Considerado un inovador da linguaxe do cinema, o francês Lanzmann é un dos mais importantes intelectuais xudeus da actualidade. É, tamén, un dos poucos que defenden abertamente Israel. O seu documental de 1973, "Pourquoi Israel?" (Por que Israel?), unha reflexión sobre o Estado de Israel e o significado de ser xudeu, conseguiu influenciar, sexa polo seu contido sexa pola súa linguaxe, a millares de xudeus para emigrar para o Estado Xudeu. Claude Lanzmann foi unha das estrelas do Festival de Cinema de Cannes, o pasado ano 2007. "Pourquoi Israel?" foi exibido na sesión "Cannes Classic", selecto grupo de produccións anualmente presentadas durante o festexado evento. O documental está sendo lanzado en DVD, en distribución mundial, o que permitirá ser visto polo gran público. Desde que foi lanzado, era practicamente imposíbel encontrar algunha copia.
No filme, o primeiro dunha triloxia que inclue dous documentais - Shoá, de 1985, sobre o Holocausto; e Tzahal, de 1994, sobre as Forzas de Defensa de Israel -Lanzmann demonstra a devoción de toda unha vida profesional á reflexión e á cinematografía da moderna historia xudaica e do Estado de Israel. Segundo o cineasta, as tres obras lidan esencialmente coa mesma temática: o ser xudeu no mundo contemporaneo. Son diferentes facetas dun mesmo tema e revelan os fortes vínculos de Lanzmann co xudaísmo. A súa triloxía tamén mudou a estrutura tradicional dos documentaiss en termos de filmación, estilo e sistemática. Nado en París en 1925, é fillo dun matrimonio con forte vocación artística: o pai decorador e a nai, anticuaria. En 1940, após a invasión nazi de Francia, a súa família mudouse para a cidade de Clermont-Ferrand. O mozo Claude segue os pasos do pai e se afilia á Résistance, loitando contra as forzas nazis na Francia. Ao término da guerra, foi condecorado polo goberno francés coa medalla da Lexión de Honra.
Lanzmann, que estudou filosofia en Francia e Alemaña, comezou a carreira de xornalista ainda mozo, traballando para o xornal Le Monde. Foi o primeiro francés a viaxar pola Alemaña Oriental, ainda que clandestinamente, pois non conseguiu obter visado polos trámites legais. En 1952, coñeceu ao filósofo Jean-Paul Sartre, de quen se tornaria confidente e brazo-dereito, e a súa muller, Simone de Beauvoir. Os tres fundaran a célebre revista de socioloxia, política e actualidades, Les Temps Modernes, emblema dunha xeración. Como cineasta, acumulou varios premios, entre os cales o do Círculo de Crítica de Nova York (1985); da Crítica de Cinema de Los Angeles, 1985; e o Premio Peabody de Xornalismo, 1987, polo documental "Shoá". En 2004, recibiu o título de Doutor Honoris Causa da Escola Graduada Europea, de Suíza.
"Por que Israel?"
En 1952, catro anos após a fundación de Israel, Lanzmann fai a súa primeira viaxe ao país. Quería facer unha serie de reportaxes sobre o xoven Estado. O seu ollar perspicaz precisaba perscrutar todos os meandros dun país sobre o cal pretendía escribir. No navio que o levou até Israel coñeceu a algúns heroes da Guerra de Independencia, como o militar Ygal Allon. Non entanto, ao falar sobre aquel período, menciona outro pasaxeiro, Julius Ebenstein, musicólogo vienés que conseguira saír de Austria antes do Anschluss, en 1938, que se tornou nun amigo especial: "Mesmo sen ser un home de poses, convidoume para ficar na súa casa se un día pasaba por Tel Aviv. E foi o que fixen. Acabei alí, ficando máis de tres meses. Eran tempos moi difíciles, os alimentos eran racionados e chegabase a pasar fame...".
En 1952, catro anos após a fundación de Israel, Lanzmann fai a súa primeira viaxe ao país. Quería facer unha serie de reportaxes sobre o xoven Estado. O seu ollar perspicaz precisaba perscrutar todos os meandros dun país sobre o cal pretendía escribir. No navio que o levou até Israel coñeceu a algúns heroes da Guerra de Independencia, como o militar Ygal Allon. Non entanto, ao falar sobre aquel período, menciona outro pasaxeiro, Julius Ebenstein, musicólogo vienés que conseguira saír de Austria antes do Anschluss, en 1938, que se tornou nun amigo especial: "Mesmo sen ser un home de poses, convidoume para ficar na súa casa se un día pasaba por Tel Aviv. E foi o que fixen. Acabei alí, ficando máis de tres meses. Eran tempos moi difíciles, os alimentos eran racionados e chegabase a pasar fame...".
Mentres permaneceu no país, o cineasta procurou absorver todos os aspectos da xoven nación e da súa poboación, que loitaba para sobrevivir. Alí, tivo a oportunidade de confrontar a súa relación co xudaísmo. E concluiu: "A existencia de Israel xamais representou un risco ou incomodo para min, como francés... Xamais me censurei polos meus sentimentos como xudeu". Ao retornar a Paris, escribiu máis de cen páxinas, pero non terminou as reportaxes. Foron precisos 20 anos e outras viaxens a Israel para conseguir dar vida a o seu proxecto. Antes, en xuño de 1967, Lanzmann publicou na Temps Modernes un número especial sobre o conflito árabe-israelí, logo após a Guerra dos Seis dias. Un ano despois retorna a Israel e, cunha cámera na man, fai unha reportaxe sobre combates no Canal do Suez para a emisora de TV francesa, Panorama. Foi nesta época que coñeceu a Ariel Sharon. Na mesma viaxe, nun restaurante de Jerusalém, coñece a quen sería a súa esposa, Angelika Schrobsdorff. De volta á Francia, comezou a pensar nun documental. As reportaxes e as páxinas dun eventual libro transformaranse en "Por que Israel?". A obra, alén de atender os seus anceios persoais, é tamén unha resposta aos antigos colegas de loita contra o colonialismo francés, na Arxelia. Lanzmann queria deixar patente a diferenza entre a loita xustificada do Estado Xudeu pola sobrevivencia e o condenábel colonialismo europeo, en África e Asia. Traballou cerca de tres anos no documental, conseguindo realizalo a baixo custo.
Rematouno en 1973 dedicandollo a Angelika. O traballo foi selecionado polo Festival de Nova York e exibido no Lincoln Center, no primeiro dia da Guerra de Yom Kipur, en outubro daquel mesmo ano. Angelika, que o acompañaba, non suportou ficar lonxe de Israel e partiu inmediatamente para Jerusalem. O filme estreouse no circuito de Paris, cunha crítica triunfal."Por que Israel?" aborda a cuestión das inmigracións e dos problemas de adaptación dos recén chegados. Pasase no início da década de 1970, época dunha primeira onda de inmigración dos xudeus rusos. Dous irmans se reencontran depois dunha longa separación nunha sala do aeroporto. A cámera os acompaña. Ningén fala, só o silencio. Entra en escea outro xoven matrimonio ruso; os seus primeiros pasos son acompañados pola lente atenta do director. Algún tempo despois, o entusiasmo da lugar a amargura e a falta de integración os leva a querer voltar para a entón Unión Soviética.
Lanzmann di: "Até hoxe, non hai solucións fáciles." E engade: "Coñecin o anti-semitismo do préguerra, aterrorizante para unha crianza. Tentei imaxinar a desaparición de Israel...", di, ao concluir coas palabras: "Ser xudeu é unha condición coa cal se nace, mais é tamén unha conquista. E o Estado de Israel foi fundamental para a conseguirmos".
"Shoá"
Dez anos despois de "Por que Israel?", Lanzmann lanzou "Shoá". Con nove horas e media de duración, é un filme especial. Lanzado en Paris no verán de 1985, foi exibido por primeira vez no Brasil durante unha mostra paralela do II Festival Internacional de Cinema, en novembro daquel ano. O filme non presenta explicitamente os horrores dos campos de concentración, só os testemuños dos sobreviventes.
Dez anos despois de "Por que Israel?", Lanzmann lanzou "Shoá". Con nove horas e media de duración, é un filme especial. Lanzado en Paris no verán de 1985, foi exibido por primeira vez no Brasil durante unha mostra paralela do II Festival Internacional de Cinema, en novembro daquel ano. O filme non presenta explicitamente os horrores dos campos de concentración, só os testemuños dos sobreviventes.
Para lograr este dificil "casamento", Lanzmann entrevistou decenas de persoas desde 1974, cando iniciou o proxecto. Foron entrevistas torturantes, emotivas, sempre difíciles e minuciosas ao extremo. Realizadas en varios idiomas e en varios lugares do mundo, sobretodo en Polonia, onde se localizaban os maiores campos nazis. Nalgunhas secuencias, Lanzmann conduce a sobreviventes a Auschwitz, Treblinka, Sobibor, onde os entrevista.
Segundo especialistas no tema, Shoá é o documental definitivo sobre o Holocausto. O seu único foco é a chamada "Solución Final", o plano elaborado e executado por Hitler para erradicar os xudeus de Europa. Lanzmann xamais indaga o porque do xenocídio, mais tenta desvendar como aconteceu. Revela como seis millóns de xudeus foron deixados á propia e tráxica sorte por toda unha humanidade cruelmente silenciosa e pasiva.
Segundo especialistas no tema, Shoá é o documental definitivo sobre o Holocausto. O seu único foco é a chamada "Solución Final", o plano elaborado e executado por Hitler para erradicar os xudeus de Europa. Lanzmann xamais indaga o porque do xenocídio, mais tenta desvendar como aconteceu. Revela como seis millóns de xudeus foron deixados á propia e tráxica sorte por toda unha humanidade cruelmente silenciosa e pasiva.
"Tzahal" e outros
En 1994, Lanzmann estivo en Israel para o lanzamento de "Tzahal", documental de máis de cinco horas sobre as Forzas de Defensa de Israel. Realizado através de testemiñas de militares e de civis, é considerado unha das mellores tentativas de comprensión sobre os fundamentos ideolóxicos do exército cidadán israelí, recoñecido coma un dos mellores do mundo. Entre os temas abordados están a conducta en combate, militarismo como valor e o prezo de vivir nunha sociedade dominada pola guerra. Un punto de destaque na narrativa é a frase dita por Ehud Barak, futuro Primeiro Ministro de Israel que, na época, era Xeneral de Exército: "No Tzahal, cada soldado carga o sentimento de que é preciso vencer. Non hai espazo para a derrota. Non hai posibilidade de rendición. Non hai liña de replegue".
A centralidade do exército como unha das mais sagradas instituicións na sociedade israelí deriva do feito de que en poucas décadas de independencia o país xá tivo que enfrentarse a cinco guerras (vale lembrar que o filme foi lanzado en 1994). O cineasta comeza o filme mergullando directamente nos sentimentos dos combatentes, máis especificamente o medo da morte e a sensación de culpa que se abate sobre quen sobrevive diante da perda dos seus compañeiros de batallão. Analiza detalladamente a Guerra de Yom Kipur, un momento decisivo na historia de Israel, o seu significado para quen estaba no campo de batalla e para a sociedade, en xeral. A obra mostra, tamén, grupos de mozos israelís debatendo sobre como integrar o exército na súa vida.
En 1997, Lanzmann lanzou "A Visitor from the Living" (Un visitante do mundo dos vivos), elaborado a partir dunha entrevista con Maurice Rossel, en 1979, cando filmaba Shoá. Como representante da Cruz Vermella, Rossel fora enviado, en 1944, para inspeccionar Theresienstadt, próximo a Praga, local escollido polos nazis como "gueto-modelo de Hitler". Na conclusión da sua visita, Rossel dis non ter percibido nada de "anormal" no gueto. Asi, o cineasta procura mostrar como o Holocausto pode acontecer, co beneplácito dun mundo repleto de seres humanos "chamados" decentes.
Lanzmann tense posicionado aberta e fortemente contrario a aqueles que se empeñan en "tentar entender" a Hitler. Clasifica a idea, cruamente, de "obscena", unha tentativa de silenciar a voz e a eterna dor das vítimas e dos sobreviventes do Holocausto.
En 2001, no Festival de Cannes, Lanzmann presentou outro traballo: Sobibor, 14 de Outubro de 1943, Catro Horas da Tarde. O título fala do início da ben-sucedida rebelión nese campo de concentración no que os nazis asasinaran 260.000 xudeus. O documental está baseado en longas entrevistas con Yehuda Lerner, un dos insurxentes do campo. Lerner, na época con apenas 17 anos, conseguiu fuxir xunto con outros 365 internos, dos cales só 47 sobreviviron á guerra. A rebelión levou ao peche do campo e ao fim da matanza en Sobibor.
En 1994, Lanzmann estivo en Israel para o lanzamento de "Tzahal", documental de máis de cinco horas sobre as Forzas de Defensa de Israel. Realizado através de testemiñas de militares e de civis, é considerado unha das mellores tentativas de comprensión sobre os fundamentos ideolóxicos do exército cidadán israelí, recoñecido coma un dos mellores do mundo. Entre os temas abordados están a conducta en combate, militarismo como valor e o prezo de vivir nunha sociedade dominada pola guerra. Un punto de destaque na narrativa é a frase dita por Ehud Barak, futuro Primeiro Ministro de Israel que, na época, era Xeneral de Exército: "No Tzahal, cada soldado carga o sentimento de que é preciso vencer. Non hai espazo para a derrota. Non hai posibilidade de rendición. Non hai liña de replegue".
A centralidade do exército como unha das mais sagradas instituicións na sociedade israelí deriva do feito de que en poucas décadas de independencia o país xá tivo que enfrentarse a cinco guerras (vale lembrar que o filme foi lanzado en 1994). O cineasta comeza o filme mergullando directamente nos sentimentos dos combatentes, máis especificamente o medo da morte e a sensación de culpa que se abate sobre quen sobrevive diante da perda dos seus compañeiros de batallão. Analiza detalladamente a Guerra de Yom Kipur, un momento decisivo na historia de Israel, o seu significado para quen estaba no campo de batalla e para a sociedade, en xeral. A obra mostra, tamén, grupos de mozos israelís debatendo sobre como integrar o exército na súa vida.
En 1997, Lanzmann lanzou "A Visitor from the Living" (Un visitante do mundo dos vivos), elaborado a partir dunha entrevista con Maurice Rossel, en 1979, cando filmaba Shoá. Como representante da Cruz Vermella, Rossel fora enviado, en 1944, para inspeccionar Theresienstadt, próximo a Praga, local escollido polos nazis como "gueto-modelo de Hitler". Na conclusión da sua visita, Rossel dis non ter percibido nada de "anormal" no gueto. Asi, o cineasta procura mostrar como o Holocausto pode acontecer, co beneplácito dun mundo repleto de seres humanos "chamados" decentes.
Lanzmann tense posicionado aberta e fortemente contrario a aqueles que se empeñan en "tentar entender" a Hitler. Clasifica a idea, cruamente, de "obscena", unha tentativa de silenciar a voz e a eterna dor das vítimas e dos sobreviventes do Holocausto.
En 2001, no Festival de Cannes, Lanzmann presentou outro traballo: Sobibor, 14 de Outubro de 1943, Catro Horas da Tarde. O título fala do início da ben-sucedida rebelión nese campo de concentración no que os nazis asasinaran 260.000 xudeus. O documental está baseado en longas entrevistas con Yehuda Lerner, un dos insurxentes do campo. Lerner, na época con apenas 17 anos, conseguiu fuxir xunto con outros 365 internos, dos cales só 47 sobreviviron á guerra. A rebelión levou ao peche do campo e ao fim da matanza en Sobibor.
Comentarios