Por Robin Stoller
Analiza os vínculos entre certa esquerda política e o antisemitismo, subliñando a importancia da loita contra esa ideoloxía. Stoller considera que gran parte da esquerda nunca entendeu que o antisemitismo non é "só" discriminación ou dominio, senón que sempre leva a posibilidade de exterminio. Segundo o autor, a esquerda e a esquerda radical promoven xeitos específicos de antisemitismo, diferentes a outras correntes políticas. Unha persoa de esquerdas pode auto declararse antifascista, antirracista e ao mesmo tempo ser antisemita. A esquerda é un actor social e político de gran relevancia, polo que é imprescindible contar con ela como aliado na loita contra o antisemitismo. Robin Stoller é director do Instituto Internacional para a Educación e a Investigación sobre o Antisemitismo con sede en Berlín. O autor está vinculado aos movementos de esquerda alemáns desde os anos noventa.
Referireime neste artigo ao problema do antisemitismo en certa esquerda política e subliñarei a importancia de combater contra esa ideoloxía. Ademais da miña definición de antisemitismo; disecionarei dous dos problemas que hai que afrontar para realizar unha análise seria desta realidade. En primeiro lugar, se o noso obxectivo é modificar actitudes e ideas nesa esquerda, debemos entender o que para eles é o antisemitismo; a continuación é necesario analizar as manifestacións e as tradicións antisemitas da esquerda mesma. Terminarei o texto con algunhas reflexións sobre o que considero son cambios necesarios que a esquerda debería asumir. A perspectiva crítica da miña análise vén determinada pola miña propia militancia na esquerda, que comezou en Alemaña a principios e mediados dos noventa cando entre a formar parte de grupos antifascistas. A reunificación de Alemaña, a vitoria da selección nacional de fútbol no mundial e o debate sobre o chamado "dereito de Asilo" mostrounos o agresivo dun nacionalismo alemán que pode actuar se se dan as circunstancias que o propician. Así vimos como naquela época empezaron a proliferar ataques a inmigrantes, casas de refuxiados e solicitantes de asilo; agresións a cidadáns xudeus, profanación de cemiterios e propiedades da comunidade xudía, ataques a homosexuais, militantes de esquerdas e persoas cuxa aparencia saír da "normalidade" ou pertencían a sectores subculturais. Aínda que unha gran parte destes actos criminais foron perpetrados por neonazis e skinheads, houbo unha gran complicidade e simpatía tanto coas accións como co pensamento de fondo na poboación 'normal' das diferentes partes de Alemaña e en diversos sectores sociais. Ademais, certos elementos dos aparellos do Estado defenderon e lexitimizaron esas ideas e/ou accións violentas (1). A mediados dos 90 participei nun grupo antifascista, auto denominado de esquerda, con toda a iconografía e universo ideolóxico ao uso, en síntese, pano palestino e demonización dos Estados Unidos. Definía a palabra "antifascismo" como a loita contra os nazis, o racismo, o Estado racista, estar en favor das loitas de liberación nacional e sobre todo, estar en contra dos Estados Unidos e en favor dos palestinos como vitimas das anteriores vitimas -os xudeus-. A palabra antisemitismo relacionábaa cos nazis do "Terceiro Reich". A esquerda tradicional aliñada ao redor dos partidos comunistas, a nova esquerda xurdida a partir dos anos 70 e a sociedade alemán influíronme a coñecer e recoñecer o problema do antisemitismo. O que me parece importante diso é que ditos pensamentos son moi comúns aos diferentes sectores da esquerda, ata máis aló de Europa. A importancia do tema véxoo por tres razóns: Primeira, o antisemitismo é unha ideoloxía de exterminio. Logo de Auschwitz sabemos que a ideoloxía antisemita condúcenos ao xenocidio. O Antisemitismo é moito máis que un simple forma prexuízo ou forma de discriminación, e os seus mecanismos operan de xeito distinto a outras forma de dominio e marxinación. Como segunda razón vexo que a esquerda e a esquerda radical promoven formas específicas de antisemitismo, diferentes a outras correntes políticas aínda que tamén garden relación con estas. Unha persoa de esquerdas pode auto declararse antifascista, antirracista e ao mesmo tempo ser antisemita. A terceira razón está relacionada co papel que xoga a esquerda dentro do ámbito político. A esquerda e a esquerda radical teñen experiencia de loita e son actores sociais de gran importancia. Polo que é imprescindible contar con ela como aliado na loita contra o antisemitismo.
Definición de antisemitismo e a súa concepción desde certas partes da esquerda
Cando se usa o termo antisemitismo enténdese en xeral o odio cara aos xudeus. Cando eu falo de antisemitismo falo do antisemitismo moderno que é algo máis que ter prexuízo contra os xudeus. O antisemitismo moderno distínguese do antixudaísmo clásico, en que este está baseado no odio relixioso dos cristiáns cara aos xudeus. O antisemitismo moderno xurdiu co desenvolvemento da sociedade burguesa-capitalista, dos estados-nacións, do concepto moderno de nación, do cambio das estruturas sociais e das novas formas de funcionamento do capitalismo no século XIX. A complexidade dos mecanismos do capitalismo, xunto cos cambios sociais, dificultaban a comprensión dun sistema que para eles era malo, polo que se desenvolveron actitudes sociais de "procura de culpables". O non entender a "auto-dinámica do capitalismo" e chegar á conclusión de que a xente vía reducidas as súas opcións de elección sobre o devir da sociedade e comprobar, que o propio capitalismo era un axente de 
cambio que ademais producía crise e miserias de gran magnitude, produciron o fenómeno coñecido como a personalización de dinámicas que aínda son sistémicas. O capitalismo impón regras (sistémicas) de obrigado cumprimento para todo o mundo. Con todo, téndese a pensar que esa dinámica ten responsables (2). Ademais o capitalismo xera a diferenciación da esfera produtiva (p.e. capital produtivo) e a esfera financeira (p.e. capital financeira: bancos, accións...). Na percepción de moita xente - sobre todo da esquerda - a produción aparece como o bo e as finanzas como o malo, a pesar de que son complementarios. Neste contexto, o concepto de nación que xorde coa aparición do estado-nación define quen son parte e quen non de si mesma, é dicir, define, os "termos de exclusión do conxunto común". Este concepto de exclusión varía segundo os casos, pero todos os Estados de Europa crearon os seus propios mitos orixinarios xenealóxicos (3). O papel dos xudeus no contexto do xurdimento do capitalismo era ambivalente. Por unha banda, nalgúns países da Europa decimonónica, o estado-nación era un axente de emancipación dos xudeus, recoñecéndolles os seus dereitos de cidadanía, por outro, en Europa imperaba a tradición cristiá-anti xudía que excluía aos xudeus de moitos sectores sociais, con prohibicións de practicar un oficio entre outras cousas. A única opción para garantir unha participación social normalizada era a conversión ao cristianismo. O xurdimento da sociedade burguesa-capitalista permitiu o acceso a novos sectores sociais, nos que entraron en gran número, por encima do resto da poboación. Nalgúns dos novos sectores os xudeus estaban sobre representados. Os xudeus de entón habitaban en diferentes países. Amplos sectores da opinión pública non os consideraban parte integrante das súas respectivas nacións; Ate, ate o punto de que para os antisemitas eran vistos como a "anti-nación". Aínda que cada perspectiva nacionalista é diferente e xa que logo tamén a súa percepción dos xudeus, existen elementos comúns, como que o concepto de nación leva o perigo da exclusión dos xudeus, debido á tendencia intrínseca do concepto nación a homoxeneizar aos seus integrant
es, e a que os xudeus poderían "ser unha boa chiba expiatoria" ou inimigo común de todas as nacións. Os antisemitas percibían a realidade da seguinte forma. Os xudeus estaban sobre representados nos novos sectores sociais capitalistas, e eran os culpables daqueles cambios que non lles gustaban. A dialéctica estaba servida. As forzas de produción enfrontaríanse ás esferas financeiras, e a nación ao cosmopolitismo. En síntese, era para os antisemitas a "nación contra os xudeus". O antisemitismo moderno ten unha característica nova. As circunstancias históricas e sociais permitían concentrar no antisemitismo a crítica aos novos cambios e funcionamentos sociais. É entón cando xorden con forza as teses de "a conspiración xudía" ou "a conspiración xudía mundial", que permitían aos cidadáns nacionais "defenderse dos xudeus". Disto á conclusión de que para "para acabar cos problemas hai que acabar cos xudeus", hai tan só un paso. Gran parte da esquerda nunca entendeu que: Primeiro, o antisemitismo non é "só" discriminación ou dominio, senón que sempre leva a posibilidade de exterminio. Segundo, antisemitismo non é o mesmo que racismo, aínda que ás veces aparece en articulacións racistas. Terceiro, despois do Holocausto sabemos que o capitalismo e a explotación non é o peor que pode pasar. O peor foi o proxecto de exterminación mundial dos xudeus. Por iso a loita contra o antisemitismo debería ser prioritaria, xa que agora coñecemos o seu "potencial destrutor". Cuarto, desde o punto de vista teórico e emancipatorio non se pode seguir tan facilmente co universalismo da emancipación. O Holocausto imponnos a conciencia sobre a importancia e o perigo do antisemitismo.
cambio que ademais producía crise e miserias de gran magnitude, produciron o fenómeno coñecido como a personalización de dinámicas que aínda son sistémicas. O capitalismo impón regras (sistémicas) de obrigado cumprimento para todo o mundo. Con todo, téndese a pensar que esa dinámica ten responsables (2). Ademais o capitalismo xera a diferenciación da esfera produtiva (p.e. capital produtivo) e a esfera financeira (p.e. capital financeira: bancos, accións...). Na percepción de moita xente - sobre todo da esquerda - a produción aparece como o bo e as finanzas como o malo, a pesar de que son complementarios. Neste contexto, o concepto de nación que xorde coa aparición do estado-nación define quen son parte e quen non de si mesma, é dicir, define, os "termos de exclusión do conxunto común". Este concepto de exclusión varía segundo os casos, pero todos os Estados de Europa crearon os seus propios mitos orixinarios xenealóxicos (3). O papel dos xudeus no contexto do xurdimento do capitalismo era ambivalente. Por unha banda, nalgúns países da Europa decimonónica, o estado-nación era un axente de emancipación dos xudeus, recoñecéndolles os seus dereitos de cidadanía, por outro, en Europa imperaba a tradición cristiá-anti xudía que excluía aos xudeus de moitos sectores sociais, con prohibicións de practicar un oficio entre outras cousas. A única opción para garantir unha participación social normalizada era a conversión ao cristianismo. O xurdimento da sociedade burguesa-capitalista permitiu o acceso a novos sectores sociais, nos que entraron en gran número, por encima do resto da poboación. Nalgúns dos novos sectores os xudeus estaban sobre representados. Os xudeus de entón habitaban en diferentes países. Amplos sectores da opinión pública non os consideraban parte integrante das súas respectivas nacións; Ate, ate o punto de que para os antisemitas eran vistos como a "anti-nación". Aínda que cada perspectiva nacionalista é diferente e xa que logo tamén a súa percepción dos xudeus, existen elementos comúns, como que o concepto de nación leva o perigo da exclusión dos xudeus, debido á tendencia intrínseca do concepto nación a homoxeneizar aos seus integrant
es, e a que os xudeus poderían "ser unha boa chiba expiatoria" ou inimigo común de todas as nacións. Os antisemitas percibían a realidade da seguinte forma. Os xudeus estaban sobre representados nos novos sectores sociais capitalistas, e eran os culpables daqueles cambios que non lles gustaban. A dialéctica estaba servida. As forzas de produción enfrontaríanse ás esferas financeiras, e a nación ao cosmopolitismo. En síntese, era para os antisemitas a "nación contra os xudeus". O antisemitismo moderno ten unha característica nova. As circunstancias históricas e sociais permitían concentrar no antisemitismo a crítica aos novos cambios e funcionamentos sociais. É entón cando xorden con forza as teses de "a conspiración xudía" ou "a conspiración xudía mundial", que permitían aos cidadáns nacionais "defenderse dos xudeus". Disto á conclusión de que para "para acabar cos problemas hai que acabar cos xudeus", hai tan só un paso. Gran parte da esquerda nunca entendeu que: Primeiro, o antisemitismo non é "só" discriminación ou dominio, senón que sempre leva a posibilidade de exterminio. Segundo, antisemitismo non é o mesmo que racismo, aínda que ás veces aparece en articulacións racistas. Terceiro, despois do Holocausto sabemos que o capitalismo e a explotación non é o peor que pode pasar. O peor foi o proxecto de exterminación mundial dos xudeus. Por iso a loita contra o antisemitismo debería ser prioritaria, xa que agora coñecemos o seu "potencial destrutor". Cuarto, desde o punto de vista teórico e emancipatorio non se pode seguir tan facilmente co universalismo da emancipación. O Holocausto imponnos a conciencia sobre a importancia e o perigo do antisemitismo. O Antisemitismo dentro da Esquerda. Propostas de consideración
1. Determinados sectores da esquerda aínda apoian o concepto de nación homoxénea en contra dunha perspectiva cosmopolita
2. Personaliza nas súas críticas as dinámicas do capitalismo. Búscanse responsables, fala de lobby, conspiración e xente que domina o mundo, á que culpabiliza das miserias que xera o capitalismo, no canto de analizar a súa propia dinámica sistémica. Certos sectores do Movemento antiglobalización tenden a analizar o capitalismo a través de "forzas" que veñen desde fóra e que son un perigo para a propia nación. Eses conceptos poden ser conectados facilmente coa idea dunha "conspiración xudía".
3. Amplos sectores non entenden o problema do antisemitismo e a necesidade de que haxa un estado xudeu que pode servir como refuxio para os seus cidadáns e no cal poidan defenderse dos antisemitas.
4. Non entenden que o conflito Israelí-Palestino/Árabe tamén está determinado polo antisemitismo. Hai actores moi importantes que son antisemitas e que queren acabar con Israel e os xudeus en xeral.
5. O antisemitismo moitas veces está apoiado por partes da esquerda. A esquerda trata ao Estado xudeu con criterios especiais que aplica en exclusiva a Israel, e non a outros estados, definíndoo como "opresor" ou "estado de apartheid".
6. Certa esquerda nega unha memoria xusta do Holocausto. Fala máis sobre as vítimas de esquerdas que morreron baixo do Nacionalsocialismo que do proxecto xenocida en si mesmo. O antisemitismo para moitos só é unha forma de racismo, ou discriminación.
7. Existe unha tendencia de grandes sectores da esquerda a recoñecer de xeito simplificado ás nacións ou pobos como os únicos actores reais en conflitos e situacións políticas, fóra de todo matiz e diferenciación interna. Por exemplo, adoitan falar dos palestinos/Árabes como colectivos homoxéneos en loita contra Israel ou os EE.UU. Da mesma xeito, que certo sector do movemento antirracista reduce aos inmigrantes á condición exclusiva de vítimas. Pola súa ignorancia e polo seu antisemitismo partes da esquerda apoian a loita contra de Israel en termos resistencialistas e de "pobo oprimido".
Notas ao pé:
(1) Véxanse por exemplo o caso dos ataques en Rostock-Lichtenhagen no ano 1992.
(2) Con isto non quero expresar que estes actores non teñan ningunha influencia
(3) Ao contrario que os EE.UU. que é un país de inmigración. O patriotismo dos EE.UU. non é o mesmo que o europeo. INFOMEDIO agradece a Robin Stoller por esta colaboración Este relatorio foi presentada na "Conferencia Internacional: Análise e Estratexias contra o Antisemitismo" que tivo lugar en Madrid do 26 ao 28 de novembro, organizada polo Movemento contra a Intolerancia e o Instituto Internacional para a Educación e a Investigación sobre o Antisemitismo
Comentarios