Por Ana Nuño
A limpeza étnica de Palestina. Todo está xa dito. Iso si, hai que recoñecer a Ilan Pappé nitidez nas súas intencións. Se o lector é dos que busca unha soa tese machaconamente ilustrada cunha plétora de datos, este é o seu libro e Pappé, o seu home. Tan monolítica e sen fisuras é súa tese, que A limpeza... tamén logrará atraer a quen teña a sa costume de non ler xamais: abondará con que reteña o título. A miúdo, estes dous tipos de lectores, tanto o que le para adoutrinarse como o que se aburre ou cansa lendo, coexisten nunha mesma persoa: o activista político ou propagandista ideolóxico. Pappé, que é un tipo listo, sabe que está escribindo para lectores convencidos de antemán da utilidade da súa teses; é dicir, a ollo, para a totalidade dos antisemitas reciclados en antisionistas, o 95% dos palestinos & Co. e as dúas terceiras partes do público occidental. O que leva anos facendo este autor en (e aínda que non só con) os seus libros ten menos que ver co arduo exercicio das disciplinas históricas que con esa solitaria e triste ximnasia practicada diante do espello que é a predicación ao converso. Con Britain and the Arab-Israeli Conflict, 1948-51 (Macmillan, 1988; o primeiro e menos sectario dos seus libros, probablemente por tratarse dunha versión da súa tese de doutoramento), The Making of the Arab-Israeli Conflict, 1947-1951 (I. B. Tauris, 1992) e A History of Modern Palestine: One Land, Two Peoples (Cambridge University Press, 2004. Historia da Palestina moderna: un territorio, dous pobos, Akal, 2007), Pappé conseguiu, golpe a golpe e libro a libro, debuxar na reflectante superficie do seu espello unha silueta do Estado de Israel e as súas orixes que é tan esquemática e politicamente correcta como a que durante catro décadas forxou a rancia historiografía do Estado hebreo á que el e outros dos seus colegas neohistoriadores declararon a guerra a fins dos 80. Un Estado de Israel, dito sexa de paso, que paga a Pappé para que todas as mañás poida facer os seus exerc
icios no ximnasio da Universidade de Haifa. Non me vexo quen de buscar e descubrir un só exemplo de historiador palestino ou exipcio ou saudí ou iraniano e un longo etcétera árabe ou musulmán que se dedique a facer coa historia oficial e canónica do seu pobo ou nación parecidas flexións e, ademais, reciba un estipendio por practicar este tipo de rutinas ximnásticas. O de Pappé é un caso, bastante frecuente entre predicadores, de mimetismo co obxecto do seu odio. Como outros neohistoriadores israelís, denunciou as interpretacións oficiais e canónicas da historia do seu país, pero, a diferenza de algúns deles, acabou producindo un relato igual de canónico e monolítico que o que pretende denunciar, aínda que cargado de leccións contrarias. Nada que obxectar, agás este matiz: que a historia é un arma cargada de pasado, e que cando lla pretende cargar de futuro o tiro adoita saír pola culata. Alleo a esta elemental ensino, Pappé fixo unha cruzada do seu particular ximnasia; valla dicir, utilizou a historia como ferramenta ou arma militante para poñela ao servizo dunha causa ideolóxica e vendela como "memoria histórica". Exactamente o mesmo que fixeron (e, ollo, deixaron xa de facer hai dúas décadas) os máis ardentes defensores da versión heroica da creación do Estado de Israel. Ilan Pappé presentouse ás eleccións de 1996 nas listas de Hadash, unha coalición de partidos israelís de esquerdas que inclúe o PC e cuxos afiliados e votantes son maioritariamente cidadáns árabes de Israel. O de menos é que se declare politicamente afecto a isto ou aquilo, e non serei eu, a diferenza de tantos dos seus detractores, quen o repróche. Entre outras cousas, porque o único laicismo que entendo e apoio non é o empeñado en seguir queimando conventos, senón o que leva máis de dous séculos repetindo, desde as páxinas da Enciclopedia, que o que faga o cidadán coas súas preferencias e prexuízos relixiosos e políticos (ou sexuais e raciais) é asunto moi seu e de nulo interese para o seu veciño. Agás –pero esta salvidade é o importante– que pretenda erixir as súas teimas persoais en criterios de valoración da realidade e imponérselas a outros. Precisamente o que fai noso neohistoriador. E non só cando escribe libros como o aquí indicado, senón cando participa activamente nas campañas a favor do boicot ás universidades israelís (Stephen Howe ofrece o mellor resumo deste vergoñoso episodio, visto desde Inglaterra) e contra a participación de escritores e editores israelís no último Salón do Libro de París. En 1948 os xudeus sionistas limparon étnicamente Palestina de palestinos: esta é a tese do libro de Pappé que agora se edita en España. Pese aos ximnásticos esforzos do autor por distorsionar algúns e coidadosamente seleccionados documentos de arquivo, é unha tese indemostrable. Pappé xesticula moito para convencernos de que o "plan" dos dirixentes sionistas consistiu en aproveitarse da debilidade dos dirixentes árabes da época (á cabeza dos cales se topaba o rei Abdulá de Xordania), a edénica ignorancia dos árabes da Palestina británica e as manipulables ansias de Realpolitik das recén nadas Nacións Unidas para impor os seus pérfidos designios de crear unha entidade monolíticamente xudía no étnico e sionista no político. É unha laboriosa construción, que ten o defecto de ser historicamente falsa. O seu compatriota e correlixionario en afáns neohistóricos Benny Morris (non menos crítico á hora de denunciar as masacres de palestinos perpetradas en 1948 pola Haganá, a antecesor do exército de Israel) achégase máis á verdade histórica ao desmontar o mito de que os perto de 700.000 palestinos que abandonaron os seus fogares en 1948 para converterse en refuxiados fixérono por propia vontade ou por efecto da propaganda árabe (tese da vella historiografía oficial israelí). Morris tamén documentou masacres, violacións e violencias indiscriminadas cometidas por milicias hebreas, pero, a diferenza de Pappé, deixa moi claro que todo iso non respondeu a un plan, senón que foi producíndose no marco dunha guerra lenta e prolongada que se remontaba, polo menos, a 1947, na que pereceron varios milleiros de xudeus e na que, ademais, interviñeron decisivamente as cinco nacións árabes que rexeitaron a resolución 181 da ONU para a formación de dous Estados, o de Israel e o de Palestina, cun reparto equitativo de terras da antigua Siria inferior ou a recente Palestina sometida a mandato británico. Xa que logo, A limpeza... é unha ficción, non un libro de historia. Un produto do máis fanático ximnasta dos novos historiadores israelís, marchamo que inxustamente reúne baixo o mesmo paraugas a profesionais máis serios e escrupulosos, como o mesmo Morris ou Tom Segev, e a outros adictos aos anabolizantes ideolóxicos, como Pappé, Avi Shlaim (O muro de ferro: Israel e o mundo árabe, Almed-Al Andalus e o Mediterráneo, 2003) ou Idith Zertal; aínda que desta convén aclarar que o seu libro máis famoso, Israel's Holocaust and the Politics of Nationhood, que a
índa non foi traducido ao español pero si ao catalán (A naceu i a mort: a Xoà no discurs i a política d'Israel, Lleonard Muntaner, 2006), é un pouco menos evidentemente esquemático e máis audaz metodoloxicamente: intenta unha síntese da historia das mentalidades de Maurice Halbwachs e Marc Bloch e as interpretacións filosóficas do sionismo elaboradas por Hannah Arendt. Aínda que súa tese non é nova (a dobre instrumentalización da Shoáh por Israel, nun primeiro momento para opoñer as virtudes heroicas do novo Estado pioneiro á covardía dos xudeus da Diáspora que se deixaron conducir ás cámaras de gas, e en segunda instancia para establecer unha identificación entre Israel e a figura da vítima), só logrou deslumbrar, en nosos predios, a catro gatos cataláns que, mira por onde, son tan nacionalistas de esquerdas como os sionistas de esquerdas israelís aos que deslumbra, como un sol nuclear, a posibilidade de que mañá Israel sexa borrado do mapa. En realidade, trátase dun reenfoque máis filosoficamente sofisticado da teses que xa expuxo, con bastante brillantez e moito máis rigor histórico, Tom Segev en The Seventh Million: the Israelis and the Holocaust (1993).En maior ou menor grao, o método utilizado polos novos historiadores israelís, cuxo obxectivo declarado e perfectamente lexítimo é someter a revisión os relatos canónicos da historiografía do seu país, é o relativismo histórico. Que consiste menos en situar nun mesmo plano valorativo, poñamos por caso, a descrición e análise do Holocausto e a negación da súa existencia que en proxectar os códigos morais e as conviccións ideolóxicas do historiador nos acontecementos do pasado. Unha operación que nada ten que ver coa disciplina da historia e todo coa política e a literatura, as dúas grandiosas fábricas de empatía e autoexculpación moral da humanidade.Vale a pena, máis que desgastarse en recorrentes citas diante do espello do libro de Pappé, remitir á valoración da súa obra que fixo o seu correlixionario Benny Morris:Pappé é un postmodernista orgulloso de selo. É alguén que pensa que non existe a verdade histórica, que a historia é tan só un compendio de narracións, tan diversas como quen participan nos seus acontecementos e procesos, e que é verdadeiro cada un destes relatos e verdadeira cada unha das súas interpretacións. Ademais, cre que todas as versións da historia son, no fondo, políticas e que, conscientemente ou non, promoven obxectivos políticos. Shlomo Aronson, un politólogo israelí, fai uns anos retó a Pappé a que tomase posición respecto do problema crucial para o relativismo histórico: se son lexítimas todas as interpretacións históricas, obviamente non existe a verdade histórica e, por ende, a interpretación dos negacionistas do Holocausto é tan válida como a de quen afirman que existiu o Holocausto. Na súa resposta, Pappé mostrouse máis ben evasivo, limitándose a sinalar que hai un corpus sólido de testemuños orais do que pode deducirse que o Holocausto tivo lugar.Ilan Pappé, ademais de dedicarse, entre as súas sesións cotiás de aeróbic, a boicotear universidades e salóns en nome desta concepción relativista e moralista da historia, esixe que as dirixentes israelís fagan o mesmo que fixo Jacques Chirac no 1995, cando no nome da República Francesa pediu perdón polo antisemitismo do réxime de Vichy, e que pidan perdón aos palestinos por todos os seus sufrimentos, causados polos xudeus e só por eles. Este é o verdadeiro rostro da nova historia, e non só en Israel. É o rostro que ofrecen todos os predicadores fanáticos, polo menos desde Savonarola, cruzados desa pulsión vingativa que, dicía Bertrand Russell, hoxe asume a forma da indignación moral e que tan só é "unha das formas que asume a crueldade".Por certo, o de "novelista fracasado", no título desta reseña, remitente á definición de historiador que daba Henry Louis Mencken, e de paso é un chosco a este xornalista gringo, herdeiro de Ambrose Bierce e aínda máis lúcido ca el, que me estraña (isto é o que se chama unha dona lítote) que apenas se coñeza en España e case nunca citen os seus xornalistas.
icios no ximnasio da Universidade de Haifa. Non me vexo quen de buscar e descubrir un só exemplo de historiador palestino ou exipcio ou saudí ou iraniano e un longo etcétera árabe ou musulmán que se dedique a facer coa historia oficial e canónica do seu pobo ou nación parecidas flexións e, ademais, reciba un estipendio por practicar este tipo de rutinas ximnásticas. O de Pappé é un caso, bastante frecuente entre predicadores, de mimetismo co obxecto do seu odio. Como outros neohistoriadores israelís, denunciou as interpretacións oficiais e canónicas da historia do seu país, pero, a diferenza de algúns deles, acabou producindo un relato igual de canónico e monolítico que o que pretende denunciar, aínda que cargado de leccións contrarias. Nada que obxectar, agás este matiz: que a historia é un arma cargada de pasado, e que cando lla pretende cargar de futuro o tiro adoita saír pola culata. Alleo a esta elemental ensino, Pappé fixo unha cruzada do seu particular ximnasia; valla dicir, utilizou a historia como ferramenta ou arma militante para poñela ao servizo dunha causa ideolóxica e vendela como "memoria histórica". Exactamente o mesmo que fixeron (e, ollo, deixaron xa de facer hai dúas décadas) os máis ardentes defensores da versión heroica da creación do Estado de Israel. Ilan Pappé presentouse ás eleccións de 1996 nas listas de Hadash, unha coalición de partidos israelís de esquerdas que inclúe o PC e cuxos afiliados e votantes son maioritariamente cidadáns árabes de Israel. O de menos é que se declare politicamente afecto a isto ou aquilo, e non serei eu, a diferenza de tantos dos seus detractores, quen o repróche. Entre outras cousas, porque o único laicismo que entendo e apoio non é o empeñado en seguir queimando conventos, senón o que leva máis de dous séculos repetindo, desde as páxinas da Enciclopedia, que o que faga o cidadán coas súas preferencias e prexuízos relixiosos e políticos (ou sexuais e raciais) é asunto moi seu e de nulo interese para o seu veciño. Agás –pero esta salvidade é o importante– que pretenda erixir as súas teimas persoais en criterios de valoración da realidade e imponérselas a outros. Precisamente o que fai noso neohistoriador. E non só cando escribe libros como o aquí indicado, senón cando participa activamente nas campañas a favor do boicot ás universidades israelís (Stephen Howe ofrece o mellor resumo deste vergoñoso episodio, visto desde Inglaterra) e contra a participación de escritores e editores israelís no último Salón do Libro de París. En 1948 os xudeus sionistas limparon étnicamente Palestina de palestinos: esta é a tese do libro de Pappé que agora se edita en España. Pese aos ximnásticos esforzos do autor por distorsionar algúns e coidadosamente seleccionados documentos de arquivo, é unha tese indemostrable. Pappé xesticula moito para convencernos de que o "plan" dos dirixentes sionistas consistiu en aproveitarse da debilidade dos dirixentes árabes da época (á cabeza dos cales se topaba o rei Abdulá de Xordania), a edénica ignorancia dos árabes da Palestina británica e as manipulables ansias de Realpolitik das recén nadas Nacións Unidas para impor os seus pérfidos designios de crear unha entidade monolíticamente xudía no étnico e sionista no político. É unha laboriosa construción, que ten o defecto de ser historicamente falsa. O seu compatriota e correlixionario en afáns neohistóricos Benny Morris (non menos crítico á hora de denunciar as masacres de palestinos perpetradas en 1948 pola Haganá, a antecesor do exército de Israel) achégase máis á verdade histórica ao desmontar o mito de que os perto de 700.000 palestinos que abandonaron os seus fogares en 1948 para converterse en refuxiados fixérono por propia vontade ou por efecto da propaganda árabe (tese da vella historiografía oficial israelí). Morris tamén documentou masacres, violacións e violencias indiscriminadas cometidas por milicias hebreas, pero, a diferenza de Pappé, deixa moi claro que todo iso non respondeu a un plan, senón que foi producíndose no marco dunha guerra lenta e prolongada que se remontaba, polo menos, a 1947, na que pereceron varios milleiros de xudeus e na que, ademais, interviñeron decisivamente as cinco nacións árabes que rexeitaron a resolución 181 da ONU para a formación de dous Estados, o de Israel e o de Palestina, cun reparto equitativo de terras da antigua Siria inferior ou a recente Palestina sometida a mandato británico. Xa que logo, A limpeza... é unha ficción, non un libro de historia. Un produto do máis fanático ximnasta dos novos historiadores israelís, marchamo que inxustamente reúne baixo o mesmo paraugas a profesionais máis serios e escrupulosos, como o mesmo Morris ou Tom Segev, e a outros adictos aos anabolizantes ideolóxicos, como Pappé, Avi Shlaim (O muro de ferro: Israel e o mundo árabe, Almed-Al Andalus e o Mediterráneo, 2003) ou Idith Zertal; aínda que desta convén aclarar que o seu libro máis famoso, Israel's Holocaust and the Politics of Nationhood, que a
índa non foi traducido ao español pero si ao catalán (A naceu i a mort: a Xoà no discurs i a política d'Israel, Lleonard Muntaner, 2006), é un pouco menos evidentemente esquemático e máis audaz metodoloxicamente: intenta unha síntese da historia das mentalidades de Maurice Halbwachs e Marc Bloch e as interpretacións filosóficas do sionismo elaboradas por Hannah Arendt. Aínda que súa tese non é nova (a dobre instrumentalización da Shoáh por Israel, nun primeiro momento para opoñer as virtudes heroicas do novo Estado pioneiro á covardía dos xudeus da Diáspora que se deixaron conducir ás cámaras de gas, e en segunda instancia para establecer unha identificación entre Israel e a figura da vítima), só logrou deslumbrar, en nosos predios, a catro gatos cataláns que, mira por onde, son tan nacionalistas de esquerdas como os sionistas de esquerdas israelís aos que deslumbra, como un sol nuclear, a posibilidade de que mañá Israel sexa borrado do mapa. En realidade, trátase dun reenfoque máis filosoficamente sofisticado da teses que xa expuxo, con bastante brillantez e moito máis rigor histórico, Tom Segev en The Seventh Million: the Israelis and the Holocaust (1993).En maior ou menor grao, o método utilizado polos novos historiadores israelís, cuxo obxectivo declarado e perfectamente lexítimo é someter a revisión os relatos canónicos da historiografía do seu país, é o relativismo histórico. Que consiste menos en situar nun mesmo plano valorativo, poñamos por caso, a descrición e análise do Holocausto e a negación da súa existencia que en proxectar os códigos morais e as conviccións ideolóxicas do historiador nos acontecementos do pasado. Unha operación que nada ten que ver coa disciplina da historia e todo coa política e a literatura, as dúas grandiosas fábricas de empatía e autoexculpación moral da humanidade.Vale a pena, máis que desgastarse en recorrentes citas diante do espello do libro de Pappé, remitir á valoración da súa obra que fixo o seu correlixionario Benny Morris:Pappé é un postmodernista orgulloso de selo. É alguén que pensa que non existe a verdade histórica, que a historia é tan só un compendio de narracións, tan diversas como quen participan nos seus acontecementos e procesos, e que é verdadeiro cada un destes relatos e verdadeira cada unha das súas interpretacións. Ademais, cre que todas as versións da historia son, no fondo, políticas e que, conscientemente ou non, promoven obxectivos políticos. Shlomo Aronson, un politólogo israelí, fai uns anos retó a Pappé a que tomase posición respecto do problema crucial para o relativismo histórico: se son lexítimas todas as interpretacións históricas, obviamente non existe a verdade histórica e, por ende, a interpretación dos negacionistas do Holocausto é tan válida como a de quen afirman que existiu o Holocausto. Na súa resposta, Pappé mostrouse máis ben evasivo, limitándose a sinalar que hai un corpus sólido de testemuños orais do que pode deducirse que o Holocausto tivo lugar.Ilan Pappé, ademais de dedicarse, entre as súas sesións cotiás de aeróbic, a boicotear universidades e salóns en nome desta concepción relativista e moralista da historia, esixe que as dirixentes israelís fagan o mesmo que fixo Jacques Chirac no 1995, cando no nome da República Francesa pediu perdón polo antisemitismo do réxime de Vichy, e que pidan perdón aos palestinos por todos os seus sufrimentos, causados polos xudeus e só por eles. Este é o verdadeiro rostro da nova historia, e non só en Israel. É o rostro que ofrecen todos os predicadores fanáticos, polo menos desde Savonarola, cruzados desa pulsión vingativa que, dicía Bertrand Russell, hoxe asume a forma da indignación moral e que tan só é "unha das formas que asume a crueldade".Por certo, o de "novelista fracasado", no título desta reseña, remitente á definición de historiador que daba Henry Louis Mencken, e de paso é un chosco a este xornalista gringo, herdeiro de Ambrose Bierce e aínda máis lúcido ca el, que me estraña (isto é o que se chama unha dona lítote) que apenas se coñeza en España e case nunca citen os seus xornalistas.
Comentarios