Sionismo Socialista
Dov Ber Borochov
CRONOLOXÍA:
1881.- O 21 de xuño nace Dor Ber Bórojov en Zolotonoscha, pequena vila de Ucrania e logo a familia múdase a Poltava (Rusia Meridional).
1891-1900.- Estuda no colexio secundario de Poltava.
1901-1902.- Actúa nos círculos da socialdemocracia rusa de Lekaterínoslav.
1903.- Publica o seu primeiro escrito sobre "O carácter da identidade xudía".
1903-1904.- Desempéñase no movemento sionista do sur de Rusia.
1904.- Publica a súa obra: "Sión e o territorialismo".
1905.- Incorpórase ao Poale Sión, e loita contra o Bund e os sionistas místicos ou reaccionarios. 1906.- Toma parte no congreso de Poltava e escribe: "Os intereses de clase e a cuestión nacional"; organiza o partido Poale Sión en Rusia, redacta o seu órgano, elabora "A nosa plataforma", é arrestado e logo se traslada a Minsk e a Vilna.
1907.- Edita o folleto "Virtualismo". Inicia o estudo do Ídish; sae de Rusia e organiza a federación mundial de Poale Sión.
1908-1914.- Viaxa por Cracovia, Bélxica, Suiza e Viena. Secretario da Federación Mundial, redacta "Dúas Fraie Vort"(Palabra Libre), escribe os folletos "En torno á regulación da inmigración", "O desenvolvemento económico do pobo xudeu", "A cuestión nacional en Bélxica", "O movemento obreiro en cifras".
1912.- Revélase coma o máis grande filólogo xudeu na revista "Pinkas". Alí publica un artigo "O papel da filoloxía Ídish" e outro: "A biblioteca do filólogo xudeu".
1914-1916.- A comezos da guerra parte cara Italia e de alí cara a Norteamérica. Participa no movemento a prol do Congreso xudeu. Redacta as súas publicacións e continúa a súa labor filolóxica. Afronta unha dura loita dentro do partido, contra a orientación sionista belicista.
1917.- Toma parte no Congreso Socialista de Estocolmo, encabezando a delegación de Poale Sión. Ante a comisión internacional Socialista plantexa a esixencia dos traballadores xudeus. No mes de agosto chega a Rusia. Participa no terceiro congreso do partido, no congreso das nacionalidades, en Kiev, e na convención de Petrogrado. Viaxa ao sur de Rusia en misión do partido, e morre o 17 de decembro, a consecuencia dunha infección sanguínea provocada por un ataque de nefrite.
Sionismo Socialista
O proceso que inicia Nachman Syrkin ao conxugar as ideas socialistas co pensamento sionista alcanzou maior vixencia co auxe do movemento socialista revolucionario de Europa Oriental nas primeiras décadas do século XX. Moitos dos activistas e teóricos do movemento revolucionario do imperio zarista eran de orixe xudea. A mensaxe de salvación humana universal, inherente ao socialismo, atraeu baixo estas bandeiras a enormes cantidades novos intelectuais xudeus que abandonaran o tradicional modo de vida do ghetto, pero que toparon as portas da sociedade pechadas diante eles. O unirse a un dos distintos movementos revolucionarios clandestinos converteuse para moitos destes novos homes e mulleres no único camiño para a emancipación social e nacional. Sentiron que a través da revolución socialista sería derrubada toda a opresiva estrutura da sociedade zarista e con iso tamén o antisemitismo, resolvéndose o problema xudeu a través da integración da nova intelectualidade xudea dentro dos marcos da redención universal. Este sector rompera conscientemente os seus lazos coa cultura xudea tradicional Logo de ser rexeitados pola cultura rusa dominante, a frase de Marx "Os proletarios non teñen patria" representou en certo modo a súa existencia social e as súas esperanzas mesiánicas, quizais en moito maior medida que no que respecta ao proletariado ruso de entón, o cal -despois de todo.- estaba firmemente arraigado na cultura nacional e histórica do pobo ruso.
Mais aínda, a organización socialista máis grande e mellor organizada do imperio zarista cara a fins do século XIX era a Asociación de Traballadores Xudeus (Bund). Durante moitos anos a cantidade dos seus membros foi maior que a de calquera outra organización socialista de Rusia, e a calidade das súas actividades intelectuais era realmente impresionante. O Bund recoñecía a singularidade do problema xudeu no marco económico e cultural xeral de Europa Oriental e ao mesmo tempo afirmaba que a emancipación das masas xudías de Rusia tería lugar dacordo con estruturas socioculturais especificamente referidas á historia social xudía. Por esta razón o Bund avogou polo desenvolvemento da cultura en ídish, idioma ao que vía como a lingua cotiá da vida xudía, parte integrante da loita social das masas xudías e claro eco das tradicións populistas rusas. Nesta concepción, o ídish como idioma das masas traballadoras foi adoptado en oposición aos idiomas ruso e polaco usados pola burguesía asimilacionista xudía, e tamén en oposición ao hebreo, que era considerado coma un idioma clerical do pasado e do vello establishment relixioso. Os teóricos do Bund aspiraban á integración do proletariado xudeu, consciente do seu propio legado cultural, dentro do movemento do proletario revolucionario. Na futura sociedade socialista preservaríase o legado cultural e lingüístico das masas xudías, así como os idiomas ruso, polaco e ucraniano seguirían constituíndo o centro da identidade do proletariado xentil dentro do concerto da revolución universal.
Ao mesmo tempo, o nacionalismo do Bund, en si mesmo unha das expresións da procura xudía dunha identidade nacional nos tempos modernos, opúxose radicalmente a todo intento de vivificar a nación xudía en Palestina: a inmigración cara alí, o renacimento do idioma hebreo, o establecemento dunha sociedade xudía na Terra de Israel, era considerado polo Bund como nacionalismo estreito e reaccionario que illaba ao problema xudeu do conxunto das solucións universais e empuxaba aos xudeus ao seu propio pasado e a un novo ghetto mesoriental. Segundo o Bund, os xudeus -do mesmo xeito que o proletariado na súa totalidade- tiñan so unha patria: a Revolución
Sobre este trasfondo é que debe entenderse o derroteiro intelectual dos escritos políticos de Ber Bórojov. Nacido en Poltava, Ucrania, no fogar dun maskil simpatizante do movemento dos Jovevei Tzion, Bórojov (1881-1917) creceu próximo ao movemento socialista revolucionario ruso e ás súas numerosas polas, pletóricas de activistas xudeus. Sobre este panorama de aspiracións conflitivas entre unha visión nacional e o socialismo revolucionario, desenvolveu un programa sistemático que deviría posteriormente nunha singular síntese: a integración do nacionalismo xudeu coa doutrina marxista ortodoxa. De tal xeito, o sionismo marxista (ou marxismo sionista) desenvolveuse e converteuse na base ideolóxica dos Poalei Tzión (Obreiros de Sión), que se destacou -Primeiro en Rusia e logo en Israel- como o movemento sionista obreiro máis influinte.
Intelectualmente, tal síntese entre marxismo e sionismo non foi unha tarefa fácil. O marxismo clásico e ortodoxo consideraba aos nacionalismos como a un mero fenómeno "superestrutural". Na doutrina marxista, tal como foi desenvolvida por Engels, Kautsk e Plejanov, os intereses postos de manifesto na loita de clases son os factores determinantes do progreso histórico, e a idea nacional non é máis que unha "ideoloxía" confeccionada pola burguesía para lexitimar por vías dunha falsa xeneralidade os seus intereses de clase particulares e estreitos. Segundo este punto de vista, o proletariado debe descubrir esta verdade que se agocha detrás da verborrea nacional para desenmascarar a súa natureza burguesa, e forxar -a través da solidariedade proletaria internacional- a base para o universalismo redentor da revolución mundial.
O marxismo clásico establece que a sociedade se divíde horizontalmente en clases sociais que loitan entre si por mellorar as súas condicións materiais. Baixo a división da sociedade en burguesía e proletariado, o burgués é o dono dos medios de produción e o proletario véndelle a súa forza de traballo. A forza de traballo é a capacidade de producir bens. A burguesía entón pasa a ser dona dos medios de produción, da forza de traballo que lle compra ao proletariado e dos bens que eles producen. A explotación do proletariado consiste en que o burgués págalle ao proletario moito menos do que valen os bens que eles producen, o cal crea un círculo vicioso de enriquecemento da burguesía e miseria do proletariado.
O materialismo dialéctico suscitado por Marx postula que a historia avanza a saltos nos cales a loita entre a clase social dominante (tese) e a dominada (antítese), en lugar de xerar unha clase vencedora, xera unha síntese, é dicir, unha nova clase social que vai da man cun novo sistema de organización da sociedade. Esta síntese co tempo transfórmase na clase dominante que loita contra unha nova clase emerxente e así sucesivamente ate chegar ao sistema social do capitalismo. Marx suscita que sob o capitalismo este proceso do materialismo dialéctico chegará ao seu fin xa que debido á enorme concentración do capital e ás terribles desigualdades sociais que provoca, a síntese entre a burguesía e o proletariado será unha única clase e o sistema social resultante será o comunismo, onde non haberá propiedade privada e o estado sexa o dono dos medios de produción e o encargado da distribución dos bens. Marx plántea que a propiedade privada enaxena ao home deshumanizándoo e transformándoo nun ente egoísta e facilmente manipulable. No comunismo isto desaparecerá, polo que o home alcanzará un estado de liberdade e igualdade.
O materialismo dialéctico caracteriza os períodos da historia desde o punto de vista da produción e distribución dos bens. Divídese á humanidade en forma horizontal en clases sociais que loitan entre si por mellorar o seu benestar material. O resultado desta loita é unha síntese que posúe características de ambas clases máis outras características propias. Marx postula que o sistema capitalista concentra de tal forma o capital que será o último salto deste proceso evolutivo dando orixe ao comunismo.
Os marxistas en xeral fomentaban a loita de clases e sostiñan que mentres máis forte esta sexa, máis rápido produciríase o salto na historia e chegaríase ao comunismo. Baixo este contexto Bórojov postula que a organización socioeconómica dos xudeus é unha pirámide investida, na cal hai unha gran masa de pequenos burgueses e un reducido número de proletarios, debido ás características histórico-culturais do pobo xudeu. Segundo Borojov, esta estrutura social nunca evolucionará ao comunismo e máis aínda, entorpece a loita de clases nas sociedades onde existe. Borojov postula que os procesos socioeconómicos están moi ligados aos aspectos xeográficos e culturais do lugar onde ocorren xa que cada pobo posúe un ritmo de desenvolvemento e de evolución socioeconómica diferente. Borojov, aparte de considerar a división horizontal da humanidade en clases tamén a divide en forma vertical, en nacións. Os xudeus de diferentes clases sociais solidarizan entre si ao ser considerados ambos como ?xudeus estranxeiros? debilitando o seu antagonismo social, o que entorpece a loita de clases. O proletario xudeu non só debe loitar contra a burguesía, se non tamén contra os sentimentos anti-xudeus do lugar onde habita polo que a súa situación é, nalgúns casos, insostible (por exemplo en Europa oriental a principios de século). Borojov agrega á división horizontal unha división vertical da humanidade, en nacións con características de desenvolvemento socioeconómico propias. A solución ao problema xudeu, di Borojov, radica en formar unha sociedade socioeconómicamente sa para os xudeus, a través da creación dun estado xudeu en Palestina, xa que alí practicamente non había ningún tipo de desenvolvemento industrial, polo que todos os inmigrantes que chegasen comezarían como proletarios e a medida que se desenvolvesen a reclamación e o asentamento, produciríase unha pirámide social similar ao de las demais nacións. Bórojov sostén que a única clase social que emigrará a Palestina para crear os cimentos do estado xudeu será o proletariado.
"A burguesía media, ao carecer dunha base firme para a súa loita polo mercado, áchase inclinada cara a unha existencia política independente e cara a un Estado Xudeu, dentro do cal poderá desempeñar unha función directiva. Pero, na medida en que logra conservar intactas as súas posicións económicas, e na medida en que o antisemitismo aínda non ha socavado o seu benestar material, o centro de gravidade dos intereses da burguesía media segue centrado na diáspora. É verdade que este continúa sendo causa dalgunhas molestias, pero aínda non alcanzou un grado de gravidade suficiente como para espertar nela a vontade de modificar substancialmente as súas condicións de vida."
A alta burguesía xudía se remite á cuestión xudía só de xeito filantrópico, mentres que a clase media xudía desenvolve un Salon-Zionismus (sionismo de salón) cultural e intelectual, aínda que inefectivo. Desde o punto de vista da teoría borojovista, estas clases non poden converterse na vangarda do movemento de liberación nacional, xa que a súa base económica, malia a súa ambivalencia, a súa precariedade e o seu illamento, apóiase aínda na infraestructura económica da diáspora. Ao formar o estado de Israel, poderase terminar coa situación anómala da estrutura socioeconómica do pobo xudeu. O proletariado israelí máis oprimido constituirá a vangarda da formación do novo estado, permitindo que o pobo xudeu poida chegar a ser parte do socialismo mundial.
Segundo Bórojov existe só unha clase na sociedade xudía cuxa miseria é tan radical que non pode continuar existindo baixo as condicións prevalecentes na diáspora e esta compelida a buscar unha nova base económica. Trátase da clase obreira xudía acompañada polas clases medias baixas xudías cuxa existencia social esta sendo pulverizada polo desenvolvemento económico polo cal vese arroxada ás filas do proletariado. Para Bórojov, estas dúas clases conforman unha soa entidade social que non pode continuar existindo en Europa Oriental. A emigración a América é a resposta pasiva destas clases ao seu conflito, porque acepta como un feito a existencia mesma dunha sociedade burguesa como Estados Unidos e busca unha solución dentro da estrutura socioeconómica existente. A emigración a Palestina será, de acordo con Bórojov, a resposta activa á encrucillada na que se topan. Esta resposta é activa en tanto vai necesariamente combinada coa creación dun novo sistema social, unha infraestrutura completamente nova que dará lugar ao xurdimento dunha sociedade revolucionaria.
O proletariado xudeu e as clases medias proletarizantes, que non teñen nin lugar nin futuro na sociedade europeo-oriental, convértense desta forma no suxeito social radical da transformación nacional do pobo xudeu.
Comentarios