Por Julio Patán
Na escueta presentación contida en “Quen somos”, o Middle East Media Research Institute, ou MEMRI (www.MEMRI.org), anuncia con sobriedade que o seu obxectivo é “explorar o Oriente Medio a través dos seus medios de comunicación”, ou sexa, tender “unha ponte” para superar a “brecha idiomática“ que separa a Occidente desta rexión. Así, o Instituto, con sede en Washington pero vocación cosmopolita, peitea a prensa escrita e a TV daquela zona e traduce a varias linguas europeas (inglés, español, alemán e francés, aparte do hebreo e o xaponés) cantidades masivas de información para poñelas ao alcance dos seus lectores, de balde e sen restricións.
As posibilidades de comprensión intercultural que abre un exercicio de tal natureza son amplísimas, un logro de suma importancia dado que, a partir da distancia, para a maioría dos lectores destas latitudes, incluso os menos prexuizados, o Oriente Medio resulta máis que intimidante.
Os resultados desta encomiábel labor? Moi diversos. O máis inmediato, que o lector destas latitudes confirmará, e que ten boas razóns para sentirse intimidado. MEMRI é unha fiestra ao horror.
A Idade Media na rede
Con toda a súa proclamada sobriedade factual, o Instituto, que se anuncia como “independente” e “non partidista”, de feito apontoa unha visión politicamente incorrecta do Oriente Medio. Como consecuencia, viuse envolto en polémicas bastante corrosivas desde o seu nacemento en 1998, como a que sostivo co xornalista do Guardian Brian Whitaker, que acusounos de ser unha especie de axencia de contrainformación israelí concibida para dar unha imaxe nesgada do que se di na zona. A verdade, sen embargo, é que a porción de realidade contida en MEMRI é moi extensa e fala por si soa, en xeral a berros.
O Instituto non se limita ao underground yihadista, aínda cando dálle seguimento de forma cotiá. A súa materia prima fundamental son a TV e os periódicos exipcios, iraquís, saudíes, israelís, turcos, libaneses, iranís, palestinos e xordanos, así como os dos países do Magreb e o Golfo Persico. Son en gran parte medios do mainstream local, que acadan a millóns de fieis e que, como é de rigor, rara vez atopan un contrapeso en voces opostas. Sobra dicilo, os resultados deste escaneo distan de ser alentadores. Aínda que agroman, sen dúbida, algunhas opinións moderadas –como mostra a sección “A reforma no mundo árabe e musulmán”–, máis comúnmente só pode falarse dunha moderación moi relativa, como a deses académicos da universidade Al-Azahr que acceden a discutir se a ablación é aceptada polo Corán.
Demasiado a miúdo, sen embargo, o que o visitante de www.MEMRI.org topa é simplemente odio: un odio sen cortapisas, ignorante e supersticioso, manifesto nun antioccidentalismo inverosímil de tan obsesivo (véxase o soponcio da prensa arxelina diante da aparición dunha Santa Claus nas rúas de Tizi Ouzo), nun manancial inesgotábel de teorías da conspiración e nun antisemitismo que transita das teorías negacionistas aos Protocolos dos sabios de Sión e ao medievalismo dun “investigador” convencido –díxoo en Nile Culture TV– de que os xudeus aínda practican os asasinatos rituais.
Estamos, como se ve, diante dun horror propio do Medioevo, pero difundido coas tecnoloxías do Occidente posindustrial, do que se aceptan os microchips e as satélites pero non os principios éticos ou políticos, porque eses si forob bicados polo diaño.
Mesianismo nuclear
Claro que se de horrores falamos nada comparábel o de Irán, que se distingue, máis que polo discurso dominante, no fin de contas homologábel co dos seus veciños, polo feito engadido de que está apiques de converterse nunha potencia atómica. Entre outras formas de clasificar a información que ofrece, MEMRI propón unha por países. Predeciblemente, o link para o dos ayatolás é a entrada a un mundo vasto e confuso que parece xirar en torno a tres obsesións: o programa nuclear, o milenarismo e o antisemitismo.
A información sobre o programa nuclear non engade nada á que ofrece calquera xornal occidental agás acaso un pouco máis de bravuconería, como ese discurso de Ahmadinejad que é precedido por unha ladaíña de condenas a morte aos Estados Unidos (“O odio e a ira de todos os musulmás se dirixe contra América, o réxime satánico e infiel”, por citar unha). Arrebatos como este dan un indicio do clima apocalíptico que permea os medios locais. Moito se discutiu sobre a presunta filiación de Ahmadinejad ao mahdismo, unha vella tradición milenarista chiita segundo a cal o decimosegundo imán, o Mahdi, que se agochou por instrucións divinas no século IX, está a piques de regresar á Terra para impor un reino de fe no que todos seremos felices e musulmás.
O aspecto máis inquietante desta utopía é que a súa instalación implica unha guerra de proporcións apocalípticas entre o ben e o mal. Por iso, asustan os recentes avisos de MEMRI sobre o novo auxe do mahdismo nos medios, coincidente con aquela afirmación de Ahmadinejad, fará cousa de ano e medio, durante unha intervención na ONU, de que Deus anunciáralle a chegada do imán. Este mesianismo explica a abundancia de teorías do complot destinadas a revelar que foron os propios norteamericanos os que perpetraron os atentados do 11-s, un tic discursivo coherente coa idea de que o Gran Satán é, literalmente, o Gran Satán, ou sexa, a antítese da fe, o mal puro. Pero o aspecto máis revelador deste clima mesiánico é a virulencia de seu antisemitismo. Non se trata só dun problema xeopolítico con Israel derivado da situación en Palestina, como repiten os comentaristas unha e outra vez. A xudeofobia é un furor en expansión que xeneraliza a idea conspiratoria de que a “entidade sionista” é un inimigo omnipresente e todopoderoso ao que é imperativo exterminar.
Alimentado polo propio Ahmadinejad, este furor inclúe congresos negacionistas, patoloxías como o concurso de caricaturas sobre o Holocausto do ano pasado e declaracións diarias como as do “comentarista político” que asegura que os xudeus están xenéticamente deseñádos para o crime. Se lémbramos que as tensións xurdidas en torno ao programa nuclear iraniano empezaron cando Ahmadinejad avisou da posibilidade de borrar do mapa a Israel e vexamos que desde entón a campaña antisemita non fixo máis que intensificarse, é necesario aceptar que o primeiro xenocidio atómico é unha hipótese que merece moita atención.
MEMRI parece destinado a converterse nunha desas referencias incómodas pero inevitábeis para calquera especialista. A súa ollada científica sobre o Oriente Medio o situa no centro dun debate que ten como escenario os medios e a academia, e como contrincantes a quen insiste en deslindar os horrores do islamismo do seu contexto cultural para buscar as súas raíces no Occidente cego e colonialista, e quen, ao contrario, prefire ver aos ollos, sen condescendencia, a tradición e a actualidade de sociedades que merecen ser tratadas como adultas responsábeis dos seus vicios e virtudes, igual que as nosas e que calquera outra. MEMRI é o horror visto sen anteolleiras. Un espectáculo desasosegante pero formativo que máis vale non evitar.
Comentarios