ENTREVISTA A FERNANDO MIRES "PARA A PAZ HAI QUE ANULAR A SIRIA"
Por Pablo Dorfman
Fernando Mires, recoñecido historiador da esquerda chilena autor dos exquisitos "La Rebelión Permanente" e "Historia de las revoluciones sociales en América Latina", e actualmente profesor na Universidade de Oldenburg en Alemaña onde da clases sobre política internacional, mantivo unha extensa entrevista coa Política Online onde percorreu con rigorosidade todos os aspectos que rodean á guerra no Medio Oriente, tralo seu ingreso nunha tregua que xera marcadas suspicacias no mundo enteiro. Segundo Mires, Israel pretendeu con este conflito bélico "desarmar a conexión militar entre Hezbollah e Siria", e pola súa banda o grupo islámico buscou "introducir a Israel nunha guerra sucia, desacredítalo internacionalmente, involucrar directamente a Irán e/ou Siria (o que non conseguiu) e converterse así na forza simbólica antinorteamericana e antiisraelí máis importante" da rexión. Cunha posición clara e baixo un acabado coñecemento no tema, o pensador chileno dixo sen reservas respecto ao futuro: "Eu pódome imaxinar dous constelacións: unha extremadamente negativa, outra extremadamente positiva. Vexamos a máis negativa: Como consecuencia da guerra no Líbano, en Israel se impoñen as posicións políticas máis duras, as do Likud, e aínda máis aló do Likud As conversacións entre o goberno israelí e o palestino serán suspendidas por tempo indefinido, e en lugar diso, haberá moitos atentados terroristas e represalias militares. Vexamos agora a constelación máis positiva: o goberno de Israel comeza un diálogo político co goberno palestino, incluíndo, por suposto, ao Hamas. As tropas libanesas/europeas lograrán frear ao militarismo do Hezbollah, organización que pasaría a actuar nunha forma predominantemente política. Siria será neutralizada sobre a base de concesións e negociacións realizadas polos gobernos europeos".
A Política Online: Como explicaría esta nova modalidade de guerras non convencionais entre un Estado e un grupo terrorista?É unha realidade que, cos exemplos recentes como o de Estados Unidos ante Al-Qaeda e agora entre Israel e Hezbollah irase propagando?
Mires: Existe unha actitude académica que intenta xeralizar determinadas situacións e convertelas en tendencias históricas. Nese sentido non estou moi seguro se a guerra que entre Israel e Hezbollah marcou unha nova tendencia ou se trata só dun acontecemento puntual. A verdade é que, pensándoo ben, a maioría das guerras durante a Guerra Fría -e houbo moitas- foron inconvencionais. A convencionalidade que supón dous exércitos regulares, propia ás guerras do século XlX, parece ser unha excepción no noso tempo. Quero dicir, a inconvencionalidade pasou a ser convencionalidade e viceversa. Agora, o moi particular da guerra entre Israel e Hezbollah, foi que tivo lugar en "outra" nación coa cal Israel non estaba en guerra. Esa particularidade: guerra en, pero non en contra, do Líbano xa se deu na guerra dos EE UU en contra dos talibáns e ao Al-Qaeda, que tivo lugar en Afganistán pero que non foi en contra de Afganistán. Se esa dislocación entre nación, territorio e actores bélicos seguirá dándose no futuro, parece prematuro prognosticalo.
LP: Poden estes grupos extremistas subsistir sen o financiamento dun Estado? E máis aínda, o seu interese, non esta indisolublemente ligado ao dun Estado?
Mires: En calquera caso, non poden prescindir da existencia dos Estados. Nese sentido, ate as guerras máis inconvencionais conservan un alto grado de convencionalidade estatal. Nin o terrorismo de Al-Qaeda nin o militarismo de Hezbollah poden prescindir do apoio (loxístico, financeiro, territorial e militar) de determinados Estados nacionais. As imaxes máis ben literarias de autores como Baudrillard relativas a guerras fantasmais contra inimigos terroristas "virais", pertencen máis ben ao xénero literario que á análise política. Guerras sen Estados parecen ser, aínda, unha imposibilidade total.
LP: Vostede sinala nun texto escrito días atrás que é impensado que o secuestro de dous soldados de inicio a unha guerra de tanta envergadura. Cal cre que foi entón o interese israelí e de Hezbollah en desencadear este conflito?
Mires: Partamos dalgunhas certidumes. Certo é que Israel tópase nun período de ordenamento (quizais demasiado lento) dos seus límites xeográficos coa nación Palestina. Certo é que a cidadanía de Israel fica aterrada fronte ás declaracións xenocidas de Ahmadineyad [Presidente de Iran]. Certo é que os vínculos de Hezbollah e Irán son innegables. Certo é que Hezbollah é unha organización armada e que esas armas non están dirixidas contra Suíza (para poñer un exemplo absurdo) senón contra Israel. Certo é que Hezbollah co rapto dos dous soldados e a morte de sete provocou a Israel nun momento neurálxico, e quen sabe algo de Hezbollah, sabe tamén que iso ocorreu con premeditación e cálculo. É dicir, é moi probable, e é case outra certidume, que Hezbollah sabía, e moi ben, como ía reaccionar Israel. Agora, cal foi o cálculo de Israel ao iniciar unha guerra da que non podía resultar como absoluto vencedor? Eu penso que foi o seguinte: desarmar a Hezbollah para romper definitivamente a conexión militar (a política é, polo momento, irrompible) entre Irán-Siria e Hezbollah. Agora, Cal foi o cálculo de Hezbollah?: introducir a Israel nunha guerra sucia, desacredítalo internacionalmente, involucrar directamente a Irán e/ou Siria (o que non conseguiu) e converterse así na forza simbólica antinorteamericana e antiisraelí máis importante do mundo islámico, gañando de paso posicións de poder político ao interior do Líbano.
LP: Que tan importante é o rol de Siria neste conflito, considérao crucial?
Mires: Si. Para pensar politicamente o Medio Oriente requírese de todo o poder posible da diferenciación. Siria non é un Estado confesional. Pertence á xa antiga tradición de Estados seculares panarábicos fundada por Nasser nos anos cincuenta en Exipto. Nesa tradición hai que incluír ademais de Siria e Exipto, a Xordania, Iemen e fóra da rexión en conflito, a Libia. A esa especie pertencía tamén o Iraq de Hussein, convertido agora en república teocrática por obra e graza de Bush. A maioría deses Estados foron satélites da URSS durante a Guerra Fría. Agora ben, dado o seu carácter secular e a súa economía pro-occidental, ditos Estados estaban chamados a ser os interlocutores políticos de Europa Occidental, papel que os diversos gobernos europeos descoidaron enormemente. Recentemente, no medio do conflito no Líbano, algúns gobernos europeos "redescubriron" a alternativa dunha Siria militarmente neutral. Simplificando de modo algo burdo, paréceme advertir desde o meu punto de vista occidental (e aínda que me esforzo, non pode ser outro), catro tendencias no Medio Oriente: -A primeira, é a tendencia chiíta que provén de Irán e Iraq, e que intenta, pero nunca poderá, ser hexemónica no Medio Oriente (do mesmo xeito que luteranismos e calvinismos nunca serán hexemónicos no mundo cristián). -A segunda, é a tendencia sunita, que é, e será, polo menos durante algún tempo, a hexemónica, sobre todo se ten en conta de que o sunismo xa está abandonando o seu fixación aos califatos e mostrando a súa adhesión (sobre todo o Hamas sunita) ao Estado nacional. -A terceira, é a tendencia á que nos referimos, a pan-arábica secular que, pese ao fin do comunismo soviético, continúa persistindo na rexión. -Ultíma, ou cuarta, é a tendencia islamista radical, que é máis ben transnacional, e é alí, só alí, onde se incuban as iniciativas terroristas que Bush quere facer extensivas a todo o mundo islámico. Entón, desas catro tendencias, aquela máis compatible co mundo euro- occidental é a terceira, a do pan-arabismo secular. descoidar esa comunicación é un erro imperdoable para Europa, pero polo menos, aínda non é demasiado tarde. Iso non impide, por suposto, manter comunicación co sunismo e o chiísmo, máis aínda, é absolutamente necesario. Pero para volver á pregunta inicial: unha neutralización militar de Siria é perfectamente posible se é que o Presidente de Siria obtén o necesario recoñecemento de parte da maioría dos gobernos de Europa, máis as correspondentes relacións tecnolóxicas e económicas e non para rematar, que Europa intente mediar no tema de acceso ao auga que vén dos Altos do Golán, actualmente en posesión de Israel. Siria, a cambio diso, debería garantir a súa non-intromisión nos asuntos do Líbano e a súa negativa a servir de corredor entre Irán e Hezbollah. Se Bachar Al-Assad se parece só en algo ao seu pai, eu creo que o negocio é perfectamente posible. En calquera caso, a neutralización militar de Siria é unha das condicións para a pacificación do Medio Oriente.
LP: Vostede cre que Israel quedou desacreditado ante a opinión pública mundial ante feitos de violencia como a morte de 53 nenos no Líbano?
Mires: Si, e creo que o goberno israelí o sabía antes de comezar a guerra. A guerra contra Hezbollah presupoñía violar a soberanía territorial dun Estado veciño. A guerra en contra de Hezbollah debía, ademais, ser necesariamente unha guerra sucia, como sucia foi a guerra de EEUU en Vietnam. Pero, nin aínda nos momentos máis radicais do goberno Nixon, os norteamericanos perderon a perspectiva. A guerra do Vietnam, con todas as súas atrocidades, non foi realizada para matar cativos vietnamitas, senón para evitar que o comunismo da URSS se apoderase do Suleste asiático. Do mesmo xeito, pode dicirse, a guerra do Líbano foi realizada por Israel, non para matar cativos libaneses, senón para impedir que Irán a través de Hezbollah, se apoderase militarmente do Líbano, en contra, non de Suíza, para volver ao exemplo absurdo, senón de Israel. E non esquezamos, a guerra do Vietnam iniciouna un dos máis democráticos gobernos de toda a historia norteamericana: o de Kennedy. Do mesmo xeito, a combinación actual de goberno israelí, que é unha dos máis democráticas que se deu esa nación desde hai anos, realizou a guerra no Líbano. Debe ser o destino dos gobernos democráticos realizar as tarefas que deben realizar os máis autoritarios?
LP: Que rol xoga Estado Unidos neste marco? Considera que esta guerra puido ser impulsada co seu apoio, no interese de crear un Novo Gran Medio Oriente?
Mires: Para seguir pensando politicamente o problema, hai que partir da premisa de que EEUU e Israel son dous Estados independentes e soberanos, pero que á vez están unidos por "unha comunidade de destino". Iso significa que pese á concordancia entre eses dous Estados, nin Israel é unha marioneta dos EEUU nin EEUU está atrapado por unha "conspiración sionista". No que toca a Hezbollah, os dous Estados están de acordo en que dita organización debe ser desarmada radicalmente. Pero as razóns polas cales é necesario ese desarme poida que non sexan exactamente iguais para ambos. Para Israel, trátase primeiro de nada, de facer desaparecer aos seus inimigos militares máis inmediatos (falo en términos xeográficos). Para EE UU se trata, evidentemente, de limitar a expansión do chiísmo iraní cara a outras rexións do medio Oriente. Agora, se EE UU ten un plan para crear un novo Medio Oriente, non é moi seguro. Máis aló das escuras utopías que poidan aniñar no alma de Bush, e ás que non temos acceso, paréceme que no medio do enpantamiento que EE UU está vivindo en Iraq, o problema máis gravitante será aos poucos o "como saír de aí", e non o de refacer a todo o Medio Oriente ao gusto de Bush e os seus.
TRALA TREGUA, ISRAEL DEIXA O SUR DO LÍBANO.
LP: Como analiza o cese do lume e a tregua actual? Podemos esperar unha "paz perpetua" ou este é só un parénteses nunha guerra que pode renovarse?
Mires: Xa que se refire á "paz perpetua" de Kant, hai que dicir que para o gran filósofo, dita paz non era unha utopía, senón que debería ser o resultado dun traballo arduo que se realiza ao interior das propias guerras. Iso presupón, que antes da paz, hai que percorrer un camiño marcado por "ceses de lume" ou "armisticios"; en fin, ás chamadas "treguas". Devanditos momentos non son senón "descansos da guerra", e logo do Líbano, estamos presenciando un deses momentos. Eses son momentos esencialmente políticos. A tarefa política é como converter unha "tregua", nunha paz duradeira (falar de perpetuidades é algo moi afastado e ilusorio). Hannah Arendt dicía que "o obxectivo da guerra é a paz, pero a guerra non pode ser o obxectivo da paz". No entanto, nun sentido kantiano, a "tregua" ten como obxectivo, a guerra, aínda que abre a posibilidade para a paz. Pero porque é tregua, non hai disparos, ou moi poucos. Non da guerra vén a paz entón, senón que da tregua. Pero deixemos por agora de lado estas belas ideas e volvamos á realidade inmediata. Eu pódome imaxinar dous constelacións: unha extremadamente negativa, outra extremadamente positiva. Vexamos a máis negativa: Como consecuencia da guerra no Líbano, en Israel impóñense as posicións políticas máis fundamentalistas, as do Likud, e aínda máis aló do Likud. As conversacións entre o goberno israelí e o palestino serán suspendidas por tempo indefinido, e en lugar diso, haberán moitos atentados terroristas e represalias militares (que é o que está ocorrendo agora). O Hezbollah non se deixará desarmar; Siria non será neutralizada; en Irán impoñeranse definitivamente as posicións de Ahmadineyad. En Iraq continuarán os atentados sunitas: guerra civil entre sunismo e chiísmo (que parece xa comezou) e en EE UU é reelixido un goberno republicano. Baixo esas condicións sería ilusorio falar de paz; de modo máis realista habería que falar dunha "guerra perpetua" Vexamos agora a constelación máis positiva: o goberno de Israel comeza un diálogo político co goberno palestino, incluíndo, por suposto, ao Hamas. As tropas libanesas/ europeas lograrán frear ao militarismo do Hezbollah, organización que pasaría a actuar nunha forma predominantemente política. Siria será neutralizada sobre a base de concesións e negociacións realizadas polos gobernos europeos. As posicións razoables (non confundir con racionais) impoñeranse en Irán, e nos EE UU asume o goberno o Partido Demócrata con rostros novos e propostas novas. O máis probable é que ningunha das dúas constelacións vaise a dar dun modo "quimicamente puro". A alternativa, creo, deberá ser buscada entre ambas. Pero ese entre, non significa necesariamente no medio de ambas. E iso é así porque a historia non se realiza de acordo a "modelos", senón que de acordo aos máis insospeitados acontecementos. Imaxínese que de súpeto aparece outro atentado "tipo 11.09". Deus queira que iso non ocorra, pero se ocorre, hai que comezar a ordenar todo de novo, e partir desde outro comezo que xa non é o comezo do que estamos partindo agora.
LP: Volvendo sobre o marco teórico, Como analiza esta situación onde o inimigo non esta definido, onde é difícil marcar con claridade quen é e que quere? Existe ou se pode discutir empiricamente do que significa levar adiante unha "guerra contra o mal"?
Mires: Eu non penso que o inimigo non está definido. Para os EE UU están moi ben definidos. Os significantes desa definición son dúas metáforas: os Estados canallas e o Eixe do Mal. Estados canallas son todos os que prestan apoio financeiro, territorial e político ao "terrorismo internacional". No Eixe do mal, atópanse nacións que gobernadas por réximes autoritarios, posúen ou queren posuír armas masivas de destrución, incluíndo as atómicas, e cuxa ideoloxía é radicalmente norteamericana e antiisraelí. En tal sentido, EE UU, aínda que sexa na linguaxe alucinado do seu Presidente, definiu as relacións de amizade e de enemistade co mundo que o rodea, que é o que fan e farán todas as grandes potencias en todos os momentos da historia. O problema é outro. O problema é que o goberno norteamericano non foi coherente coas súas propias definicións. Así, por exemplo, Bush intentou lexitimar a súa invasión a Iraq cruzando as dúas metáforas. Hoxe define a Irán como terrorista; e Irán non o é. Máis preto da condición canalla de Irán, e nun estrito sentido do término, está Arabia Saudita, desde cuxos bancos foron financiadas actividades terroristas realizadas pola Al-Qaeda. Pero Arabia Saudita comparte cos EE UU "unha comunidade de negocios". Iso demostra, que EE UU non pode actuar de acordo a "doutrinas". No mellor dos casos as "doutrinas" son guías provisorias de orientación, e delas non pode desprenderse ningún automatismo.
LP: Que relación, se é que a hai, atoparía entre os episodios ocorridos nas Torres Xemelas en New York, as bombas de Atocha en España e as explosións en Londres? É unha guerra contra occidente, contra os símbolos do capitalismo?
Mires: Sobre iso xa se escribiron centos de libros e é pouco ou nada o que se pode agregar. A cultura islámica atópase evidentemente lastimada por unha modernización occidental que non toma sempre en conta as identidades que atropela. O terrorismo internacional é, á vez, expresión patolóxica dunha cultura lastimada. E como ocorre no caso de moitas patoloxías, sexan individuais ou colectivas, chega un momento en que estas logran autonomizarse das condicións que lle deron orixe e comezan a actuar de acordo a unha lóxica que elas mesmas constrúen. Ás veces cheguei a pensar que a lóxica do terrorista só se pode entender pensando como terrorista. Pero iso, mentres non sexamos terroristas, non o imos a lograr nunca. Só nos queda, como alternativa, defendernos deles.
LP: Vostede sostén que é imposible lograr unha paz duradeira se non se derrota ao Hezbollah, ¿pero como se logra isto? É factible acabar cun grupo terrorista? A ameaza en Londres días atrás reavivou o debate sobre como de golpeado quedou Al-Qaeda trala guerra de Afganistán e de Iraq, e cal é a forma de combatelos.
Mires: Eu creo que nesa pregunta hai un nó do problema. É que Hezbollah non é Al-Qaeda. Hezbollah é un partido político e un movemento social á vez. Se quere, é a expresión sociopolítica de gran parte da poboación chiíta que habita no Líbano. É, ademais, unha organización armada, e quizais unha das mellor armadas do mundo. ¿Que ten que ver iso coa Al-Qaeda que é unha organización transnacional e multinacional orientada a producir actos terroristas en calquera lugar do mundo? Se non estamos en condicións de entender esas diferenzas, nunca poderemos entender o que pasa no mundo islámico; e sen o uso das diferenzas, non podemos pensar xamais de modo político. Ese é o problema de Bush, e ese é o perigo que se encerra na fracción militarista que o rodea. Para eles é o mesmo o un ou o outro. Non están á altura das súas responsabilidades. Máis aínda: esa incapacidade de diferenciar pode, que dubida cabo, levar ao mundo a unha catástrofe total. Afortunadamente, como ocorreu na era do Vietnam, tamén hai fraccións de goberno estadounidenses que primeiro pensan de modo político e logo de modo militar. Creo advertir que Condolezza Rice, entre outros, é unha representante desas fraccións máis políticas que militaristas. Condolezza Rice chegou ata, no medio da guerra no Líbano, a conversar con representantes de Hezbollah. ¿Imaxínase que ela, algunha vez, podería conversar con algún representante da Al-Qaeda? Bo: esa é a diferenza; esa é; esa é precisamente a diferenza. Se Al-Qaeda chegase a ser desarmado, desaparece Al-Qaeda. Se Hezbollah é desarmado, Hezbollah será un partido político libanés. Co seu desarme, Hezbollah podería -baixo determinadas condicións- ata gañar máis que perder. ¿Explícome?
LP: Neste marco, vostede descarta calquera tipo de negociación con este grupo armado para alcanzar un acordo de paz?
Mires: Se refire a Hezbollah, por suposto, hai que conversar con Hezbollah. Quizais neste mesmo momento algún representante dalgún goberno europeo, ou ata, dos propios EE UU, está conversando con algúns representantes de Hezbollah. Ou se refire á Al-Qaeda ou a outros similares? Entón a resposta ten que ser moi diferente. Estimado amigo: Eu penso que ningún gobernante occidental (con excepción quizais do Presidente Chávez) atreveríase a invitar a Bin Laden a tomar unha cunca de té.
Comentarios