Por Abraham Huberman
Orixe ideolóxica da política nazi nos anos 30 para os enfermos mentais, que a partir de 1942 derivou nos grandes centros de matanza a escala industrial, onde o médico pasou a ser un asasino con diploma. A combinación destes dous termos parece unha incongruencia, pois a esencia, a misión mesma do medicamento é salvar vidas, aliviar os sufrimentos. Como puido darse na Alemaña nazi tal monstruosa combinación? Para iso é necesario remontarse un pouco a épocas anteriores, especialmente ao século XIX, que foi cando comezaron a elaborarse teorías que logo puideron ser implementadas. Por suposto que xa moito antes se sabía que había seres humanos de diferentes aspectos. Cando os europeos chegaron a América puideron comprobalo, pero recentemente no século XIX, grazas ao traballo de certos antropólogos, chegouse á conclusión de que as diferenzas implicaban tamén xuízos de valor. Había seres humanos cuxas vidas valían menos que outras. E tamén unha serie de conclusións sociais: o seu estado de pobreza ou atraso, non era circunstancial, senón algo orgánico que xamais podía nin debía ser cambiado, se non se quería violentar as "leis obxectivas" da natureza. A Revolución Francesa alterou eses conceptos ao declarar como un principio universal a igualdade dos homes ante a lei, ademais de sancionar os principios de liberdade e fraternidade. Algúns círculos sociais consideraron que eses principios atacaban e intentaban destruír costumes e modelos sociais aceptados desde tempos inmemoriais. Ademais, o vertixinoso desenvolvemento industrial e urbanístico creou unha serie de problemas sociais: amoreamento, enfermidades sociais fixéronse presentes. Mais curiosamente, non se culpou ás novas condicións creadas polo 
industrialismo de ser responsables. Os enfermos mesmos, é dicir, as vítimas, pasaron a ser os culpables, por ser pobres e enfermos, pois iso era un sinal da súa "inferioridade racial" un signo de dexeneración hereditaria. Creouse unha nova "pseudo-ciencia" chamada hixiene racial, cuxos ideólogos foron psiquiatras e antropólogos. Eles proporcionaron os instrumentos ideolóxicos para unha solución biolóxica a un problema que era eminentemente social. Non era a enfermidade a que debía ser eliminada, senón os seus portadores. Coa chegada dos nazis ao poder en 1933, creáronse as condicións perfectas para que estas ideas asasinas puidesen ser postas en práctica. Como é sabido, xa en 1933 ordenouse en Alemaña que certa categoría de persoas fosen esterilizadas a fin de que non puidesen reproducirse e propagar as súas "taras hereditarias". Xa en 1923 Hitler anunciara que prohibiría os matrimonios entre alemáns e estranxeiros, en particular con negros e xudeus. Alemaña requiría remedios violentos, talvez ate "amputacións". Todas esas medidas producirían unha depuración racial. Na última páxina do seu libro "A miña Loita" Hitler dicía: "Un estado que nunha época de contaminación das razas procura celosamente pola conservación dos mellores elementos da súa, un día debe converterse no amo da Terra". Estas ideas, por si mesmas non foron a fonte do desastre. Cando en 1947 se estaban xulgando a eses médicos asasinos, dixo Alexander Misterlich, o delegado oficial do Colexio de médicos de Alemaña Occidental: "Antes de que tales ideas puidesen traducirse en feitos monstruosos e en rutina diaria, tiveron que cruzarse dúas correntes cuxos resultado foron que o médico pasou a ser un asasino con diploma, autorizado non para curar senón para matar". O ser humano deixou de ser unha criatura sufriente: pasou a ser un "caso" ou un número tatuado no brazo. A isto hai que agregar as graves consecuencias das crises económicas e políticas que afectaron a Alemaña durante boa parte da década do vinte e sobre todo a comezos da década do trinta, coa súa secuela de reducións orzamentarias para atender a saúde da poboación. O resultado foi que miles de médicos comezaron a afiliarse ao partido nazi. Moitos que chegaron a devandita profesión levados polo idealismo, axiña sentiron as limitacións que a ciencia lles impuña. Comezouse a abrir paso a idea de que habían non só seres inferiores que deberían ser esterilizados, senón que tiñan que ser totalmente eliminados, porque eran "consumidores innecesarios e improdutivos" aos que habería que manter ate que morresen naturalmente. Xa durante os primeiros anos do réxime nazi, comezouse a realizar unha profunda campaña por medio de posters que demostraban a cantidade de diñeiro crecente que o Estado debía gastar para manter a nenos defetuosos, fronte a sumas moito menores que se dedicaban aos nenos sans. O obxectivo era claro. Se ese diñeiro se dedicase aos nenos sans, estes poderían desenvolverse moito mellor. Eran os enfermos e portadores de enfermidades xenéticas os culpables por esa situación. E por se iso fora pouco, noutro poster había figuras humanas: un home adulto cargaba sobre os seus ombreiros dúas criaturas deformes, con rostros de monos. O peso de ambos nenos angústiao.
industrialismo de ser responsables. Os enfermos mesmos, é dicir, as vítimas, pasaron a ser os culpables, por ser pobres e enfermos, pois iso era un sinal da súa "inferioridade racial" un signo de dexeneración hereditaria. Creouse unha nova "pseudo-ciencia" chamada hixiene racial, cuxos ideólogos foron psiquiatras e antropólogos. Eles proporcionaron os instrumentos ideolóxicos para unha solución biolóxica a un problema que era eminentemente social. Non era a enfermidade a que debía ser eliminada, senón os seus portadores. Coa chegada dos nazis ao poder en 1933, creáronse as condicións perfectas para que estas ideas asasinas puidesen ser postas en práctica. Como é sabido, xa en 1933 ordenouse en Alemaña que certa categoría de persoas fosen esterilizadas a fin de que non puidesen reproducirse e propagar as súas "taras hereditarias". Xa en 1923 Hitler anunciara que prohibiría os matrimonios entre alemáns e estranxeiros, en particular con negros e xudeus. Alemaña requiría remedios violentos, talvez ate "amputacións". Todas esas medidas producirían unha depuración racial. Na última páxina do seu libro "A miña Loita" Hitler dicía: "Un estado que nunha época de contaminación das razas procura celosamente pola conservación dos mellores elementos da súa, un día debe converterse no amo da Terra". Estas ideas, por si mesmas non foron a fonte do desastre. Cando en 1947 se estaban xulgando a eses médicos asasinos, dixo Alexander Misterlich, o delegado oficial do Colexio de médicos de Alemaña Occidental: "Antes de que tales ideas puidesen traducirse en feitos monstruosos e en rutina diaria, tiveron que cruzarse dúas correntes cuxos resultado foron que o médico pasou a ser un asasino con diploma, autorizado non para curar senón para matar". O ser humano deixou de ser unha criatura sufriente: pasou a ser un "caso" ou un número tatuado no brazo. A isto hai que agregar as graves consecuencias das crises económicas e políticas que afectaron a Alemaña durante boa parte da década do vinte e sobre todo a comezos da década do trinta, coa súa secuela de reducións orzamentarias para atender a saúde da poboación. O resultado foi que miles de médicos comezaron a afiliarse ao partido nazi. Moitos que chegaron a devandita profesión levados polo idealismo, axiña sentiron as limitacións que a ciencia lles impuña. Comezouse a abrir paso a idea de que habían non só seres inferiores que deberían ser esterilizados, senón que tiñan que ser totalmente eliminados, porque eran "consumidores innecesarios e improdutivos" aos que habería que manter ate que morresen naturalmente. Xa durante os primeiros anos do réxime nazi, comezouse a realizar unha profunda campaña por medio de posters que demostraban a cantidade de diñeiro crecente que o Estado debía gastar para manter a nenos defetuosos, fronte a sumas moito menores que se dedicaban aos nenos sans. O obxectivo era claro. Se ese diñeiro se dedicase aos nenos sans, estes poderían desenvolverse moito mellor. Eran os enfermos e portadores de enfermidades xenéticas os culpables por esa situación. E por se iso fora pouco, noutro poster había figuras humanas: un home adulto cargaba sobre os seus ombreiros dúas criaturas deformes, con rostros de monos. O peso de ambos nenos angústiao.A guerra: unha oportunidade para o asasinato
O 1 de Setembro de 1939, o mesmo día en que Alemaña atacou a Polonia, Hitler asinou un decreto que autorizaba aos médicos psiquiatras a solicitar informes ás institucións para enfermos mentais e entregar a aqueles, que ao seu xuízo, non tiñan unha cura previsible, non podían traballar, pero tamén se incluían outras persoas que noutra sociedade non serían considerados enfermos mentais: depresivos, inadaptados ou ate presos políticos. Ese programa, como todos os plans asasinos implementados polos nazis recibiu nomes en clave. Este mal chamado plan de eutanasia, recibiu o nome crave de T-4, porque a oficina central do mesmo topábase na rúa Tiergarten 4 de Berlín. Curiosamente "Tiere" en alemán significa animal, fera. O edificio foi logo totalmente destruído polos bombardeos. Os directores de institucións psiquiátricas recibiron cuestionarios onde se lles preguntaba sobre o tipo de enfermidade, tempo de internación e capacidade para o traballo. Aos directores díxoselles que esas preguntas tiñan que ver coa economía de guerra, pero non sobre o obxectivo último. Logo de reunidos os cuestionarios, unha comisión de tres médicos, sobre un total de trinta que formaba o equipo, visitaba os establecementos e decidía quen viviría e quen morrería. Estes últimos inmediatamente eran transportados a centros de matanza onde eran asasinados por medio de gas. O proceso de eliminación comezou o 9 de ou
tubro de 1939 e prolongouse ate agosto de 1941, cando estalou unha onda de protestas, lideradas polo arcebispo von Galen. Segundo un cálculo estatístico preparado anteriormente, sobre unha poboación de setenta millóns coa que entón contaba Alemaña, tíñase por aceptado que o 0,01% eran enfermos mentais incurables. Ate a data da suspensión temporal dos asasinatos, deberían asasinar a 70.000 enfermos. Cunha típica pedantería xermana informaron que lamentablemente ese número fora superado en 243 persoas, é dicir, superaran a marca que estableceran. Con todo, as matanzas non cesaron, senón que foron suspendidas para tomarse un tempo e estudar novas medidas. Pensouse en aplicar novos criterios de selección, incluíndo nas listas de futuros candidatos para ser asasinados aos enfermos tuberculosos, persoas maiores incapaces de traballar e que non podían permanecer moito tempo nun mesmo traballo. Todos foron igualmente considerados minisvalidos, c
uxas vidas carecían de valor para a economía alemá. Existía ademais o formidable pretexto de que, debido á guerra, necesitábanse máis e máis camas nos hospitais alemáns para atender aos feridos de guerra. Loxicamente quedaba aberta a pregunta: Que pasaría con esas vítimas de guerra que non puidesen traballar ou resultasen cunha grave enfermidade mental, como consecuencia da súa participación na guerra? Matalos resultaba máis barato que mantelos con vida. Pero tamén corrían a mesma sorte os pacientes que estaban detidos legalmente por virtude dunha condena ou aqueles de orixe xudía, é dicir aqueles que como resultado da súa clasificación social ou racial non necesitaban de ningunha resolución médica para ordenar o seu asasinato. Mentres tanto, os responsables da execución de devandito plan, ante o requirimento dos médicos, aceptaron emitir instrucións máis precisas a fin de reducir o número de pacientes mentais crónicos, aínda que tomaron en conta a posibilidade de realizar previamente unha terapia intensiva. Ate pensaron en abrir dous departamentos dedicados á investigación neurolóxica e psiquiátrica básica, planeando tamén emitir a súa propia publicación científica cos resultados das súas investigacións. Estes plans deberon ser arquivados debido á gran onda de derrotas que comezaron a suceder a partir de 1942. Con todo, a medida que a guerra foi ampliándose, o plan T.-4 atopou a posibilidade de incluír a máis e máis xente na categoría de posibles vítimas, estendendo o seu campo 
de acción moito máis alá dos simples enfermos mentais. Os criterios para as matanzas clínicas fóronse estendendo, abarcando xa non só o antigo territorio alemán, senón a todos os internados nas clínicas da Unión Soviética, sen ningunha excepción. Poderíase dicir ironicamente que alí, ademais, os enfermos mentais sufrían doutra enfermidade incurable: eran comunistas. En canto a Alemaña, os desastres da guerra, os enfermos e feridos traídos das frontes de guerra, os civís vítimas de raids aéreos, tamén presentaban serias perturbacións mentais, polo que foron trasladados a institucións para enfermos mentais, onde se lles deu morte, non con gas senón mediante o uso de sobredose de tranquilizantes. Como podemos imaxinar estes asasinatos realizados por médicos, que nada teñen que ver coa eutanasia, foron rapidamente utilizados para fins totalmente distintos. Coa experiencia acumulada en matanzas de enfermos mentais, e outros, púidose con toda lóxica pensar que eses mesmos métodos poderíanse aplicar en maior escala, a escala industrial. Así foi como xa en 1941, fixeron a súa aparición unidades móbiles en Croacia, o primeiro país onde se usaron eses métodos para matar a gran cantidade de xente; logo en Chelmno, en Polonia a fins de 1941 e finalmente, a partir de 1942, coa construción dos grandes centros de matanza a escala industrial en Auschwitz-Birkenau, Maidanek, Belzec, Sobibor e Treblinka. Alí, con métodos totalmente industrializados podíase asasinar a millóns de vitimas, ás que conducían desde todos os recunchos de Europa. Non todas as vítimas foron xudeus. Xitanos, homosexuais, inimigos políticos e toda unha gama de xente indesexable, por exemplo prisioneiros de guerra soviéticos, foron asasinados nas cámaras de gas. Pero todos os xudeus eran firmes candidatos a ser vítimas. E para finalizar, dous detalles interesantes: o persoal que traballou nun principio na matanza de enfermos mentais en Alemaña, debido á súa experiencia foi o que adestrou máis tarde aos que accionaron os grandes campos de exterminio, e segundo, non todos os médicos que participaron neses asasinatos foron condenados ou sufriron longas penas. Algúns foron condenados e executados. Outros, moi poucos, chegaron a entender a monstruosidade que habían feito e suicidáronse antes de ser xulgados. Moitos, lograron facer importantes carreiras médicas, coma se nada tivera pasado. A súa conciencia non os molestou xamais. Un deles, Joseph Mengele, fuxiu á Arxentina e abriu un laboratorio de análises clínicas, porque a Universidade de Munich invalidou o seu diploma de médico. A xustiza arxentina negouse a extraditalo.
tubro de 1939 e prolongouse ate agosto de 1941, cando estalou unha onda de protestas, lideradas polo arcebispo von Galen. Segundo un cálculo estatístico preparado anteriormente, sobre unha poboación de setenta millóns coa que entón contaba Alemaña, tíñase por aceptado que o 0,01% eran enfermos mentais incurables. Ate a data da suspensión temporal dos asasinatos, deberían asasinar a 70.000 enfermos. Cunha típica pedantería xermana informaron que lamentablemente ese número fora superado en 243 persoas, é dicir, superaran a marca que estableceran. Con todo, as matanzas non cesaron, senón que foron suspendidas para tomarse un tempo e estudar novas medidas. Pensouse en aplicar novos criterios de selección, incluíndo nas listas de futuros candidatos para ser asasinados aos enfermos tuberculosos, persoas maiores incapaces de traballar e que non podían permanecer moito tempo nun mesmo traballo. Todos foron igualmente considerados minisvalidos, c
uxas vidas carecían de valor para a economía alemá. Existía ademais o formidable pretexto de que, debido á guerra, necesitábanse máis e máis camas nos hospitais alemáns para atender aos feridos de guerra. Loxicamente quedaba aberta a pregunta: Que pasaría con esas vítimas de guerra que non puidesen traballar ou resultasen cunha grave enfermidade mental, como consecuencia da súa participación na guerra? Matalos resultaba máis barato que mantelos con vida. Pero tamén corrían a mesma sorte os pacientes que estaban detidos legalmente por virtude dunha condena ou aqueles de orixe xudía, é dicir aqueles que como resultado da súa clasificación social ou racial non necesitaban de ningunha resolución médica para ordenar o seu asasinato. Mentres tanto, os responsables da execución de devandito plan, ante o requirimento dos médicos, aceptaron emitir instrucións máis precisas a fin de reducir o número de pacientes mentais crónicos, aínda que tomaron en conta a posibilidade de realizar previamente unha terapia intensiva. Ate pensaron en abrir dous departamentos dedicados á investigación neurolóxica e psiquiátrica básica, planeando tamén emitir a súa propia publicación científica cos resultados das súas investigacións. Estes plans deberon ser arquivados debido á gran onda de derrotas que comezaron a suceder a partir de 1942. Con todo, a medida que a guerra foi ampliándose, o plan T.-4 atopou a posibilidade de incluír a máis e máis xente na categoría de posibles vítimas, estendendo o seu campo de acción moito máis alá dos simples enfermos mentais. Os criterios para as matanzas clínicas fóronse estendendo, abarcando xa non só o antigo territorio alemán, senón a todos os internados nas clínicas da Unión Soviética, sen ningunha excepción. Poderíase dicir ironicamente que alí, ademais, os enfermos mentais sufrían doutra enfermidade incurable: eran comunistas. En canto a Alemaña, os desastres da guerra, os enfermos e feridos traídos das frontes de guerra, os civís vítimas de raids aéreos, tamén presentaban serias perturbacións mentais, polo que foron trasladados a institucións para enfermos mentais, onde se lles deu morte, non con gas senón mediante o uso de sobredose de tranquilizantes. Como podemos imaxinar estes asasinatos realizados por médicos, que nada teñen que ver coa eutanasia, foron rapidamente utilizados para fins totalmente distintos. Coa experiencia acumulada en matanzas de enfermos mentais, e outros, púidose con toda lóxica pensar que eses mesmos métodos poderíanse aplicar en maior escala, a escala industrial. Así foi como xa en 1941, fixeron a súa aparición unidades móbiles en Croacia, o primeiro país onde se usaron eses métodos para matar a gran cantidade de xente; logo en Chelmno, en Polonia a fins de 1941 e finalmente, a partir de 1942, coa construción dos grandes centros de matanza a escala industrial en Auschwitz-Birkenau, Maidanek, Belzec, Sobibor e Treblinka. Alí, con métodos totalmente industrializados podíase asasinar a millóns de vitimas, ás que conducían desde todos os recunchos de Europa. Non todas as vítimas foron xudeus. Xitanos, homosexuais, inimigos políticos e toda unha gama de xente indesexable, por exemplo prisioneiros de guerra soviéticos, foron asasinados nas cámaras de gas. Pero todos os xudeus eran firmes candidatos a ser vítimas. E para finalizar, dous detalles interesantes: o persoal que traballou nun principio na matanza de enfermos mentais en Alemaña, debido á súa experiencia foi o que adestrou máis tarde aos que accionaron os grandes campos de exterminio, e segundo, non todos os médicos que participaron neses asasinatos foron condenados ou sufriron longas penas. Algúns foron condenados e executados. Outros, moi poucos, chegaron a entender a monstruosidade que habían feito e suicidáronse antes de ser xulgados. Moitos, lograron facer importantes carreiras médicas, coma se nada tivera pasado. A súa conciencia non os molestou xamais. Un deles, Joseph Mengele, fuxiu á Arxentina e abriu un laboratorio de análises clínicas, porque a Universidade de Munich invalidou o seu diploma de médico. A xustiza arxentina negouse a extraditalo.
Comentarios