Por Amós Oz
O dereito dos xudeus á Terra de Israel é comparábel a aquela dunha persoa que está case por afogarse e debe ter o dereito de aferrarse á única táboa que o poda salvar. Por causa da nosa conexión a ela, esta é a única terra á cal os xudeus puideron vir para establecer a súa Patria. Pero a terra non é "santa". É tamén a Patria Palestina, e iso xera un tráxico choque de dereitos...
Ser Xudeu
A patria dos xudeus non podía ter xurdido en ningún outro lugar que non sexa este. Nin en Uganda, nin en Ararat, nin en Birobidjan (1). Porque este é o lugar que os xudeus sempre buscaron ao longo da súa Historia. Porque non existe outro territorio ao cal os xudeus senten maxicamente fluído para establecer a súa Patria. Nese punto, fago unha distinción severa, sen remordementos, entre os motivos máis profundos do retorno a Sión e a súa xustificación para os demais. O desexo antigo é un motivo, pero non unha xustificación. O sionismo político fixo uso correcto da política, do nacionalismo relixioso e dos anhelos relixiosos mesiánicos. Pero a nosa xustificación diante dos habitantes árabes do país non pode basearse nos nosos vellos e morriñentas desexos.
Que son os nosos desexos para eles? O emprendemenro sionista non ten outra xustificación que o dereito dun home a apreixarse á única táboa que pode salvalo. E esta é unha xustificación suficiente. (Aquí, debo anticipar algo ao cal volverei máis adiante: existe unha enorme diferenza moral entre o home que se está afogando e abre un espazo para si mesmo na táboa de salvación, empurrando aos outros que están nela sentados ao lado -usando a forza-, e o home que ocupa a táboa enteira, guindando aos demais ao mar. Este é o argumento moral que se agocha por detrás do noso reiterado consentimento ao principio da repartición da terra. Esta é a diferenza entre tornar a Jaffa e Nazaret xudías e tornar a Ramallah e Nablus xudías).Non podo usar expresións como "terra prometida" ou "fronteiras prometidas" porque eu non creo en quen fai tales promesas.
Felices sexan os que creen, porque deles será a terra...
Por que deberían eles sentirse aborrecidos con cuestións morais e sobre o dereito dos outros? (Aínda que, tal vez, aqueles que creen en promesas deban esperar humildemente que o Autor delas decida cando terá chegado o momento adecuado para cumprilas). Benaventurados os que creen niso... O seu sionismo é simple e despreocupado. O meu é duro e complicado. Tampouco me serven os hipócritas que prontamente recorren á promesa divina e ao prometedor, a cada tropezo, obstáculo ou contradición interna de seu sionismo (e se alivian en cada Shabat, paseando nos seus automóbiles, coas súas esposas e fillos, facendo "turismo" na terra dos monumentos sagrados). En resumo, eu son sionista en todo o que concierne á redención do pobo xudeu, pero non cando iso torna a "redención da Terra Santa" (2). Nós chegamos aquí para vivir como unha nación libre e non para "liberar as terras que viven baixo a profanación do xugo estranxeiro", como Samaria, Gilead, Aram e Hauran, ate o río Eufrates. A palabra "liberación" aplícase ao pobo, non á terra e ás pedras.
Eu non nacín para facer soar cornos de carneiro nin para "purificar un legado que foi profanado por estranxeiros" (3). Por que aquí, entre todos os lugares? Porque aquí -e só aquí- os xudeus foron capaces de vir e establecer a súa independencia. Porque o establecemento da independencia política dos xudeus non se daría en ningunha outra terra. Porque este lugar foi o foco dos seus rezos e desexos. Para dicir a verdade, estes desexos estaban organicamente ligados coa crenza na promesa e en Quen a facía, no Redentor e no Mesías.
Existe aí, unha contradición? Como xa dixen, sentimentos relixiosos axudaron a un movemento secular e político a acadar un obxectivo histórico. Non milagroso ou mesiánico. A antiga nostalxia pola terra de Israel formaba parte da fe total na chegada do Redentor. A fe, ao lado dun destino común, mantivo a unidade continuada do pobo xudeu. Pero non esquezamos, nin permitamos que os outros esquezan: non foi Deus, nin o Mesías, ou unha milagre, ou un santo, os que conquistaron a independencia dos xudeus na súa propia terra -senón un movemento secular, político, con ideoloxía e tácticas modernas.
Polo tanto, o sionismo dun individuo pode ter fallas estruturais e eu non pretendo "lustrar" esa imperfección con frases e slogans. Acepto esa contradición, se é que ela existe, e digo: aquí estou. Na nosa vida social, no amor, na nosa actitude en relación aos outros e fronte á morte, nós, os non-relixiosos, estamos condenados a convivir con inconstancias e fallas. E iso serve para o sionismo tamén. Consecuentemente, o meu sionismo non pode ser "por enteiro".
Por exemplo: non vexo nada errado en casamentos mixtos ou na conversión, cando son ben realizados. Só os xudeus que escollen ser xudeus ou que son compelidos a selo, pertencen, na miña opinión, a ese tribo. Para eles, e só para eles, o Estado de Israel é unha posibilidade real. E gustaríame que se torne unha posibilidade atraente, fascinante. Non me considero xudeu en virtude da "raza", nin hebreo por ter nado na terra de Canaan. Escollo "ser" xudeu. Isto é, participar da experiencia colectiva de meus ancestros e compañeiros xudeus ao longo do tempo. Doutra banda, é unha participación selectiva: eu non aprobo todo o que eles aproban, nin estou disposto a vivir obedientemente o tipo de vida que eles viven. Como xudeu, non quero vivir entre estranxeiros -que perciben en min un tipo de símbolo ou estereotipo- senón nun Estado de xudeus. Este Estado só pode existir na Terra de Israel. Nisto, é o máximo adonde chega o meu sionismo...
Un Dereito Fronte a Outro
Tal como o vexo, a confrontación entre os xudeus que retornaron a Sión e os habitantes árabes do país, parece máis unha traxedia grega que unha épica do afastado oeste. É unha confrontación entre dereitos dun e doutro (se ben non debemos buscar nisto, unha simetría simplista). E, como en todas as traxedias, non hai esperanzas nunha reconciliación feliz, baseada nunha fórmula máxica e intelixente. As opcións están entre un cuarto de baño de sangue e un compromiso decepcionante, máis cuspido a unha aceptación forzada que un repentino avance en dirección a un entendemento mutuo.
É verdade, as disputas non son "simétricas". Non hai simetría entre as ávidas tentativas do sionismo en establecer un diálogo cos árabes locais e os dos países veciños en amarga e permanente hostilidade que os árabes, cos seus diferentes réximes políticos, mostráronnos durante décadas. Pero é un gran erro, unha simplificación grotesca, crer que a disputa basease na incomprensión. Baséase, si, nun pleno e completo entendemento: ofrecemos reiteradamente aos árabes a nosa boa vontade, boa veciñanza e cooperación. Pero non era iso o que desexaban de nós. Segundo a formulación árabe máis moderada, querían que abandonásemos a idea de crear un Estado Xudeu na Terra de Israel. E esta é unha concesión que nunca faremos.
É o máximo da inxenuidade pensar que, se non fose polas intrigas dos intrusos e pola torpeza dos réximes fanáticos, os árabes entenderían os aspectos positivos do proxecto sionista e caerían nos nosos brazos con amor fraternal. Os árabes non se opoñen ao sionismo por non entender, e si porque o entenden moi ben. E esta é a traxedia: o entendemento mutuo non existe. Nós queremos existir como unha nación, como un Estado Xudeu. Eles non queren este Estado. Iso non pode ser maquillado con frases elocuentes e sonoras. Nin coas nobres aspiracións de fraternidade dos xudeus ben intencionados, nin coas tácticas árabes de "nos contentaremos, nesta etapa, co retorno de todos os refuxiados á terra dos seus fogares previos".
Calquera busca dunha solución debe comezar cun troco fundamental de posicións, precedido por unha plena comprensión de toda a extensión da loita: un conflito tráxico, unha angustia tráxica.
Único lugar para ambos
Estamos aquí porque este é o único lugar onde podemos existir como nación libre. Os árabes están aquí porque Palestina é a Patria dos palestinos, así como Iraq é a Patria das iraquís e Holanda é a Patria dos holandeses. Preguntas sobre os bens culturais creados aquí polos palestinos ou a súa preocupación coa paisaxe e a agricultura, non son relevantes fronte á necesidade de discutir o seu dereito a unha Patria. Nin é preciso dicir que os preceptos palestinos non respectan a promesa de Deus a Abraham, as morriñentas poesías de Yehuda Halevi e Bialik ou as conquistas dos pioneiros sionistas. O discurso recente sobre a expulsión do pobo palestino en dirección a Kuwait, rico en petróleo ou ao Iraq fértil, non ten máis sentido que o do que falamos sobre a nosa propia emigración para o "Brooklyn xudeu".
Ignorantes e canallas de ambos lados poderían adicionar: "A fin de contas, estarán cos seus irmáns". Pero, así como teño o dereito de considerarme un xudeu israelí -e non un xudeu de Brooklyn-, un árabe palestino ten o dereito de considerarse un palestino, e non un iraquí ou kuwaití. O feito de que apenas unha minoría esclarecida de palestinos parecer ver as cousas dese xeito, non pode prexudicar o dereito nacional á súa autodeterminación cando chegue o momento.
Imos lembrar -con toda a reserva que esta comparación require- que só unha minoría de xudeus sionistas reclamaba o dereito de crear aquí, un Estado hebreo no nome do pobo xudeu, en beneficio de todos os xudeus que algún día irían adquirir a consciencia nacional.
Esta terra é nosa. Así como é deles. Un dereito entra en conflito co outro. "Ser un pobo libre na nosa terra" é un dereito válido universalmente ou inválido para todos. No que fai á guerra entre Israel e os estados árabes veciños -é unha consecuencia indirecta da confrontación entre nós e os palestinos. É claro que non podo fundamentar todo iso en termos de "devoción" e "fraternidade" por parte dos estados veciños para cos palestinos. Só quero salientar que a disputa en curso en Israel debe ser resolta aquí, entre nós e o pobo palestino.
Non existe traxedia nas nosas relacións co Cairo, Bagdad ou Damasco. A guerra que abren sobre nós é basicamente unha guerra de agresores sobre vítimas de agresión, aínda que os nosos veciños estean armados, como de costume, dunha retórica hipócrita. A traxedia árabe-xudía non se estende, consecuentemente, a todo o Medio Oriente, como sustentan os países árabes.
Ela está limitada a este país, entre o mar e o deserto...
Entre Dúas Posibilidades de Sionismo
Eu creo nun sionismo que encare os feitos, que exerza o poder controlado, que vexa o pasado xudeu como unha lección e non como un imperativo místico, nin como un pesadelo traizoeiro; que vexa aos árabes palestinos como árabes palestinos, e non como a reencarnación camuflada das antigas tribos de Canaan, nin como unha masa amorfa de persoas que esperan para que eles cedan da forma que nos pareza axeitada; un sionismo capaz de verse como os outros poidan velo.
E, finalmente, un sionismo que recoñeza tanto as implicancias espirituais como as consecuencias políticas de asumir que, esta estreita faixa de terra, é a Patria de dous pobos destinados a vivir xuntos, lado a lado, querendo ou non. Porque ningún Deus, ningún santo, vai xulgar os dereitos de cada un.
A vida de ambos, a vida de todos nós, depende do arduo, tortuoso e crucial proceso de aprender a coñecernos, uns aos outros, na curiosa paisaxe da terra ben amada.
NOTAS
(1) As tres localidades fan referencia a propostas para o asentamento de xudeus:Uganda: En 1903, o primeiro ministro británico, Joseph Chamberlain, suxeriu a Theodor Herzl que a Organización Sionista crease un asentamento xudeu autónomo nunha parte da África Oriental Británica (actual Quenia). Herzl aceptou a proposta porque quería ofrecer un alivio inmediato aos xudeus fuxitivos do leste europeo nun lugar relativamente próximo a Palestina. Prevía que o asentamento posteriormente conduciría aos xudeus á Terra de Israel. Cando Herzl presentou o "Plan Uganda" no VI Congreso Sionista, a oposición foi moi intensa e provocou unha ruptura entre os que aprobaron (os "territorialistas") e o resto, que o rexeitou. Os británicos reiteraron a súa proposta ao Congreso Sionista de 1905, onde os delegados deliberaron que toda a actividade sionista de asentamento se limitaría á Terra de Israel. Ararat: En 1825, Mordejai Noah (1785-1851), probablemente o xudeu máis influente no comezo do século XIX, adquiriu unha gran parte da Illa Grande, no Río Niágara, próxima a Búfalo. Chamouna Ararat e alá soñou establecer unha colonia agrícola xudía. Leo Hershkovitz escribiu: "A proposta xerou moitas discusións, a iniciativa non prosperou e as pretensións de Noah en tornarse gobernador foron vistas como ridículas. Despois do fracaso da tentativa en Ararat, medrou, máis fervorosamente, a idea da volta a Palestina como fogar nacional para os xudeus" (Enciclopedia Xudaica 12:1199). Birabidján: Zona da ex-URSS, no extremo oriental de Rusia. O comité central creou alí, en 1921, un asentamento agrícola xudeu. En 1934 foi declarado como "rexión autónoma xudía". Moitos xudeus soviéticos radicaronse alí e no seu apoxeo, a poboación xudía chegou a 20-30 mil. As expurgacións de Stalin en 1936-37 e 1948-49 puxeron fin, brutalmente, ao desenvolvemento da vida e cultura xudaicas de alí.(2) A "redención da terra" é mencionada no Levítico [15:24], con respecto ao ano do xubileu. A partir do comezo do Movemento Sionista, referiuse tamén á compra de terras en Israel para o establecemento de xudeus e o desenvolvemento agrícola.
(3) As frases citadas son típicas da retórica da dereita, inmediatamente despois da Guerra dos Seis Días, en 1967.
Comentarios