empeza é a recuperación do liderado do movemento nacional palestino por parte da diáspora, que volve para reprimir aos de adentro. Arafat aceptou Oslo non porque el pensase que esa era o modelo de facer a paz, senón porque era o camiño máis rápido para volver aos territorios e recuperar o liderado da OLP a custa de Feissal Husseini, Hanan Ashrawi e tantos outros. Arafat foi o instrumento de Rabin para reprimir a Intifada e acorar o que en realidade foi unha guerra de independencia palestina dirixida polo liderado local que non respondía ás ordes da OLP en Tunisia. Non é nada sorprendente que Hamas sexa fundada nos primeiros días daquela Intifada coma unha resposta máis ao que se percibiu nos territorios ocupados como o fracaso da OLP de poñer fin á ocupación israelí. O proceso de Camp David fracasou e tempo despois Arafat faleceu. Abríase un novo período enmarcado nunha nova estratexia, o ‘Mapa de Rutas', que primaba a xeración de confianza paso a paso a unha negociación global, como se intentou en Camp David. Durante este tempo non se ten avanzado ren, pero emerxeu o islamismo, provocando un troco sísmico.
Alguén cre seriamente que Abu Mazen pode convencer ao seu pobo se hoxe todos os que están levando a cabo as negociacións por parte palestina son o sector máis execrable do movemento palestino, os máis odiados, os que levaron durante anos o paradigma do proceso de paz sen éxito, co único resultado de que eles se enriqueceron mentres o pobo palestino se empobreceu e, ademais, son responsables do crecemento de Hamas?
O que está ocorrendo en Palestina co auxe do islamismo e o declive do nacionalismo é algo que non está exclusivamente relacionado cos fallos do proceso de paz. A mellor proba está en todo o Medio Oriente, o nacionalismo secular está en declive, a resposta islamista está por todas partes, organizacións non estatais -como Hezbollah, os Irmáns Musulmás, etc.- están xurdindo e desafiando ao Estado. O que ocorreu é que o Estado non callou porque en ningún lugar conseguiu gañar a lexitimidade popular que evite ese desafío constante por parte dos islamistas. E iso ocorre tamén en Palestina.
Neste camiño o Partido Laborista nunca volveu a ser o gran partido nacional que foi. As tensións entre os defensores de grandes concesións e os que manteñen unha posición máis tradicional, como Barak, son grandes. A xestión da Guerra do Líbano por parte de Peretz, alguén que chegou ao Ministerio para gañar talle de estadista, resultou calamitosa Como ve a situación actual e o futuro do Laborismo?
Todo aquel que tocou o proceso de paz queimouse, tanto por parte israelí como do lado palestino. A diferenza é que Israel é unha democracia que renova a súa clase política, mentres que no campo palestino son os mesmos de sempre e aí seguen. Facer concesións nun proceso de paz non é un pecado político, o pecado é facelas e non rematar. Iso é o que nos ocorreu a laboristas e palestinos. O resultado é o fracaso, pero tamén se creou un novo punto de partida que levou a que o Partido Laborista se teña replegado a unha posición de centro, de feito á dereita de Kadima. O Partido Laborista foise afastando e hoxe non conta para nada nas negociacións de paz. Non exerce ningún tipo de presión sobre o Goberno, entre outras razóns porque se di a si mesmo “nós fracasamos, deixemos que o intenten, por que vou compartir este fracaso?, que sexa o deles”. De feito o que Barak está dicindo, aínda que non expresamente, é “eu tirei a máscara de Arafat, iso é o que eu conseguín. Agora Olmert ten que tirar a máscara do obxectivo de crear dous estados. Eles non o van conseguir, e entón vai morrer a idea dos dous estados”.
Pero sen o marco conceptual dos dous estados non hai proceso de paz. É verdade que hoxe o proceso é unha ficción, é unha realidade virtual alimentada polos dirixentes norteamericanos, israelís e palestinos que, por distintas razóns, necesitan manter algo inexistente. Pero sen esta ficción quedámonos sen guión. Neste sentido ‘Bibi' Netanyahu sinalou, desde as páxinas do ‘Financial Times', que había que volver á idea de que Xordania se anexionara Cisxordania, nunha Monarquía federal, e Exipto Gaza. Estamos volvendo ao marco conceptual de hai décadas, pero o que a primeira vista pode parecer sorprendente, á vista da imposibilidade dun acordo e da desmembración do campo palestino, pode resultar unha opción realista.
Eu non creo que a proposta de Netanyahu sexa tan disparata se finalmente se esgota o proceso de paz. Pero gustaríame chegar a ela despois de explicar que é o que hai que facer, desde a miña visión, para tratar de salvar, aínda que sexa a último momento, a solución dos dous estados. Non é verdade que os palestinos carezan dun líder que sexa aínda capaz de lexitimar unha paz baseada en dous estados. Ese home é Marwan Barghuti. O mellor que Israel podería facer é liberarlo e expulsalo de Palestina. Hai que expulsalo porque se fica en dous meses o queimarán na pequena política de Ramallah. O ten que exercer de “pai refundador” e non poderao ser se se queda alí. Con el é posible que a Autoridade Palestina recupere a lexitimidade de falar en nome do pobo palestino. Iso requiriría recuperar os Acordos da Meca e establecer un alto o fogo. Estados Unidos ten que entender que a política con Hamas non debe enfocarse só dentro do marco da loita contra o terrorismo islamista. Hamas non é al-Qaeda, pero se Hamas désfaise, quen lle acontecerá será al-Qaeda. Hai que cooptar a determinados dirixentes de Hamas, aqueles máis posibilistas. Eu son moi pesimista, porque tanto Estados Unidos como Israel non conciben outra solución con Hamas que a militar. Non aceptan que haxa outra vía e que sexa posible concibir algún tipo de diálogo, deixando atrás cuestións de principio. Hai que esquecerse de que para falar con Hamas ten que recoñecer a Israel ou viceversa. Que ninguén recoñeza a ninguén. Que falen de cousas prácticas, como un alto o fogo. Tamén hai que esquecerse de tratar de apoiar aos moderados fronte ás radicais. Ese é un problema interno dos palestinos. Se nós tratamos de influír na política interna dos palestinos ocorreranos coma cando intentámolo con estados árabes “sairanos o tiro pola culata”. No 1982 entramos no Líbano para reestruturar a política libanesa a favor dos maronitas, e o resultado foi que abrimos o camiño para o xurdimento do inimigo máis feroz despregado na nosa fronteira norte, Hezbollah. Tamén, a finais dos anos 1980 Israel apoiara a Hamas para levar á destrución política da OLP. O resultado foi que acabamos asinando os acordos de Oslo coa OLP, e hoxe enfrontámonos a Hamas nunha guerra sen cuartel. Se quítase o veto a Abu Mazen para que fale con Hamas xeraremos espazos de diálogo político que poden levar a acordos entre nacionalistas e islamistas. Entón é posible que volvan ao proceso de negociación. Farano con esixencias moi duras. Será o momento de que Estados Unidos e os países árabes asuman un papel protagonista para chegar a un acordo que non estará moi lonxe dos xa coñecidos. Se isto non se fai, creo que ideas como as propostas por Netanyahu serán as únicas viables. Se non, teremos que ir a un estado binacional que será unha forma renovada de estado apartheid. Un estado de guerra civil permanente, con progroms diarios. Non vai funcionar e non pode funcionar. Un estado binacional levaría a unha situación surafricana, pero sen que esta teña unha solución surafricana.
A proposta Netanyahu pode ser o próximo paradigma, pero non será fácil. Os xordanos teñen unha gran poboación palestina e temen a palestinización do seu propio país. Estamos nunha situación penosa. Se nos acaban os paradigmas e os alternativos non son perfectos. Non está claro onde están as forzas políticas que apoien ese novo paradigma.
É evidente que nos quedamos sen modelo e que atopar un novo non vai ser fácil. Sen embargo, non todo o que vemos lévanos ao pesimismo. Hoxe hai unha maioría de israelís que admite a necesidade de que faia un Estado palestino, que desexa separarse deles e vivir independentemente. Atrás quedan as ensoñaciones dun gran Israel, os obxectivos do movemento dos asentamientos… Israel está disposto a ceder terreo. Hoxe por hoxe o límite parece estar nos grandes asentamientos de rodean Jerusalem. Quen nos ía dicir que Sharon ía abandonar o Likud para dirixir a “desconexión” de Gaza que, se a súa saúde e as circunstancias políticas permitíseno, continuase en Cisxordania. Hai unha mudanza de opinión e iso é relevante. A razón pola que Sharon foi á “desconexión unilateral” é porque entendeu que os israelís non queren quedarse cos territorios, pero tamén porque os israelís non queren negociar e non confían do interlocutor. El tamén tiña en conta outra razón. Para el a negociación era como “entrar nun curral”, segundo a súa propia expresión, onde ao final córtanche o corpo. Nos últimos anos o primeiro ministro que máis anos gobernou foi Shamir, e a razón é que non tocou o problema palestino. Logo chegou Rabin, tratou o tema palestino e acabou asasinado. Viu Peres e afundiuse nunha onda de terrorismo. Chegou Netanyahu, gobernou durante tres anos, foise a Wye Plantation a negociar, asinou o Acordo e caeu. Barak estrelouse co problema palestino. Sharón entendeu que o facedor da política israelí era Arafat e el non estaba disposto a pasar por alí. Sharón, que era moi astuto, era perfectamente consciente de que se entraba no “curral” da negociación ao final tería que chegar á cesión de parte de Jerusalem, ás fronteiras do '67, e ao desmantelamento de asentamientos. El sabía perfectamente que nós fixeramos aquelas ofertas non por ser esquerdistas, senón porque non había outro remedio. Quen che vai comprar un acordo sen Jerusalem ou sen as fronteiras do '67? Sharón non quería chegar alí porque, desde o seu punto de vista e desde o punto de vista do seu electorado, non era un acordo atractivo. Hoxe, o que falla é o contexto -liderado pobre, descomposición do campo palestino, divisións políticas en Israel, etc.- Sobran plans de paz e a soa idea doutra nova resulta irritante. Hai que traballar sobre o contexto, facilitar a unión nacional palestina, axudar a que Hamas non se radicalice aínda máis e se converta nunha organización aceptable para a sociedade internacional e para a contorna. Se se continúa tratando de dividir aos seus dirixentes entre moderados e extremistas non se chegará a nada, porque os moderados, precisamente porque son febles e impopulares, tratarán de defender as mesmas posicións que as radicais.
Durante anos a seguridade de Israel parecía depender das negociacións cos palestinos, e xa non é así porque o islamismo non é un fenómeno da marxe occidental do Jordán. Tanto Hamas como Hezbollah son ameazas importantes, pero tras elas se enconde Irán. Como ve o proceso intelectual israelí para definir esta ameaza e establecer unha estratexia apropiada?
En Israel sempre houbo dúas escolas estratéxicas. A primeira defende que a seguridade de Israel depende da resolución do problema palestino. Esta foi tradicionalmente a postura da esquerda. A proposta saudita se fundamenta neste mesmo principio: terán paz se resolven a cuestión palestina. A segunda escola considera que non podemos facer concesións dolorosas aos palestinos ate que non haxa unha paz rexional. Para os que crían que o problema palestino non era soluble, o gran acordo de Medio Oriente era unha forma de illar aos palestinos para impedir, en caso de fracasar o proceso de paz, desatar unha guerra rexional contra Israel. Na actualidade optouse por asumir que hai que tratar de resolver os dous problemas conxuntamente, porque un non é máis importante có outro. “Palestina primeiro” fracasou con Clinton. “Medio Oriente primeiro” fracasou con Bush. Agora estamos tratando de avanzar en todas as liñas ao mesmo tempo. Pero este enfoque quítalle atractivo ao proceso de paz cos palestinos. En Camp David falábase dun acordo definitivo de paz, pero hoxe xa ninguén cre que do acordo cos palestinos derive a paz. Todo o mundo sabe que, tras unha paz con Abbas ou con Hamas, sempre haberá un grupo extremista que continuará coa violencia. Hoxe unha paz cos palestinos non será o fin das armas. Non obstante, son partidario dese tipo de acordos. A paz cos palestinos, polo carácter da clase política palestina e pola complexidade dos temas, é inviable. Pero, máis que facer a paz cos palestinos, eu estarei facendo a paz coa comunidade internacional. Eu necesito a paz coa comunidade internacional para que, cando apareza o revisionismo palestino, eu teña a lexitimidade internacional para responder pola vía militar se é necesario, para defender exactamente o que fixemos con Hezbollah na Guerra do Líbano. Algo que estaba ben no que fai aos principios, pero que se executou mal. A Guerra do Líbano foi a máis longa da historia de Israel porque ningún actor correu ao Consello de Seguridade para esixir un alto o fogo. Porque Israel tiña razóns para atacar, aínda que iso non implicase que tivese que facelo. Tiña lexitimidade para defender unha fronteira internacionalmente recoñecida.
Ninguén en Israel tómase en serio o proceso de paz, porque ninguén o ve viable. A sensación que un ten cando fala cos diferentes actores é que o proceso dá sentido, achega unha axenda, ao goberno israelí, aos “tunecinos” que aparentemente controlan a Autoridade Palestina e ao goberno de Estados Unidos. Non se lles pode acusar de non ocuparse do tema, porque hai un proceso e traballan sobre el. Se recoñecésemos que o proceso non existe, entón que sentido tería o goberno de Olmert e o de Abbas?
Os que están comprometidos con este proceso son os elementos máis odiados: Abu Mazen, Olmert e Bush. Cando eu me reunín con Olmert díxome “nós non implementamos nin aplicamos un só artigo do ‘Mapa de Rutas'. Nunha recente declaración, dixo que o proceso de paz podía axudar a neutralizar a ameaza iraniano. Eu non sei que dicir. O que estou temendo é que os iranianos están avanzando na cuestión nuclear, están na fase de enriquecemento e en canto a acaben poden chegar en seis ou nove meses a posuír a bomba. Hai incluso quen especula coa premisa de que antes das eleccións de novembro, temendo unha Administración Obama, e nesa fiestra antes de que Obama ocupe a Casa Branca e os rusos entreguen o novo armamento antiaéreo, Israel poida lanzar unha acción militar contra as instalacións nucleares iranianos. A xente en Occidente non é consciente de como a sociedade israelí percibe a ameaza iraniano. Israel con acordos de paz ou sen eles está convencido de que seguirá vivindo nesa parte do mundo só se ten poder de disuasión. Cun arma nuclear iraniano Israel perde a súa ‘pole position' na zona. Debilita a súa posición e a partir dese momento ningún estado árabe, nin sequera os palestinos, terán interese en chegar a un acordo. E isto sen considerar o problema que supón o uso do arma nuclear, limítome só a sinalar os seus efectos diplomáticos. O urxente, entón, é revigorizar o diálogo entre as partes, que os actores rexionais se comprometan, pero con esta Administración norteamericana é difícil. Hai que dar tempo a que os palestinos reorganicen o seu propio campo, para ver se no último momento a opción dos dous estados se salva. Paralelamente hai que crear as condicións para que os palestinos refunden o seu movemento nacional adaptado á realidade. É algo surrealista que Abu Mazen e Abú Alá, dúas persoas polas que teño un enorme respecto, sigan sendo os dirixentes cando todos os paradigmas que defenderon desde 1987 ate hoxe fracasaron tan estrepitosamente. Sexa como for, cando chegue o momento, cando as circunstancias o permitan, será necesario presentar ás partes propostas que sirvan de ponte para reconciliar as súas diferencias. Pero non como fixo Clinton, que as puxo sobre a mesa e foise, porque o seu mandato concluía. O que fai falta é un previo acordo entre Estados Unidos, Europa, Rusia e os estados árabes para que o impoñan ás partes. As partes non o van facer por si soas, non son capaces. Para lograr algo así fai falta un gran presidente norteamericano. Eu dubido que tanto McCain como Obama teñan a capacidade necesaria. Ao mellor McCain, pero é unha incógnita para min. Ten que ter a creatividade de Clinton e a brutalidade de Bush porque isto non funciona con bos modais.
Comentarios