O SIONISMO EN PRESPECTIVA HISTÓRICA. (II PARTE)

O SIONISMO EN PRESPECTIVA HISTÓRICA. (II PARTE)
Colonización ou colonialismo?
O período estatal
Por Sergio Rotbart

Descarga AQUÍ o artigo en pdf

Continuamos coa serie iniciada hai un mes sobre o rol que tiveron o sionismo e o Estado de Israel na creación que hoxe determinan o devir do conflito cos palestinos. Máis aló de posturas partidarias e crenzas en mitos nacionais, importantes para fortalecer a identidade, faise necesaria a mirada audaz e profunda sobre a nosa historia, para poder construír mellor o futuro. Xa desde as súas orixes, o Estado de Israel estivo involucrado nun acto de expansión territorial que tivo implicancias e significados moi distintos -na maior parte dos casos contraditorios- para as dúas partes que protagonizaron a contenda. Mentres que, para os xudeus, a de 1948 foi unha guerra de liberación nacional que, tras a defensa lexítima ante o ataque dos veciños árabes e os palestinos, garantiu a independencia e a supervivencia do flamante estado, para os palestinos tratouse dunha “traxedia” (Naqba), cuxa execución levou a expulsión de 750.000 persoas, a destrución de preto de 400 aldeas e barrios urbanos e, como consecuencia diso, a creación do “problema dos refuxiados”. De acordo coa percepción do movemento sionista da época, agudizada pola chegada a Eretz Israel dos sobrevivientes do xenocidio perpetrado polos nazis en Europa, os combates do '48 constituían un inevitable acto de defensa duns poucos xudeus mal armados e precariamente organizados desde o punto de vista militar, que loitaban heroicamente contra os numerosos e poderosos exércitos dos países árabes e parte da dirigencia palestina local. Con todo, os resultados da guerra pon en cuestión esa imaxe de rotunda asimetría entre as forzas en pugna, dado que Israel repeleu aos exércitos atacantes e, ademais, conquistou considerables territorios máis aló dos límites da partición de Palestina fixados polas Nacións Unidas como correspondentes ao estado xudeu. Aínda que esa expansión territorial foi un feito incuestionable, resultado do enfrontamento armado entre xudeus e árabes, a relación que garda coa traxedia dos palestinos foi sistematicamente negada e ocultada polo movemento sionista. Só a partir da segunda metade da década do '80 comezaron a oírse en Israel, como parte do debate público no seo da poboación xudía, voces que cuestionaban a versión oficial de que o groso dos palestinos abandonaron as súas casas e aldeas, alentados pola súa dirigencia, en 1948. En cambio, empezaron a difundirse e debaterse as versións acerca da expulsión da poboación palestina, a destrución das súas aldeas, a confiscación das súas terras e, en varios casos, a perpetración de matanzas masivas de palestinos desarmados e non belixerantes. Segundo o historiador israelí Ilan Pappe, houbo ao redor de 40 actos de asasinato masivo. Un deles, que fose realizado no pobo de Tantura, 30 quilómetros ao sur de Haifa, foi motivo dunha recente polémica que ata transcendeu os límites dos medios masivos de comunicación e tivo como escenario á universidade e á xustiza. Theodor Katz, autor dunha tese de M.A. na Universidade de Haifa sobre a expulsión de palestinos na zona costeira norte, documentou, en base a testemuños de ex combatentes xudeus e de vítimas palestinas, a matanza de preto de 100 palestinos da aldea de Tantura, executada por soldados da Brigada Alexandroni do exército israelí na costa mediterránea próxima a Tantura. Tras unha demanda xudicial presentada por membros da asociación de ex combatentes desa unidade, a tese de Katz, que en primeira instancia foi aprobada cunha altísima cualificación, foi reprobada e sacada de circulación pola Universidade de Haifa. O xulgado que ditaminou a medida determinou que Katz desvirtuara e citado incorrectamente a varios dos sobrevivientes palestinos de Tantura a quen entrevistou. Iso bastou para descualificar todos os feitos narrados por Katz, e reforzar así o discurso israelí dominante, segundo o cal a morte de cidadáns árabes non constitúe un problema moral, dado que recibe o cualificativo de "acto de defensa", ou é un caso excepcional que non representa a conduta xeral.

ENTRE O HEROISMO PROPIO E O SUFRIMENTO ALLEO

Unha vez que unha posible fonte de autoridade académica (é dicir, o traballo dun estudante universitario judeo-israelí) é descualificada, quedan os testemuños das vítimas e os traballos dos historiadores palestinos sobre a Nakba. Pero estes últimos son considerados en Israel produtos pouco serios dunha campaña propagandística pro-árabe. Por iso resultaba tan importante para os organismos israelís que defenden e propagan a versión oficial sobre a guerra de 1948 descualificar e deslegitimar un discurso alternativo presentado por un académico xudeu. O estudo de Katz é en varios aspectos pioneiro, pois por primeira vez un traballo académico sobre un tema tan sensible do conflito entre israelís e palestinos baséase nos testemuños orais tanto das vítimas como dos victimarios dunha matanza que ocorreu en 1948, na orixe da traxedia dos refuxiados palestinos e do renacemento nacional-estatal dos xudeus. Agora ben, aínda que a discusión fáctica sobre os feitos de 1948 (se houbo ou non expulsión sistemática, se se cometeron ou non crimes de guerra), aínda esperta fortes susceptibilidades, a discusión conceptual-ideolóxica (como interpretar eses feitos?, no marco de que políticas e procesos máis xerais inscribilos?) apenas foi esbozada na historiografía israelí. A revisión demitificadora da narrativa canónica recoñece a existencia do fenómeno da expulsión dos palestinos, pero o explica como o resultado inevitable dos combates librados e non como produto dun plan de expulsión masiva. A crítica israelí máis radical, que non nega o achegue da historiografía palestina sobre o tema, fala dun plan de "limpeza étnica" bosquexado desde arriba co obxectivo de lograr a continuidade territorial xudía do estado nacente. A pregunta acerca de se xa houbo unha dimensión colonialista na guerra de 1948, moi provocativa para o consenso israelí, apenas foi formulada no ámbito académico (e a tese de Theodor Katz arroxa luz sobre esta problemática). En gran medida, a revisión do pasado está condicionada pola axenda política do presente. Na medida en que os reclamos territoriais da dirigencia palestina apuntan ás conquistas da guerra de 1967, dado que renunciou ao plan maximalista que esixía a totalidade de Palestina, os feitos de 1948 pasan a un segundo plano en canto á súa influencia directa sobre a orde do día das negociacións. Con todo, a partir das conversacións de Camp David no ano 2000, que intentaron avanzar cara á formulación dun acordo definitivo, o tema do “dereito do retorno” dos refuxiados palestinos gañou un espazo importante nos medios de comunicación. O rotundo rexeitamento israelí ao recoñecemento dese dereito aínda no plano retórico, asociándoo automaticamente a unha implementación concreta e irredutible que significaría a destrución inevitable de Israel, non expresa tanto o medo a unha ameaza futura senón máis ben a resistencia a mirar o pasado cunha mirada desacralizada, que tome distancia do heroísmo propio e achéguese ao sufrimento alleo. Para os israelís que ven na presenza militar e colonial de Israel nos territorios conquistados en 1967 un claro fenómeno de colonialismo, non hai dúbidas de que ese ano é o momento fundacional dun réxime de ocupación identificado con ese fenómeno. Para outros poucos, non se trata do comezo dun proceso novo, senón da continuidade dun fenómeno que tivo distintas expresións con anterioridade a esa data, baseado na expulsión sistemática de palestinos, a apropiación das súas terras e bens inmobles e os actos de represalia colectiva. Para estes últimos, 1967 é un elo máis dunha longa cadea que inclúe a 1948, 1956, por mencionar só os anos nos que tiveron lugar guerras máis xeneralizadas e convencionais entre Israel e os estados árabes. Máis aló da discusión entre os partidarios da continuidade e da ruptura, non hai dúbidas de que o gran momento do colonialismo israelí é a Guerra dos Seis Días de 1967, ou mellor dito o seu resultado: a conquista de Cisxordania e Gaza e a decisión de convertela nunha realidade irrevogable con todo o que iso implica, é dicir o establecemento dun réxime de dominación sobre a poboación palestina.

A REVOLUCION IRREDENTISTA

A empresa de colonización xudía dos territorios palestinos ocupados comezou sendo o programa exclusivo dun grupo de ex militantes do partido sionista relixioso (Mafdal) que formaron a agrupación “O Bloque dos Crentes” (Gush Emunim) en 1974, coa intención de intensificar a presenza xudía en Judea e Samaria (os nomes bíblicos da Cisxordania) porque ela achega a redención nacional e relixiosa do pobo de Israel. Pese ao contido mesiánico-fundamentalista do movemento, Gush Emunim converteuse nunha vangarda da colonización xudía nos territorios palestinos que, co tempo, impúxolle a súa orde do día aos gobernos israelís (tanto de dereita como laboristas) e, en boa medida, xerou un cambio ideolóxico-cultural expresado na pasaxe do sionismo laico e liberal ao sionismo etnocéntrico e relixioso como ideoloxía hegemónica na sociedade israelí. A dualidade da empresa colonialista israelí en Cisxordania e Gaza pode verse no contraste entre o status e as condicións materiais de vida dos dous grupos étnicos que a habitan: a maioría palestina, carente de dereitos políticos e civís, vítima permanente de violacións aos dereitos humanos por parte das autoridades israelís, que vive en condicións de hacinamiento, desocupación e pobreza extrema; doutra banda, a minoría dos colonos xudeus, cidadáns israelís que reciben prebendas, infraestrutura e servizos por parte do estado israelí dunha magnitude e un nivel máis altos que un cidadán xudeu dunha cidade periférica dentro da chamada Liña Verde. A transformación da colonización xudía nos territorios ocupados nun feito sobreentendido por unha boa parte da poboación israelí, como a adquisición dunha casa ou un departamento en calquera outro lugar do país, reflicte a consolidación da “revolución” xerada polo movemento Gush Emunim.

A estratexia dos colonos xudeus militantes foi crear algúns centros de colonización masivos, e ao redor deles esparcir, da forma máis extensa posible, pequenos establecementos que sexan vistos como “feitos consumados”. Deica 1999 había na Cisxordania e Gaza (sen contar os barrios do norte de Jerusalem e os que pertencen ao seu espazo xeográfico) 140 asentamentos xudeus, entre eles ao redor de 20 recoñecidos como “centros urbanos” polo Ministerio de Vivenda. Os máis grandes son Maalé Adumim, con 23.000 habitantes, e Ariel, con 15.000. O 70% dos 170.000 colonos xudeus que entón vivían nos asentamentos está concentrado nos grandes centros, que ocupan un 13% do total do territorio de Cisxordania e atópanse preto dos límites da Liña Verde. O impulso da colonización estivo acompañado polo desdebuxamento dos límites do armisticio de 1949 (a Liña Verde), incorporando, aínda que sen a anexión oficial (excepto no caso de Jerusalem oriental e as alturas do Golán), os territorios ocupados ao sistema de colonización, económico e político. Deste xeito, o estado israelí transformouse nunha entidade binacional.

O NOVO ESTADO DE BENESTAR

Os asentamentos xudeus nos territorios palestinos ocupados en 1967 deixaron de ser unha mera cuestión ideolóxica. Como o sinala a xornalista Janah Kim, do diario Haaretz, o lobby dos colonos na política israelí, e a súa rede de comunicación, contan cun poder de influencia equivalente ao do movemento kibutziano dos anos 50 e 60 e ao do xornalismo partidario nos seus anos dourados. A súa aceptación popular era moito menor que o seu papel dominante nos marcos institucionais. Os colonos xudeus, que actúan como un grupo de poder que defende tenazmente os seus intereses sectoriais, lograron coroar e derrocar a algúns primeiros ministros israelís. Por outra banda, os asentamentos transformáronse co transcurso do tempo nun complexo empresarial próspero, que xa forma parte integral da economía nacional. Neles e nas zonas industriais erixidas á súa ao redor traballan cidadáns israelís, e o estado emprega a máis da metade dos colonos como traballadores públicos. Os territorios ocupados son un novo espazo vital, desde o punto de vista económico, que lle prové a Israel produtos alimenticios, cosméticos, bebidas alcohólicas, mobles, produtos de limpeza, envoltorios, produtos téxtiles, de albanelería, eléctricos e electrónicos, zapatos, plásticos, imprenta e compoñentes industriais.

Paradoxalmente, mentres que o estado de benestar israelí agoniza e se desmorona, nos territorios ocupados florece un estado de benestar exemplar: os xardíns de infantes e os centros de atención e esparexemento para nenos son moito máis baratos, as aulas nas escolas non están abarrotadas de alumnos e poden cumprir con programas educativos de alta calidade, cuxos presupostos non foron drasticamente recortados, como ocorre dentro dos límites da Liña Verde. O mercado inmobiliario, que en Israel padece unha longa crise, goza dunha tendencia ascendente nos asentamentos xudeus de Cisxordania e Gaza. En agosto do 2001 vendéronse neles terras para a construción de 772 vivendas, o 73% do total da venda en Israel.

Segundo Janah Kim, este impresionante impulso económico, sen contar os altos egresos por cuestións de seguridade, “tería que converter aos colonos en branco do odio dos habitantes do Estado de Israel, e provocar a sublevación dos pobres e oprimidos”. “E aínda que a hostilidade existe” conclúe Kim-, ela non conta cunha expresión política.
Tirado de: http://www.hagshama.org.il/es