Por Guillermo Altares
O tratamento do exterminio en obras de creación espertou enormes polémicas desde a serie "Holocausto" ate "A vida é bela" e "As benévolas". Elie Wiesel, sobrevivente de Auschwitz, premio Nobel da Paz e autor de impresionantes testemuños 
-como "A noite"- que arrastran ao lector aos confíns do mal e da morte, escribiu sobre a Shoah: "Aínda non conseguimos abordar ese tema. queda fóra de todo entendemento, de toda percepción. Podemos comunicar algúns retrincos, algúns fragmentos; pero non a experiencia. O que vivimos ninguén o coñecerá, ninguén o comprenderá". Wiesel, como moitos outros sobreviventes, dixo moitas veces que a ficción non podía nin sequera achegarse á esencia da catástrofe dos xudeus de Europa, como a definiu Raul Hilberg. Xa é imposible imaxinar o Holocausto sen Littell nin visualizalo sen Spielberg 'Shoah', de Lanzmann, é o traballo máis impresionante sobre a destrución dos xudeus. A polémica desatouse coa serie televisiva "Holocausto", que a finais dos anos setenta conquistou unhas cotas de audiencia espectaculares tanto en Estados Unidos como na entón Alemaña Occidental. "Falsa, ofensiva e barata. É un insulto para os que sobreviviron. O que aparece na pantalla non ten nada que ver co que ocorreu", escribiu Wiesel. A traxedia da familia Weiss quizais era unha serie barata e con seguridade envelleceu moi mal. Con todo, provocou unha auténtica conmoción na sociedade alemá. A revista Variety recolleu unha enquisa que aseguraba que o 70% dos mozos de 14 a 19 anos dixeron que aprenderan máis sobre a II Guerra Mundial na serie que no colexio. Holocausto quizais trivializaba, pero o seu labor didáctico, a súa capacidade para abrir os ollos a unha sociedade que non quería ver, é enorme. Merece a pena? Non é a única pregunta que flota sobre esta cuestión. En realidade, o máis complexo resulta saber que consideramos ficción. "Maus", no que Art Spiegelman relataba a historia do seu pai, un sobrevivente polaco, é un cómic, gañador do P
ulitzer, pero non deixa de ser un cómic, no que os nazis son gatos e os xudeus ratos. A súa capacidade de evocación da dor, a súa reflexión sobre o que significa ser un sobrevivente, é xigantesca. O mesmo ocorre coa decisión de Sophie, a novela de William Styron sobre o que chama "a negra noite da alma humana cando millóns de inocentes sufrían e morrían baixo a dominación total dos nazis". Pero neste caso é unha pura ficción, como o é As benévolas, aínda que a minuciosa reconstrución da realidade é impresionante. Nada do que se di na novela de Littell é falso; con todo, todo é imaxinado. A lista de Schindler, a película de Steven Spielberg sobre un alemán que salvou por centos de xudeus das cámaras de gas, está baseada en feitos reais, é unha ficción? A mesma pregunta pódese expor sobre "Adeus raparigos", o filme de Louis Malle sobre dous nenos xudeus escondidos nun internado (e denunciados), que moitos consideran un dos retratos máis duros e veraces (é autobiográfico) de Francia baixo a 
ocupación. No caso da vida é bela, non hai ningunha dúbida de que é unha ficción, unha tolemia do cómico italiano Roberto Benigni. Aquí a cuestión que se abre é moi diferente, porque o humor non parece o vehículo máis adecuado para retratar o horror. Pero esta película alcanzou a públicos inmensos (levou o Oscar ao mellor filme estranxeiro), aos que non chegaría nunca un documental como Shoah, de Claude Lanzmann, quizais o traballo máis impresionante que se fixo nunca sobre a destrución dos xudeus europeos. O relato dun perruqueiro que narra como lle tocaba cortar o pelo ás vítimas que ían ser enviadas á cámara de gas, e que tivo baixo as súas tesoiras á súa familia mentres se preguntaba se debía contarlles a verdade, é un dos moitos horrores que contén o filme de Lanzmann (que dura case dez horas) que demostra que a vida é calquera cousa menos bela. A banalidade da ficción como a banalidade do mal de Hannah Arendt? O debate continuará. O que está claro é que xa é imposible tratar de pensar o Holocausto sen Lanzmann; pero tampouco é posible imaxinalo sen Littell nin visualizalo sen Spielberg.
-como "A noite"- que arrastran ao lector aos confíns do mal e da morte, escribiu sobre a Shoah: "Aínda non conseguimos abordar ese tema. queda fóra de todo entendemento, de toda percepción. Podemos comunicar algúns retrincos, algúns fragmentos; pero non a experiencia. O que vivimos ninguén o coñecerá, ninguén o comprenderá". Wiesel, como moitos outros sobreviventes, dixo moitas veces que a ficción non podía nin sequera achegarse á esencia da catástrofe dos xudeus de Europa, como a definiu Raul Hilberg. Xa é imposible imaxinar o Holocausto sen Littell nin visualizalo sen Spielberg 'Shoah', de Lanzmann, é o traballo máis impresionante sobre a destrución dos xudeus. A polémica desatouse coa serie televisiva "Holocausto", que a finais dos anos setenta conquistou unhas cotas de audiencia espectaculares tanto en Estados Unidos como na entón Alemaña Occidental. "Falsa, ofensiva e barata. É un insulto para os que sobreviviron. O que aparece na pantalla non ten nada que ver co que ocorreu", escribiu Wiesel. A traxedia da familia Weiss quizais era unha serie barata e con seguridade envelleceu moi mal. Con todo, provocou unha auténtica conmoción na sociedade alemá. A revista Variety recolleu unha enquisa que aseguraba que o 70% dos mozos de 14 a 19 anos dixeron que aprenderan máis sobre a II Guerra Mundial na serie que no colexio. Holocausto quizais trivializaba, pero o seu labor didáctico, a súa capacidade para abrir os ollos a unha sociedade que non quería ver, é enorme. Merece a pena? Non é a única pregunta que flota sobre esta cuestión. En realidade, o máis complexo resulta saber que consideramos ficción. "Maus", no que Art Spiegelman relataba a historia do seu pai, un sobrevivente polaco, é un cómic, gañador do P
ulitzer, pero non deixa de ser un cómic, no que os nazis son gatos e os xudeus ratos. A súa capacidade de evocación da dor, a súa reflexión sobre o que significa ser un sobrevivente, é xigantesca. O mesmo ocorre coa decisión de Sophie, a novela de William Styron sobre o que chama "a negra noite da alma humana cando millóns de inocentes sufrían e morrían baixo a dominación total dos nazis". Pero neste caso é unha pura ficción, como o é As benévolas, aínda que a minuciosa reconstrución da realidade é impresionante. Nada do que se di na novela de Littell é falso; con todo, todo é imaxinado. A lista de Schindler, a película de Steven Spielberg sobre un alemán que salvou por centos de xudeus das cámaras de gas, está baseada en feitos reais, é unha ficción? A mesma pregunta pódese expor sobre "Adeus raparigos", o filme de Louis Malle sobre dous nenos xudeus escondidos nun internado (e denunciados), que moitos consideran un dos retratos máis duros e veraces (é autobiográfico) de Francia baixo a 
ocupación. No caso da vida é bela, non hai ningunha dúbida de que é unha ficción, unha tolemia do cómico italiano Roberto Benigni. Aquí a cuestión que se abre é moi diferente, porque o humor non parece o vehículo máis adecuado para retratar o horror. Pero esta película alcanzou a públicos inmensos (levou o Oscar ao mellor filme estranxeiro), aos que non chegaría nunca un documental como Shoah, de Claude Lanzmann, quizais o traballo máis impresionante que se fixo nunca sobre a destrución dos xudeus europeos. O relato dun perruqueiro que narra como lle tocaba cortar o pelo ás vítimas que ían ser enviadas á cámara de gas, e que tivo baixo as súas tesoiras á súa familia mentres se preguntaba se debía contarlles a verdade, é un dos moitos horrores que contén o filme de Lanzmann (que dura case dez horas) que demostra que a vida é calquera cousa menos bela. A banalidade da ficción como a banalidade do mal de Hannah Arendt? O debate continuará. O que está claro é que xa é imposible tratar de pensar o Holocausto sen Lanzmann; pero tampouco é posible imaxinalo sen Littell nin visualizalo sen Spielberg.
Comentarios