Cando xudeus e árabes guíndanse só poemas á cabeza
A aldea israelí de Maghar reúne a decenas de autores nun festival de poesía que quere superar o conflito.
Por Manel Calderón
É máis doado comerciar con laranxas que con ideas. Aínda que estas estean expresadas por poetas, ou precisamente por iso mesmo encerra un perigo suplementario. Exipto, que recoñece ao estado de Israel e mantén relacións comerciais fluídas con el, non pode permitir que un poeta ou intelectual deste país fale cun xudeu. Adonais, por exemplo, poeta de orixe sirio e sempre incluído entre os candidatos ao Nobel, sería acusado de «traidor» se puxese os seus pés en Maghar, unha pequena vila ao norte de Israel, no corazón de Galilea, xunto ao lago Tiberiades e aos pés dos disputados Altos do Golán, aínda que sexa para recitar uns versos diante duns poetas israelís, en lingua hebrea ou árabe.
Desde mediádos da década pasada un grupo de poetas de Israel, tanto en lingua hebrea como árabe, insisten en abrir un espazo de diálogo que achegue aos habitantes enfrontados nesta reducida terra tan sagrada como militarizada. Non custa falar e ademais non mata. Os mísiles de Hezbollah teñen moito que ver nesta aventura autores drusos moradores nesta zona do norte de Israel moi castigada pola guerra co Líbano. A última, apenas hai uns meses, cando recibían os mísiles de Hezbollah. É o caso de Naim Ataide, alma de Festival Internacional de Poesía «Nissan» de Maghar, xunto á poetisa xudea Margalite Matitiahu. O festival arrincou coincidindo co primeiro ano da segunda intifada: «Pensamos que a intifada podía afectar negativamente, pero precisamente por iso decidimos celebralo», lembra agora Ataide, que non oculta que eles queren colaborar en mudar a imaxe de que todo o que acontece en Israel é como en Gaza ou como as terribles bombas nos autobúses ou discotecas de Jerusalem e Tel Aviv. Pero a realidade é aínda máis dura: «Hai poetas árabes que non queren encontrarse con israelís, sexan xudeus ou árabes israelís», di.
Aínda así, para Ataide, este camiño non ten volta atrás: «A alternativa a non facelo é a catástrofe». Algúns pensarán que xuntar unhas decenas de poetas en medio de Galilea non sirva para nada, sobre todo se seguimos ao ditado a idea de que aos palestinos só se lles escoíta cando hai armas de por medio, di Ataide, de 57 anos, nado en Maghar, onde vive: «É un erro, porque a influenza dos extremistas sempre é eficaz, pero os poetas necesitan máis tempo para que as súas ideas callen». No escenario do centro onde se celebra o festival aparece unha muller, nova e alta, unha poetisa palestina procedente de Gaza. Comeza a recitar, pero sen o sentimento doutros poetas árabes que a precederon, e escoitanse risas. Ela tamén se rí e a xente se divirte. Ao final foi unha gargallada xeral e aplaudiuse con ganas. Quen asina esta crónica non se decatou de nada, por suposto. Pido que me traduzan a súa poesía e agora xa sei que fala da situación da muller palestina. Esta é a primeira vez que xente de Gaza asiste ao festival. Incluso agora, ate ao final, non se sabía se poderian asistir. Unha funcionaria do Ministerio de Asuntos Exteriores Israelí di que ate o último momento estivéronse facendo xestións para conseguir o visado especial para eles. Naim Ataide agradece desde o escenario o xesto do goberno israelí.
Con alegría
De que se ría a xente?, pregúntolle a Mona Abo Yousif. «Falo das relacións entre homes e mulleres dentro de Gaza», di cun sorriso imborrable. Iso é unha ruptura? «Non -di cunha certa ironía-, é algo máis persoal: eu observo a vida que hai e conto o que pasa». O escritor israelí Amos Oz di que no conflito entre israelís e palestinos hai que comezar a rírse das crenzas de cada bando, pero sen tribializar. Así faino Mona Abo Yousif: «Espero que chegue un punto no que poidamos expresar os nosos sentimentos con alegría. Exprésome con vitalidade para demostrar que non estamos mortos e para que vostedes nos apoien coa mesma alegría», confesa esta muller, cuberta cun veo e que ademais é xornalista na televisión de Gaza e presenta os informativos. Á outra beira non está o seu inimigo histórico, senón alguén do seu propio bando, Saed Abo Tbanja, outro poeta chegado de Gaza que sobrepasa os cincuenta anos. «Temos a identidade perdida, por iso temos todas as identidades», di antes de recitar. É grande como un escravo antigo e a súa voz retumba en toda a sala. Berra un laio no que repasa todos os «eu son» dun home oprimido en Gaza. A súa compañeira Mona Abo Yousif di que é unha muller libre. Pregúntolle a Saed se el tamén o é: «Son libre», e tócase a cabeza. Logo hai outra liberdade: «Son un home de terra e onde estou non a teño e por iso escribo con nostalxia».
Abrir os corazóns
Despois, durante varias horas só recomendables para finísimos degustadores de poesía -con resistencia ao sono se non saben árabe ou hebreo-, uns e outros recitaron, en moitos casos sen entenderse entre eles mesmos. Pero se trataba de escoitar. «Nós imos cos que escoitan -di Naim Araidi-, pero somos minoría». A predisposición dos israelís parece que é moito maior e a súa aposta é evidente por un marco de relacións culturais «normalizada». Desde ese punto de vista, é fácil que apareza a raíz mesma do conflito: «O problema é que no mundo árabe non se recoñece o estado de Israel, e son precisamente os intelectuais os que sosteñen esas ideas», afirma Araidi. Alí estaba o viceministro de Cultura do goberno israelí, Muafak Juri, Gad Yacobi, un clásico da política deste país na década dos 80 -foi ministro do Interior e do Tesouro co Partido Laborista-, que tamén é poeta e recitou; o poeta relixioso xudeu Meron Izakson, encargado dos asuntos de literatura no Ministerio de Cultura; o rabino Malchior, membro da Knesset e impulsor da lei de creación da Academia da Lingua Árabe en Israel.«Nós cremos na poesía árabe e hebrea que abren os corazóns. Agora é o mellor momento para facer a paz, porque a maioría do pobo palestino e israelí o queren», dixo Malchior.
A opción dos árabes de Israel como intermediarios no diálogo foi expresada por Sami Michel, nado en Bagdad, un dos poetas xudeus máis importantes: «En tempos de odio, a poesía é importante e non teño medo a que o meu medio corpo árabe se enfronte ao meu outro medio corpo xudeu. A poesía sempre cantou a guerra». A historia do poeta de orixe árabe Samer Khair (Maghar, 1971) cruza enteira a historia deste país. Con 18 anos foi chamado a ingresar no exército. A súa tía vive en Siria, perto do monte Druso, e o seu fillo tamén foi mobilizado, por esta razón «pedín non ser mobilizado, porque non quería combater contra o meu curmán». Estivo no cárcere tres meses. «Teño poemas daquela época, contra a guerra e pola paz, contra a lume do tribo, e no cárcere atopei a moitos xudeus con historias semellantes ás miñas».
Comentarios