Se isto é un homeOs que vivides seguros
Nas vosas casas caldeadas
Os que vos topades, ao volver pola tarde,
O xantar quente e os rostros amigos:
Considerade se é un home
Quen traballa na lama
Quen non coñece a paz
Quen loita pola metade dun panecillo
Quen morre por un si ou por un non.
Considerade se é unha muller
Quen non ten cabelos nin nome
Nin forzas para lembralo
Baleira a mirada e frío o colo
Como unha ra invernal.
Pensade que isto aconteceu:
Encoméndovos estas palabras.
Gravádeas nos vosos corazóns
Ao estar na casa, ao ir pola rúa,
Ao deitarvos, ao erguervos;
Repetídeas aos vosos fillos.
Ou que a vosa casa se derrube,
A enfermidade vos imposibilite,
Os vosos descendentes vos volvan o rostro.
Primo Levi: "Se isto é un home" (1947).
A VINTE ANOS DA MORTE DE PRIMO LEVI.
O poder das palabras
Por Jack Fuchs
Primo Levi nace en Turín en 1919, no seo dunha familia de xudeus piamonteses. Estuda no famoso Instituto de Azeglio e ingresa á Universidade onde, pese ás leis raciais, presenta a súa tese de química en 1941. Pouco despois, únese á resistencia antifascista. É denunciado e detido en 1943. As primeiras deportacións de xudeus a Auschwitz comezaran en outubro dese ano e Primo Levi foi un dos 7500 xudeus italianos deportados e un dos 800 que sobreviviron e regresaron a Italia.
Sobreviviu ate a liberación, o 27 de xaneiro de 1945. Oito meses e 23 días despois, tras un incríble vagabundeo por Europa do Leste —relatado no seu magnífico libro "A tregua"—, Primo Levi volve a Turín. Alí reemprende a súa vida, topa un emprego de químico e chega a director executivo nunha empresa de pinturas. Casa e ten dous fillos. Vive alí deica a súa morte, o 11 de abril de 1987, hai hoxe xa 20 anos. Finalizada a Segunda Guerra Mundial, Primo Levi falou, non deixou de contar o que viu, no nome de todos os que xa non podían falar e que se foron sós ate o final do horror.
A dor estaba aínda demasiado perto e a gran maioría se resistiu a escoitalo. Comezou inmediatamente a escribir xa que a “necesidade de contar aos demais, de facer participar aos demais, adquirira en nós, antes como despois da nosa liberación, a violencia dunha impulsión inmediata, tan imperativa como as demais necesidades elementais”. Así é como deixou testemuño do horror que viviu en varios libros autobiográficos "Se isto é un home" (1958), "A tregua" (1963) "Os afundidos e os salvados" (1986), entre outros.
Algunhas das súas obras, traducidas a varios idiomas, constitúen hoxe textos de lectura obrigada nas escolas secundarias europeas. A lucidez de Levi, a súa impresionante capacidade de observar, describir e analizar sob as circunstancias máis terríbeis teñen un valor incalculable para a memoria. Moitos rescatan o valor histórico da súa obra, outros o literario. Eu, a partir do meu lugar de sobrevivente, como el, sinto que Primo Levi ocupa o lugar dunha testemuña especial, non só pola riqueza do seu testemuño senón tamén pola súa singularidade. Non podo deixar de mencionar como, sendo un xudeu italiano, cuxas referencias culturais ficaban lonxe do saber popular xudeu, manifestou sempre un interese moi humano pola cultura xudía da Europa Oriental coa que por primeira vez contactou en Auschwitz.
Aprendeu o ídish co obxectivo de entender esta cultura e entenderse con aqueles cos que compartiu a traxedia, o horror e o que Primo Levi chamaba “o pecado de ser xudeu”. Como Levi escribiu nunha carta en francés en abril de 1946 a Jean Samuel, un xudeu alsaciano a quen coñeceu en Auschwitz: “O queiramos ou non, somos testemuñas e levamos o peso do noso testemuño.” Con profunda emoción, rescato as seguintes palabras do epílogo da excelente entrevista que Ferdinando Camon lle realizara a Primo Levi, pouco tempo antes da súa desaparición, coas que quero lembrar a un home que se converteu nun símbolo único: “Tiña o cabelo e a barba brancos, a barba máis branca có cabelo. Tiña unha mirada un pouco irónica e un sorriso pícaro. Unha intelixencia moi ordenada, con recordos precisos, moi detallados. Nun momento da entrevista, tomou nas súas mans o papel no cal eu escribira as miñas preguntas, e no reverso debuxou un plano de Auschwitz: co Lager central, os campos anexos e os respectivos nomes dalgúns prisioneiros. Falaba en voz baixa, sen quebres: é dicir, sen rancor. Moitas veces pregunteime respecto da razón desta moderación, desta docura. A única resposta que puiden alcanzar é a seguinte: Levi non berraba, non insultaba, non acusaba, porque non quería berrar; quería moito máis que iso: quería facer berrar. Renunciaba á súa propia reacción, para dar lugar á reacción de todos nós. O seu razoamento era de longo alento. A súa moderación, a súa suavidade, o seu sorriso, que tiña algo de tímido, case infantil, eran en realidade as súas armas.”
* Jack Fuchs é escritor e pedagogo. Sobrevivente de Auschwitz.
Comentarios