POR QUE TAMÉN OS CICLISTAS?

Por Que Tamén Os Ciclistas?
Por Viçens Villatoro.
Escritor e xornalista, membro de CDC.
Director xeral da Corporació Catalá de Radio i Televisió ( CCRTV )

Un dos chistes máis típicos e tópicos para explicar que é o antisemitismo e para demostrar a existencia de prexuízos contra os xudeus di que, en Polonia ou onde fose, hai 2 homes que pasean pola rúa. Un dille ao outro : “Chegoume un rumor. Di que o Goberno quere expulsar aos ciclistas e aos xudeus” . O outro responde : “ E por que os ciclistas?. Naturalmente non pregunta por que os xudeus. Xa se sabe. É algo que tense xa interiorizado. Non precisa explicación. Ao longo de 2 mil anos, o mundo xudeu constituíu unha parte integrante importantísima na nosa cultura. O antisemitismo tamén. Desde os “avalots” antixudeus da Cataluña medieval (e ate antes) ate o Holocausto nazi (e tamén despois), o receo, a animadversión , a xenreira aos xudeus foi un elemento constante das culturas mediterráneas e occidentais ate o punto de poder afirmar que foi un dos factores esenciais na supervivencia do pobo xudeu ate hoxe en día. Cando os xudeus decidiron integrarse, o antisemitismo impediuno.

Pero, que é isto do antisemitismo? Por que hai unha forma especial de racismo que consiste no odio aos xudeus? Por que este odio pode adquirir formas tan violentas como as que procreou o nazismo coa aspiración de exterminar completamente ao pobo xudeu ? O antisemitismo (contra algúns tópicos economicistas sobre o racismo) actuou contra xudeus pobres e ricos, isolacionistas ou integrados, do leste e do oeste, do norte e do sur do Mediterráneo. Que teñen os xudeus para provocar este odio tan especial? Por que precisamente cos xudeus? Probabelmente a resposta é complexa, aínda que de feito arrinca dun factor esencialmente relixioso. Noutras palabras, os xudeus están sometidos a unha discriminación no mundo cristián (tamén no mundo musulmán, pero por outras causas) porque son o pobo deicida, o pobo que matou a Deus, o pobo que non soubo recoñecer a Xesús. Estas discriminacións (sumadas á propia vocación de supervivencia) dan aos xudeus uns determinados papeis na sociedade que alimentan novas formas de odio. Á fin e ao cabo, o antisemitismo moderno, a partir dunhas ambiguas e case esquecidas raíces relixiosas, o odio ao xudeu é político, social e cultural. Estoupa dun xeito particularmente terrorífico durante o nazismo e tamén durante o stalinismo, pero hoxe día está ben vivo.

O rexeitamento ao outro : Se analizamos o antisemitismo moderno e os tópicos sobre xudeus que están aínda vivos hoxe día , atopámonos con algunhas constantes, algunhas das cales mantivéronse desde a Idade Media ate hoxe en día.

a) O odio ao outro: O xudeu é , para moitas comunidades cristiás e musulmáns, o outro, o que é diferente. O que vive entre nós pero no fondo é diferente. E aínda é peor : sendo diferente, non é marxinal, ten un certo papel social, pode ter diñeiro ou poder ou fama. Para o nazismo, o xudeu era o estranxeiro inimigo do pobo ario. Pero era un estranxeiro presente en Alemaña desde había máis tempo que moitos alemáns e perfectamente asimilado á lingua e á cultura. Esta combinación de presenza e diferenza fican no centro do antisemitismo.

b) A teoría da conspiración: É unha constante. A minoría conspira contra a maioría e coas súas redes ocultas de contactos e información intenta imporse á maioría. Isto está na xénese dos “avalots” do século XIV contra os xudeus hispánicos, acusados de provocar a peste ou de usar o sangue dos nenos cristiáns para as súas cerimonias, pero ate chega aos nosos días. Despois do 11 de Setembro o antisemitismo clásico, cristián e musulmán, fai circular que ese día os xudeus non foron a traballar ás Torres Xemelgas. A culminación desta teoría conspirativa (que está no fondo do mito do “lobby” xudeu en Estados Unidos) foron “Os Protocolos dos Sabios de Sión”, un libro redactado pola policía zarista que contiña os actos dunha secreta reunión dos xudeus para planificar o dominio do mundo.

c) O rexeitamento a uns valores: O paso dos anos foi asociando o mundo xudeu a uns valores e a miúdo o rexeitamento destes valores levou ao antisemitismo. O xudeu representaría os valores da razón, da ciencia, da cidade, do mundo económico. Os movementos irracionalistas, os movementos que van contra todo isto, a miúdo escollen ao xudeu como cabeza de turco. Ate en países e momentos onde non hai xudeus de verdade : o franquismo xerou o seu propio antisemitismo sen xudeus, porque de feito era o antisemitismo contra un arquetipo.

d) O integrismo relixioso: As grandes relixións monoteístas naceron da matriz xudea pero se enfrontaron con esta matriz. O cristianismo e o Islam son en certo sentido escisións do xudaísmo que, nas súas formulacións máis integristas, sinten a necesidade de desmarcarse das súas orixes. O Islam nace en confronto co xudaísmo na península arábiga. O catolicismo integrista é a principal fonte de antisemitismo ate o século XX.

Totalitarismo e antisemitismo

Se o antisemitismo estivo nunha constante, con subidas e baixadas, nos últimos dous milenios de historia occidental, é curioso como as expresións máis violentas estiveron asociadas a formas de pensamento totalitario. O nazismo foi antisemita, probabelmente por encima de calquera outra cousa. Pero o stalinismo foi profundamente antisemita e produciu unha forte represión do mundo xudeu. Cando Arxentina sufriu unha ditadura militar, unha das primeiras consecuencias foi a persecución do mundo xudeu organizado, moi potente naquel país logo das migracións europeas do século XIX. O Ku-Kux-Klan, a Falange pero tamén esta nova forma de totalitarismo que coñecemos como integrismo islámico son profundamente antisemitas.
Probabelmente, o enlace entre totalitarismo e antisemitismo vén precisamente do que comentabamos antes : o xudeu é o diferente entre nós. O pensamento totalitario pretende, como indica o seu nome, abarcar a totalidade e xa que logo, suprimir a diferenza. O xudeu é molesto aos proxectos totalitarios, sexa o totalitarismo relixioso de Isabel A Católica ou sexa o totalitarismo nacionalista de Hitler ou o totalitarismo social ( e tamén nacionalista) de Stalin. En calquera caso, os índices máis grandes de rexeitamento ao mundo xudeu prodúcense sempre no seo das concepcións totalitarias do mundo e diminúen enormemente entre as visións abertas, democráticas e que admiten a pluralidade.

O antisemitismo franquista

A península ibérica ten unha gran tradición antisemita que afecta tamén aos territorios da Coroa de Aragón, e explotou especialmente no ano 1.391 cos asaltos aos “calls” e ás conversións forzosas. Desde entón ate o século XX mantívose un antisemitismo racista que desconfía do xudeu aínda que se converta ao cristianismo. É o antisemitismo do status de limpeza de sangue, é o sentimento anti-“xueta” en Mallorca, é todo o inmenso aparello da propaganda cultural do barroco castelán que ten como fundamento publicitar que o mundo ten unha orde natural para o sangue e que o sangue xudeu e moura ocupa a banda máis baixa desta orde. Hai que combater a tendencia moderna que pretende que a orde social non dependa do sangue senón do diñeiro e do propio esforzo.

No século XX, o primeiro antisemitismo hispánico (que é un antisemitismo sen materia prima, sen xudeus) é fundamentalmente relixioso e ligado ao integrismo católico. Só nos anos 30 nace un antisemitismo máis político e ideolóxico ligado ao fascismo español. Para este antisemitismo, o xudeu é o portador dos valores da modernidade : o racionalismo, a ciencia, o economicismo, a democracia. O xudeu é odiado por dúas cousas ao mesmo tempo (por razóns económicas e por un fascismo que pretender ser sobre todo místico) : o capitalismo e o comunismo. Hai un interesantísimo poema de Agustín de Foxà (portavoz do fascismo, o antiamericanismo e o antisemitismo falanxista ) onde o poeta se dirixe ao soldado musulmán que combate coas tropas de Franco contra a República e dille que á fin e ao cabo son aliados por que os dous son homes de Deus, místicos. Diante seu teñen un único inimigo xa que diante seu “os homes sen Deus agardan con tanques de ouro xudeu e cen bandeiras do Asia”?. O xudeu é pois a fábrica e a moeda, a modernidade, a industria, o racionalismo, o liberalismo, o comunismo e representaba todos os grandes pecados para un guerreiro místico tal e como pretende o falanxista. Curiosamente, o franquismo, que é profundamente antisemita, fai unha estraña distinción. Moitos fascistas españois coñeceron a realidade norteafricana ou ate turca onde hai sefarditas. O sefardita, para eles, non é exactamente xudeu, senón que é un personaxe entrañable, un pequeno comerciante, un pobre home, que ademais é fiel á memoria e á lingua de España. O sefardita é unha realidade simpática, anacrónica , premoderna. O xudeu (é dicir, o xudeu do centro de Europa) é o portador de todos os arquetipos : o economicista, o rico, o que conspira.

Antisemitismo e anticatalanismo.

No século XVII, un personaxe integrista relixioso e político como Quevedo (e un poeta extraordinario, unha cousa non quita a outra) escribiu con pouco tempo de diferenza un panfleto contra os xudeus e un panfleto contra os cataláns; este último con motivo da guerra dos Segadors. É posíbel que sexa un precedente illado pero fixo fortuna. Para o pensamento antimesocrático español, ás veces a medio camiño entre o carlismo e o anarquismo por exemplo Pío Baroja, a miúdo abertamente fascista. Cataláns e xudeus son unha mesma cousa, xa que á fin e ao cabo son portadores dos mesmos valores: a economía, o diñeiro, o racionalismo, a modernidade, a industria, a cidade. Pío Baroja escribe que os cataláns son os xudeus de España e para el non é precisamente un eloxio. A propaganda franquista escribe que a Lliga era un partido de conversos e xudeizantes, con Cambó á cabeza e que Companys non podía ser outra cousa que un converso como quedaría demostrado pola súa fisionomía. Nalgúns artigos de ABC, escribirse que o catalanismo era un produto xudeu, seguindo os plans dos Sabios de Sión, necesitados de vencer ao último bastión da cristianidade que era España Una, Grande e Libre.

En calquera caso, os tópicos sobre os xudeus que o antisemitismo foi construíndo ao longo de 2 mil anos están agora ben vivos. Os xudeus dominan o diñeiro, dominan as finanzas, dominan os medios de comunicación, dominan a industria do cine, dominan o mundo enteiro. Os “lobbys” xudeus son os verdadeiros poderes na sombra. É igual que haxan xudeus pobres, ricos e nin pobres nin ricos, que haxan de dereitas ou de esquerdas ou que sexa considerablemente difícil por de acordo a algúns xudeus sobre unha cantas cousas. Todo isto é indiferente. Os tópicos do antisemitismo, co altofalante dos pensamentos totalitarios, están moi vivos no século XXI , á marxe da realidade. Desde cando a realidade serviu para desmentir un arquetipo, un tópico, un prexuizo, unha forma de xenofobia?

Artigo publicado na revista semanal ELS TEMPS (13 de Maio de 2.002).